DOI Artikel:
Błaszczyk, Iwona: Drzewo Życia w sztuce średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27403#0029
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XLV, zeszyt 4 - 1997
IWONA BŁASZCZYK
Poznań
DRZEWO ŻYCIA W SZTUCE ŚREDNIOWIECZNEJ
Nie ma w świecie natury bardziej uniwersalnego motywu niż drzewo.
Wszechstronność jego symboliki sprawiła, iż tak chętnie wykorzystywane było
do obrazowania różnorodnych treści, z dziedzictwem wcześniejszych wierzeń
przejętych przez chrześcijaństwo. Samo w sobie nie stanowiło zazwyczaj
obiektu kultu. Pod pojęciem kultu drzewa krył się zawsze jakiś duchowy byt,
objawienie pozaludzkiej rzeczywistości, regularnie i nieustannie się odra-
dzającej. Ten najdoskonalszy twór świata roślinnego w rozwiniętych cywili-
zacjach stanowi symbol wszechświata, natomiast w kulturach prymitywnych,
o archaicznej świadomości religijnej, sam w sobie jest uniwersum. Dlatego
odradzający się bez końca kosmos znajduje swój symboliczny wyraz w życiu
drzewa. Symboliczny, ponieważ życie roślinne nie sugeruje całokształtu
kosmicznego życia, objawia jedynie ciąg narodzin i śmierci. Warstwa religijna
nadaje więc drzewu jeszcze inne znaczenia: wiecznej młodości, nieśmiertel-
ności, mądrości lub niewyczerpanej płodności* 1.
W sztuce średniowiecznej występują takie tematy jak: Drzewo Wiadomości
Dobrego i Złego, Drzewo Życia, Męczeństwo Dziesięciu Tysięcy na Górze
Ararat, Drzewa Genealogiczne, zarówno świeckie jak i w ujęciu sakralnym
(Jessego, Marii, Chrystusa), Drzewa Cnót i Występków. Z pozostałych tema-
tów najważniejszym bodaj jest pojawienie się Marii w kontekście symboliki
1 Szersze ujęcie tego problemu można znaleźć m.in. w: M. E 1 i a d e, Traktat o
historii religii, Warszawa 1966; tenże, Sacrum, mit, historia, Warszawa 1974; tenże,
Symbolika środka, „Znak”, 88(1961), s. 1391 n.; D. F o r s t n e r, Świat symboliki
chrześcijańskiej, Warszawa 1990; M. L u r k e r, Przesłanie symboli w mitach, kulturach
i religiach, Kraków 1994; Baum, w: Reallexikon fiir Antike und Christentum, Stuttgart 1954,
Bd. II, s. 63 n. - dalej cyt. RAC; J. S c h w a b e, Archetyp und Tierkreis. Grundlinien
einer kosmischen Symbolik und Mythologie, Basel 1951.
Tom XLV, zeszyt 4 - 1997
IWONA BŁASZCZYK
Poznań
DRZEWO ŻYCIA W SZTUCE ŚREDNIOWIECZNEJ
Nie ma w świecie natury bardziej uniwersalnego motywu niż drzewo.
Wszechstronność jego symboliki sprawiła, iż tak chętnie wykorzystywane było
do obrazowania różnorodnych treści, z dziedzictwem wcześniejszych wierzeń
przejętych przez chrześcijaństwo. Samo w sobie nie stanowiło zazwyczaj
obiektu kultu. Pod pojęciem kultu drzewa krył się zawsze jakiś duchowy byt,
objawienie pozaludzkiej rzeczywistości, regularnie i nieustannie się odra-
dzającej. Ten najdoskonalszy twór świata roślinnego w rozwiniętych cywili-
zacjach stanowi symbol wszechświata, natomiast w kulturach prymitywnych,
o archaicznej świadomości religijnej, sam w sobie jest uniwersum. Dlatego
odradzający się bez końca kosmos znajduje swój symboliczny wyraz w życiu
drzewa. Symboliczny, ponieważ życie roślinne nie sugeruje całokształtu
kosmicznego życia, objawia jedynie ciąg narodzin i śmierci. Warstwa religijna
nadaje więc drzewu jeszcze inne znaczenia: wiecznej młodości, nieśmiertel-
ności, mądrości lub niewyczerpanej płodności* 1.
W sztuce średniowiecznej występują takie tematy jak: Drzewo Wiadomości
Dobrego i Złego, Drzewo Życia, Męczeństwo Dziesięciu Tysięcy na Górze
Ararat, Drzewa Genealogiczne, zarówno świeckie jak i w ujęciu sakralnym
(Jessego, Marii, Chrystusa), Drzewa Cnót i Występków. Z pozostałych tema-
tów najważniejszym bodaj jest pojawienie się Marii w kontekście symboliki
1 Szersze ujęcie tego problemu można znaleźć m.in. w: M. E 1 i a d e, Traktat o
historii religii, Warszawa 1966; tenże, Sacrum, mit, historia, Warszawa 1974; tenże,
Symbolika środka, „Znak”, 88(1961), s. 1391 n.; D. F o r s t n e r, Świat symboliki
chrześcijańskiej, Warszawa 1990; M. L u r k e r, Przesłanie symboli w mitach, kulturach
i religiach, Kraków 1994; Baum, w: Reallexikon fiir Antike und Christentum, Stuttgart 1954,
Bd. II, s. 63 n. - dalej cyt. RAC; J. S c h w a b e, Archetyp und Tierkreis. Grundlinien
einer kosmischen Symbolik und Mythologie, Basel 1951.