DOI Artikel:
Błaszczyk, Iwona: Drzewo Życia w sztuce średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27403#0030
28
IWONA BŁASZCZYK
drzewa i lasu - Nowego Raju, jak również reminiscencje kultu drzew pogań-
skich.
Systematyka polska nie odbiega generalnie od europejskiej, różni się
jedynie pewnym ograniczeniem ilości wariantów w ramach danego tematu. W
ikonografii sztuki zachodniej pojawiają się nie znane na ziemiach polskich
tematy, takie jak: Madonny krzewu różanego, rodowe drzewa genealogiczne,
„klasyczne” Drzewa Cnót i Występków, Drzewo Wiedzy, Drzewo Fortuny,
Zakonów, Świętych, czy różne odmiany Drzewa Życia wykorzystane np. jako
ilustracja legendy o Barlaamie i Jozafacie, lub metafora ludzkiego żywota.
Najbardziej obfitujące w różnorodne konotacje symboliczne okazało się
Drzewo Życia funkcjonujące w ujęciu antytetycznym - gdzie zestawione z
Drzewem Wiadomości Dobrego i Złego symbolizującym grzech i śmierć zapo-
wiada odkupienie i nowe życie oraz jako motyw samodzielny, symbol życia
wiecznego, skrywa utopijną tęsknotę do zbawienia i łączy się z krzyżem,
stanowiącym Drzewo Nowego Raju.
Artykuł niniejszy zajmuje się symboliką Drzewa Życia w sztuce europej-
skiej z wybranymi odniesieniami do sztuki polskiej, starając się uwzględnić
wielość wariantów formalnych i rozmaitość treści ideowych.
Motyw życiodajnego drzewa, symbolizującego nieśmiertelność i wieczną
młodość, znany jest z Azji Zachodniej, starożytnego Egiptu, sztuki hinduskiej;
na początku II tysiąclecia p.n.e. przejęty przez patriarchów żydowskich wy-
stępował również w sztuce obszaru grecko-rzymskiego.
Pismo Święte określa Drzewo Życia dwojako - jako symbol pierwotnego
raju i jako symbol raju mającego nastąpić po końcu świata. Drzewo Życia
zlokalizowane w centrum raju pierwotnego jest gwarantem nieśmiertelności
(Gen. 2, 9). Gdy Adam skosztowawszy owocu z Drzewa Wiadomości poznał,
co to jest dobro i zło, Bóg nakazał strzec cherubinom Drzewa Życia, aby
pierwsi rodzice nie spożyli jego owoców i nie żyli wiecznie (Gen. 3, 23-24).
Myśli i obrazy Starego Testamentu przejęła i rozwinęła literatura późno-
żydowska, szczególną uwagę poświęcając właśnie drzewom rajskim.
W Objawieniu św. Jana wizją Nowego Raju, który nastąpi po Sądzie Osta-
tecznym, jest Drzewo Życia rosnące po obu stronach rzeki z wodą żywą.
Rodzi ono 12 razy w roku owoce, a jego liście mają uzdrawiającą moc. Ten
symbol Nowego Jeruzalem to jednocześnie zapowiedź nagrody dla wiernych
Chrystusowi, to także sam Chrystus (Obj. 2, 7; 21, 2, 14, 19). Takie passusy
znajdziemy wielokrotnie w Piśmie Świętym2. Również św. Augustyn określał
2 Np. Przypowieści Salomona 3, 18; 11, 30; 13, 12; 15, 4; czy Ewangelia św. Jana 15,
1-2, 15.
IWONA BŁASZCZYK
drzewa i lasu - Nowego Raju, jak również reminiscencje kultu drzew pogań-
skich.
Systematyka polska nie odbiega generalnie od europejskiej, różni się
jedynie pewnym ograniczeniem ilości wariantów w ramach danego tematu. W
ikonografii sztuki zachodniej pojawiają się nie znane na ziemiach polskich
tematy, takie jak: Madonny krzewu różanego, rodowe drzewa genealogiczne,
„klasyczne” Drzewa Cnót i Występków, Drzewo Wiedzy, Drzewo Fortuny,
Zakonów, Świętych, czy różne odmiany Drzewa Życia wykorzystane np. jako
ilustracja legendy o Barlaamie i Jozafacie, lub metafora ludzkiego żywota.
Najbardziej obfitujące w różnorodne konotacje symboliczne okazało się
Drzewo Życia funkcjonujące w ujęciu antytetycznym - gdzie zestawione z
Drzewem Wiadomości Dobrego i Złego symbolizującym grzech i śmierć zapo-
wiada odkupienie i nowe życie oraz jako motyw samodzielny, symbol życia
wiecznego, skrywa utopijną tęsknotę do zbawienia i łączy się z krzyżem,
stanowiącym Drzewo Nowego Raju.
Artykuł niniejszy zajmuje się symboliką Drzewa Życia w sztuce europej-
skiej z wybranymi odniesieniami do sztuki polskiej, starając się uwzględnić
wielość wariantów formalnych i rozmaitość treści ideowych.
Motyw życiodajnego drzewa, symbolizującego nieśmiertelność i wieczną
młodość, znany jest z Azji Zachodniej, starożytnego Egiptu, sztuki hinduskiej;
na początku II tysiąclecia p.n.e. przejęty przez patriarchów żydowskich wy-
stępował również w sztuce obszaru grecko-rzymskiego.
Pismo Święte określa Drzewo Życia dwojako - jako symbol pierwotnego
raju i jako symbol raju mającego nastąpić po końcu świata. Drzewo Życia
zlokalizowane w centrum raju pierwotnego jest gwarantem nieśmiertelności
(Gen. 2, 9). Gdy Adam skosztowawszy owocu z Drzewa Wiadomości poznał,
co to jest dobro i zło, Bóg nakazał strzec cherubinom Drzewa Życia, aby
pierwsi rodzice nie spożyli jego owoców i nie żyli wiecznie (Gen. 3, 23-24).
Myśli i obrazy Starego Testamentu przejęła i rozwinęła literatura późno-
żydowska, szczególną uwagę poświęcając właśnie drzewom rajskim.
W Objawieniu św. Jana wizją Nowego Raju, który nastąpi po Sądzie Osta-
tecznym, jest Drzewo Życia rosnące po obu stronach rzeki z wodą żywą.
Rodzi ono 12 razy w roku owoce, a jego liście mają uzdrawiającą moc. Ten
symbol Nowego Jeruzalem to jednocześnie zapowiedź nagrody dla wiernych
Chrystusowi, to także sam Chrystus (Obj. 2, 7; 21, 2, 14, 19). Takie passusy
znajdziemy wielokrotnie w Piśmie Świętym2. Również św. Augustyn określał
2 Np. Przypowieści Salomona 3, 18; 11, 30; 13, 12; 15, 4; czy Ewangelia św. Jana 15,
1-2, 15.