DOI article:
Jaźwierski, Jacek: Determinizm Aloisa Riegla w świetle krytyki
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27559#0331
DETERMtNlZM ALOISA RIEGLA W ŚWIETLE KRYTYKI
329
do badań nad sztuką zbiega się z tym, co Riegi uważał za najistotniejsze
zadanie historii. Jego zdaniem do końca XIX wieku nauki historyczne zgro-
madziły i zweryfikowały wystarczającą iłość danych - wydarzeń historycz-
nych i dzieł sztuki - by dałsze uprawianie faktografii i dokumentałistyki
mogło jeszcze przynosić pożądane efekty. W odniesieniu do tej kwestii,
formułuje opinię, którą można uznać za jego wstępny program badawczy:
Poza badaniem poszczególnych dzieł sztuki i ustalaniem czasu oraz miejsca ich
powstania - poczęto zwracać uwagę na sprawy ważniejsze (wyższe), na ich związki z
innymi dziełami sztuki, których poznanie mogło nam bardziej pomóc w zrozumieniu
tych dzieł, niż zwykła znajomość ich miejsca w historii. Ponownie uaktualniło się
pytanie, co łączy już nie pojedyncze dzieła sztuki, ani nawet nie dzieła jednego kraju
czy czasu, lecz całość zjawisk artystycznych i jakie są przyczyny zmian, które w
formowaniu ich zachodzą'*.
Zainteresowanie Riegła podąża w kierunku zrozumienia dziejów sztuki jako
całości. Uważa on bowiem, co jest niezwykłe istotne, że interpretacja do-
konana na tym wyższym, ogółnym poziomie, owocuje łepszym i pełniej-
szym poznaniem sztuki, niż to, które umożłiwia „zwykła" historia sztuki,
ograniczająca się wówczas przede wszystkim do atrybucji i biografii typu
„życie i dzieło". Przyjmuje więc ogółnohistoryczny punkt widzenia, z które-
go jest w stanie ogarnąć jednym spojrzeniem całe dzieje, gdyż, w jego
przekonaniu, dopiero na tej płaszczyźnie wyświetla się ich właściwy sens.
W efekcie Riegl dopuszcza interpretację sztuki na dwóch poziomach: jed-
nostkowym, dotyczącym dzieł sztuki i ich twórców oraz ogólnym, którego
przedmiotem staje się rozwój jako taki, przy czym wyraźnie preferuje ten
drugi jako cenniejszy poznawczo.
Warto się przez moment zastanowić, na jakim poziomie rozumienia his-
torycznego porusza się Riegł. Pośród wielu, często skrajnych teorii
dotyczących podziału kompetencji pomiędzy poszczegółne dziedziny wiedzy
historycznej, rozróżnienie dokonane przez W. H. Wałsha wydaje się szcze-
gólnie cenne. Wałsh wychodzi od dwóch znaczeń słowa „historia", przez
które można rozumieć albo całość ludzkiej przeszłości, czyi i jej dzieje, albo
naukę, która je bada, czyłi historię. Nad każdą z nich rozpina się dyscy-
płina o charakterze filozoficznym, traktująca ją jako swój przedmiot: nad
nauką historyczną teoria historii, będąca jej metanauką (metodologią), nad
** T e n ż e, Eine neue w: tenże, Aw/Mtze, Augs-
burg-Wien 1929, s. 45 - cyt. za: P i w o c k i, dz. cyt., s. 15.
329
do badań nad sztuką zbiega się z tym, co Riegi uważał za najistotniejsze
zadanie historii. Jego zdaniem do końca XIX wieku nauki historyczne zgro-
madziły i zweryfikowały wystarczającą iłość danych - wydarzeń historycz-
nych i dzieł sztuki - by dałsze uprawianie faktografii i dokumentałistyki
mogło jeszcze przynosić pożądane efekty. W odniesieniu do tej kwestii,
formułuje opinię, którą można uznać za jego wstępny program badawczy:
Poza badaniem poszczególnych dzieł sztuki i ustalaniem czasu oraz miejsca ich
powstania - poczęto zwracać uwagę na sprawy ważniejsze (wyższe), na ich związki z
innymi dziełami sztuki, których poznanie mogło nam bardziej pomóc w zrozumieniu
tych dzieł, niż zwykła znajomość ich miejsca w historii. Ponownie uaktualniło się
pytanie, co łączy już nie pojedyncze dzieła sztuki, ani nawet nie dzieła jednego kraju
czy czasu, lecz całość zjawisk artystycznych i jakie są przyczyny zmian, które w
formowaniu ich zachodzą'*.
Zainteresowanie Riegła podąża w kierunku zrozumienia dziejów sztuki jako
całości. Uważa on bowiem, co jest niezwykłe istotne, że interpretacja do-
konana na tym wyższym, ogółnym poziomie, owocuje łepszym i pełniej-
szym poznaniem sztuki, niż to, które umożłiwia „zwykła" historia sztuki,
ograniczająca się wówczas przede wszystkim do atrybucji i biografii typu
„życie i dzieło". Przyjmuje więc ogółnohistoryczny punkt widzenia, z które-
go jest w stanie ogarnąć jednym spojrzeniem całe dzieje, gdyż, w jego
przekonaniu, dopiero na tej płaszczyźnie wyświetla się ich właściwy sens.
W efekcie Riegl dopuszcza interpretację sztuki na dwóch poziomach: jed-
nostkowym, dotyczącym dzieł sztuki i ich twórców oraz ogólnym, którego
przedmiotem staje się rozwój jako taki, przy czym wyraźnie preferuje ten
drugi jako cenniejszy poznawczo.
Warto się przez moment zastanowić, na jakim poziomie rozumienia his-
torycznego porusza się Riegł. Pośród wielu, często skrajnych teorii
dotyczących podziału kompetencji pomiędzy poszczegółne dziedziny wiedzy
historycznej, rozróżnienie dokonane przez W. H. Wałsha wydaje się szcze-
gólnie cenne. Wałsh wychodzi od dwóch znaczeń słowa „historia", przez
które można rozumieć albo całość ludzkiej przeszłości, czyi i jej dzieje, albo
naukę, która je bada, czyłi historię. Nad każdą z nich rozpina się dyscy-
płina o charakterze filozoficznym, traktująca ją jako swój przedmiot: nad
nauką historyczną teoria historii, będąca jej metanauką (metodologią), nad
** T e n ż e, Eine neue w: tenże, Aw/Mtze, Augs-
burg-Wien 1929, s. 45 - cyt. za: P i w o c k i, dz. cyt., s. 15.