DOI article:
Błaszczyk, Iwona: Drzewo Życia w sztuce średniowiecznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27403#0054
52
IWONA BŁASZCZYK
zwyczaj wyróżnia się św. Akacjusz poprzez usytuowanie go po prawej stronie
oraz nakrycie głowy. Zdarza się, że on sam zajmuje miejsce Chrystusa.
Ikonografia zna trzech świętych o imieniu Akacjusz - biskupa z Maliteny,
przywódcę cesarskiego wojska w Kapadocji i - dowódcę żołnierzy z góry
Ararat często przedstawianego w postaci rycerza w mitrze książęcej, z
krzewem cierniowym lub suchą gałęzią w dłoni'0. Wśród męczenników poja-
wia się często postać biskupa (w szatach bądź przepasce na biodrach i w
infule), od kilkudziesięciu lat identyfikowanego niesłusznie z Akacjuszem
z góry Ararat (a to na skutek błędnego zestawienia ze swym imiennikiem -
biskupem z Maliteny). Według Stockera jest to św. Hermolaus, który w jed-
nym z wariantów legendy (od ok. 1350 r.) stał się chrzcicielem dziesięciu
tysięcy męczenników (w odróżnieniu od wariantu mistycznego, w którym
chrzest dokonuje się za pomocą krwi męczonych'14. Przykładem tego jest
obraz koloński z ok. 1400 r. (Kolonia, Wallraff Richartz-Museum), gdzie
wśród nabitych na gałęzie męczenników dokonuje się oślepienie św. Her-
molausa, będącego w szatach biskupich. Do najwcześniejszych - bo z ok.
1234 r. - przedstawień Męczeństwa Dziesięciu Tysięcy zalicza się malowidło
ścienne z kościoła św. Seweryna w Boppard w Nadrenii, w którym nastąpiło
połączenie z tematem tronującego Chrystusa - Sędziego. Często przedstawiano
św. Akacjusza jako tego, który ponosi śmierć podobną Chrystusowi, np. na
malowidle ściennym w Thunau am Kamp (Austria) przedstawiono go aż
dwukrotnie, co wskazuje na dewocyjny charakter obrazu. Centralna postać
33 K. K ü n s t 1 e, Ikonographie der christlichen Kunst, Freiburg/Breisgau 1926-1928,
t. II, s. 25; LCI, t. V (Achatius und die 10 000 Martyrer).
34 Ch. Stocker, Durer, Celtis und der falsche Bischof Achatius. Zur Ikonographie
von Dürers ,,Marter der Zehntausend”, „Artibus et historiae”, 1984, nr 9, s. 121-129.
Zdaniem autora żadne z literackich źródeł nie określa św. Akacjusza biskupem (zawsze
pojawia się on jako wojownik), ale wiele wymienia postać biskupa lub arcybiskupa pośród
dziesięciu tysięcy męczenników. Legenda włączyła do tej roli postać biskupa Hermolausa
z Nikomedii, który nawrócił i ochrzcił św. Pantaleona, zaliczonego (podobnie jak Akacjusz)
w poczet 14 Wspomożycieli. Literacko i artystycznie jest on zauważalny już ok. poł. XIV w.
w Niemczech - jako chrzciciel męczenników z góry Ararat. Błędne traktowanie św. Aka-
cjusza jako biskupa ma w badaniach ikonograficznych ponad 50-letnią tradycję - autor
wymienia opracowania powtarzające ten błąd oraz liczne przykłady występowania w sztuce
postaci biskupa w scenie Męczeństwa Dziesięciu Tysięcy, nie dające podstaw do traktowania
go jako św. Akacjusza. W tekście responsorium brewiarza z 1501 r. w Bambergu godne
uwagi jest podkreślenie ważności chrztu u męczenników - Hermolaus jest nie tylko ich
chrzcicielem, uświadamiającym im wartość prawdziwej wiary, lecz także ma takie samo
znaczenie jak św. Akacjusz: „Dux Achatius et Hormolaus episcopus”. Jeszcze w najnowszej
literaturze pokutuje identyfikowanie postaci św. Akacjusza z biskupem (por. J. K a -
1 i n o w s k a, Kaplica Hińczy w katedrze na Wawelu i jej malowidła ścienne, w: Studia
do dziejów Wawelu, t. V, Kraków 1991, s. 191.
IWONA BŁASZCZYK
zwyczaj wyróżnia się św. Akacjusz poprzez usytuowanie go po prawej stronie
oraz nakrycie głowy. Zdarza się, że on sam zajmuje miejsce Chrystusa.
Ikonografia zna trzech świętych o imieniu Akacjusz - biskupa z Maliteny,
przywódcę cesarskiego wojska w Kapadocji i - dowódcę żołnierzy z góry
Ararat często przedstawianego w postaci rycerza w mitrze książęcej, z
krzewem cierniowym lub suchą gałęzią w dłoni'0. Wśród męczenników poja-
wia się często postać biskupa (w szatach bądź przepasce na biodrach i w
infule), od kilkudziesięciu lat identyfikowanego niesłusznie z Akacjuszem
z góry Ararat (a to na skutek błędnego zestawienia ze swym imiennikiem -
biskupem z Maliteny). Według Stockera jest to św. Hermolaus, który w jed-
nym z wariantów legendy (od ok. 1350 r.) stał się chrzcicielem dziesięciu
tysięcy męczenników (w odróżnieniu od wariantu mistycznego, w którym
chrzest dokonuje się za pomocą krwi męczonych'14. Przykładem tego jest
obraz koloński z ok. 1400 r. (Kolonia, Wallraff Richartz-Museum), gdzie
wśród nabitych na gałęzie męczenników dokonuje się oślepienie św. Her-
molausa, będącego w szatach biskupich. Do najwcześniejszych - bo z ok.
1234 r. - przedstawień Męczeństwa Dziesięciu Tysięcy zalicza się malowidło
ścienne z kościoła św. Seweryna w Boppard w Nadrenii, w którym nastąpiło
połączenie z tematem tronującego Chrystusa - Sędziego. Często przedstawiano
św. Akacjusza jako tego, który ponosi śmierć podobną Chrystusowi, np. na
malowidle ściennym w Thunau am Kamp (Austria) przedstawiono go aż
dwukrotnie, co wskazuje na dewocyjny charakter obrazu. Centralna postać
33 K. K ü n s t 1 e, Ikonographie der christlichen Kunst, Freiburg/Breisgau 1926-1928,
t. II, s. 25; LCI, t. V (Achatius und die 10 000 Martyrer).
34 Ch. Stocker, Durer, Celtis und der falsche Bischof Achatius. Zur Ikonographie
von Dürers ,,Marter der Zehntausend”, „Artibus et historiae”, 1984, nr 9, s. 121-129.
Zdaniem autora żadne z literackich źródeł nie określa św. Akacjusza biskupem (zawsze
pojawia się on jako wojownik), ale wiele wymienia postać biskupa lub arcybiskupa pośród
dziesięciu tysięcy męczenników. Legenda włączyła do tej roli postać biskupa Hermolausa
z Nikomedii, który nawrócił i ochrzcił św. Pantaleona, zaliczonego (podobnie jak Akacjusz)
w poczet 14 Wspomożycieli. Literacko i artystycznie jest on zauważalny już ok. poł. XIV w.
w Niemczech - jako chrzciciel męczenników z góry Ararat. Błędne traktowanie św. Aka-
cjusza jako biskupa ma w badaniach ikonograficznych ponad 50-letnią tradycję - autor
wymienia opracowania powtarzające ten błąd oraz liczne przykłady występowania w sztuce
postaci biskupa w scenie Męczeństwa Dziesięciu Tysięcy, nie dające podstaw do traktowania
go jako św. Akacjusza. W tekście responsorium brewiarza z 1501 r. w Bambergu godne
uwagi jest podkreślenie ważności chrztu u męczenników - Hermolaus jest nie tylko ich
chrzcicielem, uświadamiającym im wartość prawdziwej wiary, lecz także ma takie samo
znaczenie jak św. Akacjusz: „Dux Achatius et Hormolaus episcopus”. Jeszcze w najnowszej
literaturze pokutuje identyfikowanie postaci św. Akacjusza z biskupem (por. J. K a -
1 i n o w s k a, Kaplica Hińczy w katedrze na Wawelu i jej malowidła ścienne, w: Studia
do dziejów Wawelu, t. V, Kraków 1991, s. 191.