DOI article:
Grodek-Patyra, Jowita: Zagadnienie czasu przedstawionego w dziełach Wita Stwosza ze szczególnym uwzględnieniem Ołtarza Mariackiego: Zastosowanie kryterium temporalnego w poszukiwaniu analogii stylistycznych sztuki 2. poł. XV wieku : Jowita Grodek-Patyra
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27403#0213
CZAS PRZEDSTAWIONY W DZIEŁACH STWOSZA
21 1
sposób znakomity i doskonały napełniony jest życiem, a kiedy indziej roz-
ciągłość uniwersum może stać się równoznacznikiem wieczności”17. Czas w
plastyce uznał nawet Souriau za bardziej znaczący niż w muzyce i literatu-
rze18, przez co zapewne jego poglądy nie zostały potraktowane z należytą
uwagą.
Z kręgu estetyków zbliżonych do Souriau wywodzi się Mikel Dufrenne,
badający pokrewieństwo strukturalne muzyki i plastyki19, jak również Laura
Garcin, autorka artykułu porównującego czas poetycki i czas plastyczny20,
a także Marina Scriabina, która swe rozważania na temat form istnienia czasu
w plastyce oparła na analizie dzieł malarskich starożytnego Egiptu21. M.
Scriabina, w obrębie kategorii czasowości i aczasowości starała się umieścić
różne pojęcia, jak czas mityczny, rytualny, cykliczny, historyczny itd., którym
przyporządkowała jednocześnie pewne tradycje obrazowania. Mnożenie roz-
maitych klasyfikacji nie sprzyjało wypracowaniu konsekwentnej metody ba-
dawczej. Stanowisko Scriabiny jest jednak o tyle interesujące, że zbliża się
do postawy historyków sztuki, którzy, dostrzegłszy zasadność badań temporal-
nych, prowadzą je na podstawie konkretnego materiału zabytkowego.
Na gruncie historii sztuki Dagobert Frey jako pierwszy starał się prześle-
dzić sposób funkcjonowania podstawowych kategorii czasu i przestrzeni22.
Punktem wyjścia była dlań analiza rozwoju umiejętności przedstawiania czaso-
przestrzennych relacji za pomocą środków plastycznych. Według autora ewo-
lucja prowadziła od sukcesywnego ujmowania przestrzeni w gotyku, do nowo-
żytnego przedstawienia symultanicznego, możliwego dzięki zastosowaniu
renesansowej perspektywy linearnej. Późniejsze rozważania Freya na temat
czasu w sztukach plastycznych2'' zawierają wiele trudnych do przyjęcia tez
i pozostają nie rozwinięte, chociaż interesujące jest wyakcentowanie przez
17 Tamże, s. 130, cyt. za: U. M a z u r c z a k, Zagadnienie czasu przedstawionego
w obrazie na przykładzie niderlandzkiego malarstwa tablicowego XV w., Lublin 1984, s. 19.
18 S o u r i a u, dz. cyt., s. 140.
19 Phénoménologie de l’experience esthétique, Paris 1953. Autor doszedł do wniosku,
że przestrzeń dzieła plastycznego ulega temporalizacji, zaś czas w muzyce spacjalizacji,
czynnikiem odpowiedzialnym za tę przemianę jest ruch.
20 Temps poétique et temps plastique, „Revue d’Esthétique”, 10(1957), s. 462-465.
La représentation du temps dans l’art plastique égyptien, „Sciences de l’art”,
numer specjalny „L’Espace”, Paris 1967, s. 114 nn.; t a ż, Représentation du temps et de
l’intemporalité dans les arts plastiques, w: Entretiens sur le temps, ed. J. Hersch, R.
Poirier, Paris 1967, s. 283 nn.
22 Gotik und Renaissance ais Grundlagen der modernen Weltanschauung, Augsburg
1929.
23 T e n ż e, Das Zeitproblem in der Bildkunst, „Studium Generale”, 8(1955),
s. 568-577.
21 1
sposób znakomity i doskonały napełniony jest życiem, a kiedy indziej roz-
ciągłość uniwersum może stać się równoznacznikiem wieczności”17. Czas w
plastyce uznał nawet Souriau za bardziej znaczący niż w muzyce i literatu-
rze18, przez co zapewne jego poglądy nie zostały potraktowane z należytą
uwagą.
Z kręgu estetyków zbliżonych do Souriau wywodzi się Mikel Dufrenne,
badający pokrewieństwo strukturalne muzyki i plastyki19, jak również Laura
Garcin, autorka artykułu porównującego czas poetycki i czas plastyczny20,
a także Marina Scriabina, która swe rozważania na temat form istnienia czasu
w plastyce oparła na analizie dzieł malarskich starożytnego Egiptu21. M.
Scriabina, w obrębie kategorii czasowości i aczasowości starała się umieścić
różne pojęcia, jak czas mityczny, rytualny, cykliczny, historyczny itd., którym
przyporządkowała jednocześnie pewne tradycje obrazowania. Mnożenie roz-
maitych klasyfikacji nie sprzyjało wypracowaniu konsekwentnej metody ba-
dawczej. Stanowisko Scriabiny jest jednak o tyle interesujące, że zbliża się
do postawy historyków sztuki, którzy, dostrzegłszy zasadność badań temporal-
nych, prowadzą je na podstawie konkretnego materiału zabytkowego.
Na gruncie historii sztuki Dagobert Frey jako pierwszy starał się prześle-
dzić sposób funkcjonowania podstawowych kategorii czasu i przestrzeni22.
Punktem wyjścia była dlań analiza rozwoju umiejętności przedstawiania czaso-
przestrzennych relacji za pomocą środków plastycznych. Według autora ewo-
lucja prowadziła od sukcesywnego ujmowania przestrzeni w gotyku, do nowo-
żytnego przedstawienia symultanicznego, możliwego dzięki zastosowaniu
renesansowej perspektywy linearnej. Późniejsze rozważania Freya na temat
czasu w sztukach plastycznych2'' zawierają wiele trudnych do przyjęcia tez
i pozostają nie rozwinięte, chociaż interesujące jest wyakcentowanie przez
17 Tamże, s. 130, cyt. za: U. M a z u r c z a k, Zagadnienie czasu przedstawionego
w obrazie na przykładzie niderlandzkiego malarstwa tablicowego XV w., Lublin 1984, s. 19.
18 S o u r i a u, dz. cyt., s. 140.
19 Phénoménologie de l’experience esthétique, Paris 1953. Autor doszedł do wniosku,
że przestrzeń dzieła plastycznego ulega temporalizacji, zaś czas w muzyce spacjalizacji,
czynnikiem odpowiedzialnym za tę przemianę jest ruch.
20 Temps poétique et temps plastique, „Revue d’Esthétique”, 10(1957), s. 462-465.
La représentation du temps dans l’art plastique égyptien, „Sciences de l’art”,
numer specjalny „L’Espace”, Paris 1967, s. 114 nn.; t a ż, Représentation du temps et de
l’intemporalité dans les arts plastiques, w: Entretiens sur le temps, ed. J. Hersch, R.
Poirier, Paris 1967, s. 283 nn.
22 Gotik und Renaissance ais Grundlagen der modernen Weltanschauung, Augsburg
1929.
23 T e n ż e, Das Zeitproblem in der Bildkunst, „Studium Generale”, 8(1955),
s. 568-577.