DOI Artikel:
Grodek-Patyra, Jowita: Zagadnienie czasu przedstawionego w dziełach Wita Stwosza ze szczególnym uwzględnieniem Ołtarza Mariackiego: Zastosowanie kryterium temporalnego w poszukiwaniu analogii stylistycznych sztuki 2. poł. XV wieku : Jowita Grodek-Patyra
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27403#0210
208
JOWITA GRODEK-PATYRA
przedstawiania tego, co rozgrywa się w czasie, przypisując im jedynie moż-
liwość ukazania wydarzenia w jednym, zatrzymanym w upływie momencie.
Problem ten podjęto na nowo u progu renesansu. L. B. Alberti4 podkreślał
rolę ruchu w obrazie, ale jego pojęcie stor ii nie może być utożsamiane z
opowiadaniem ukazującym rozwój wydarzeń w czasie. Także nowożytni wy-
znawcy koncepcji pokrewieństwa sztuk, którzy ze słów Horacego ut pictura
poesis uczynili swoje hasło, w trakcie poszukiwań analogii pomiędzy poezją
i malarstwem nie zanegowali podstawowego rozróżnienia na sztuki czasowe
i przestrzenne. Daleki od utożsamiania w tym względzie poezji i malarstwa
był zwłaszcza francuski akademizm5 6.
Identyfikowanie celu i zakresu obu sztuk zakwestionował ostatecznie G. E.
Lessing w swoim dziele Laokoon czyli o granicach malarstwa i poezji6■ Ma-
larstwu przyporządkował on specyficzne dlań środki i znaki, odrębne od tych,
jakimi posługuje się poezja. „Ponieważ między sposobem przedstawiania a
przedmiotami przedstawianymi - pisał Lessing - musi być zachowany dogod-
ny stosunek, a więc malarstwo może przedstawiać przedmioty istniejące obok
siebie w przestrzeni, poezja zaś przedmioty następujące po sobie w czasie”7.
Poglądy Lessinga podzielało wielu osiemnastowiecznych myślicieli, takich
jak: J. Richardson, A. Shaftesbury, J. Harris, którzy przekonani byli, iż obraz
może ukazywać jedynie punctum temporis lub stan8.
4 O malarstwie, tłum. L. Winniczuk, oprać. M. Rzepińska, Wrocław-Warszawa-Kraków
1963.
5 Obszerna bibliografia problemu „ut pictura poesis” zawarta jest w „The Bulletin of
Bibliography” (Oct.-Dec. 1971). Spośród wielu prac na ten temat wymienić można : R. W.
Lee, „Ut pictura poesis”'. The Humanistic Theory of Painting, „The Art Bulletin”,
22(1940), s. 197-269; J. G r a h a m, Ut pictura poesis, w: Dictionary of the History of
Ideas. Studies of Selected Pitoval Ideas, ed. by Philip P. Wiener, New York 1973, vol. IV,
s. 465-476; M. P r a z, Mnemosyne: The Parailel Between Literaturę and the Visual Arts,
Princeton 1970 (w polskim przekładzie pt.: Mnemosyne. Rzecz o powinowactwie literatury
i sztuk plastycznych, Warszawa 1981); M. M a r k i e w i c z, Ut pictura poesis. Dzieje
toposu i problemu, w: Tessera. Sztuka jako przedmiot badań, Kraków 1981, s. 155-183.
6 Tłum. H. Zymon-Dębicki, Wrocław 1962. O poglądach Lessinga zob. także:
J. M a u r i n - B i a ł o s t o c k a, Lessing i sztuki plastyczne, Wrocław 1969.
7 L e s s i n g, dz. cyt., s. 63.
s J. Richardson, An Essey on the Theory of Painting, London 1715;
A. S h a f t e s b u r y, An Essey on Painting Being a Nation of the Historical Draught
or Tablature on the Judgement of Hercules, w: A Documentary History of Art., ed. by
E. G. Holt, New York 1958, t. II, s. 242-259; J. H a r r i s, Discourse on Musie, Painting
and Poetry, w: t e n ż e, Three Treatises, 1744; por. również: W. F o 1 k i e r s k i, Ze
studiów nad osiemnastym wiekiem. Estetyka Shaftesbury’ego. Diderot a Shaftesbury, Kraków
1920; E. S z a r o t a, Poglądy estetyczne J. Harrisa, „Estetyka”, 4(1963), s. 139-156.
JOWITA GRODEK-PATYRA
przedstawiania tego, co rozgrywa się w czasie, przypisując im jedynie moż-
liwość ukazania wydarzenia w jednym, zatrzymanym w upływie momencie.
Problem ten podjęto na nowo u progu renesansu. L. B. Alberti4 podkreślał
rolę ruchu w obrazie, ale jego pojęcie stor ii nie może być utożsamiane z
opowiadaniem ukazującym rozwój wydarzeń w czasie. Także nowożytni wy-
znawcy koncepcji pokrewieństwa sztuk, którzy ze słów Horacego ut pictura
poesis uczynili swoje hasło, w trakcie poszukiwań analogii pomiędzy poezją
i malarstwem nie zanegowali podstawowego rozróżnienia na sztuki czasowe
i przestrzenne. Daleki od utożsamiania w tym względzie poezji i malarstwa
był zwłaszcza francuski akademizm5 6.
Identyfikowanie celu i zakresu obu sztuk zakwestionował ostatecznie G. E.
Lessing w swoim dziele Laokoon czyli o granicach malarstwa i poezji6■ Ma-
larstwu przyporządkował on specyficzne dlań środki i znaki, odrębne od tych,
jakimi posługuje się poezja. „Ponieważ między sposobem przedstawiania a
przedmiotami przedstawianymi - pisał Lessing - musi być zachowany dogod-
ny stosunek, a więc malarstwo może przedstawiać przedmioty istniejące obok
siebie w przestrzeni, poezja zaś przedmioty następujące po sobie w czasie”7.
Poglądy Lessinga podzielało wielu osiemnastowiecznych myślicieli, takich
jak: J. Richardson, A. Shaftesbury, J. Harris, którzy przekonani byli, iż obraz
może ukazywać jedynie punctum temporis lub stan8.
4 O malarstwie, tłum. L. Winniczuk, oprać. M. Rzepińska, Wrocław-Warszawa-Kraków
1963.
5 Obszerna bibliografia problemu „ut pictura poesis” zawarta jest w „The Bulletin of
Bibliography” (Oct.-Dec. 1971). Spośród wielu prac na ten temat wymienić można : R. W.
Lee, „Ut pictura poesis”'. The Humanistic Theory of Painting, „The Art Bulletin”,
22(1940), s. 197-269; J. G r a h a m, Ut pictura poesis, w: Dictionary of the History of
Ideas. Studies of Selected Pitoval Ideas, ed. by Philip P. Wiener, New York 1973, vol. IV,
s. 465-476; M. P r a z, Mnemosyne: The Parailel Between Literaturę and the Visual Arts,
Princeton 1970 (w polskim przekładzie pt.: Mnemosyne. Rzecz o powinowactwie literatury
i sztuk plastycznych, Warszawa 1981); M. M a r k i e w i c z, Ut pictura poesis. Dzieje
toposu i problemu, w: Tessera. Sztuka jako przedmiot badań, Kraków 1981, s. 155-183.
6 Tłum. H. Zymon-Dębicki, Wrocław 1962. O poglądach Lessinga zob. także:
J. M a u r i n - B i a ł o s t o c k a, Lessing i sztuki plastyczne, Wrocław 1969.
7 L e s s i n g, dz. cyt., s. 63.
s J. Richardson, An Essey on the Theory of Painting, London 1715;
A. S h a f t e s b u r y, An Essey on Painting Being a Nation of the Historical Draught
or Tablature on the Judgement of Hercules, w: A Documentary History of Art., ed. by
E. G. Holt, New York 1958, t. II, s. 242-259; J. H a r r i s, Discourse on Musie, Painting
and Poetry, w: t e n ż e, Three Treatises, 1744; por. również: W. F o 1 k i e r s k i, Ze
studiów nad osiemnastym wiekiem. Estetyka Shaftesbury’ego. Diderot a Shaftesbury, Kraków
1920; E. S z a r o t a, Poglądy estetyczne J. Harrisa, „Estetyka”, 4(1963), s. 139-156.