DOI Artikel:
Styrna, Natasza: Wystawa "Przyjaciół" w Zachęcie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27559#0379
RECENZJE
377
właściwie trzy monografie, stała się pierwszą tak obszerną prezentacją twórczości
tych artystów w Polsce'**. W sumie organizatorom udało się zgromadzić ponad
sto prac, obrazów olejnych, pastelowych, rysunków i grafik. Zaprezentowany wybór
dawał dobre pojęcie o twórczości malarzy zarówno z okresu, gdy zaledwie koń-
czyli studia, jak też o ich dojrzałej działalności artystycznej oraz o pracach, które
powstawały w ostatnich latach ich życia.
Poza obrazami na wystawie zaprezentowany został niezwykle interesujący, uni-
katowy niemalże materiał dokumentacyjny. Szczególnie interesująco przedstawiała
się część poświęcona Szamajowi Mondszajnowi. Elżbiecie Grabskiej udało się do-
trzeć do prywatnego archiwum malarza, znajdującego się do tej pory w posiadaniu
rodziny artysty, co stało się dla niej bodźcem do podjęcia starań o przybliżenie
polskiemu odbiorcy tej niemalże nieznanej postaci. Malarz gromadził od lat mło-
dości listy, świadectwa, legitymacje, pozostawił także wspomnienia, w których
opisał drogę, jaką przebył z „wilgotnej suteryny" domu Berysza Kupfera w Cheł-
mie, zanim podjął studia w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie .
Zgromadzone dokumenty zostały opublikowane w trzech katalogach towarzyszą-
cych wystawie. Poza listami i fotografiami znalazły się w nich także teksty
krytyczne z epoki (m.in. André Salmona, Edwarda Woronieckiego, Waldemara
George'a, Konrada Winklera), wspomnienia córek Mondszajna i Kazimierza Wie-
rzyńskiego o Zawadowskim. Zamieszczone w katalogach informacje odsłoniły wiele
faktów dotyczących biografii artystów. Dzięki nim można było prześledzić zarówno
pierwsze kroki malarzy w Akademii, wtapianie się w środowisko paryskie, nowe
impulsy twórcze, jak i późniejsze losy artystów, gdy Mondszajn zafascynowany
południowym światłem przeniósł się do Algieru, a Zawadowski zaczął uprawiać
rolę na południu Francji, poświęcając się gospodarstwu na równi z malarstwem.
Elżbieta Grabska, w tekście opublikowanym w katalogu poświęconym twórczo-
ści Mondszajna, podkreśliła szczególnie dwa wątki: pamięć i przyjaźń żywioną
wobec nauczyciela z okresu studiów oraz pamięć i utożsamienie z polskością,
mimo życia na emigracji. Mondszajn osiadł we Francji mając dwadzieścia pięć lat
i nigdy już nie powrócił do kraju, a jednak, kiedy wybuchła druga wojna świa-
towa, poświęcił swe siły na wspomaganie polskich uciekinierów, prowadząc w Al-
gierze Dom Polski. Jak przypuszcza Grabska, był prawdopodobnie jedną z ostatnich
osób, które wymieniły korespondencję z Józefem Pankiewiczem. Profesor zmarł
w Marsylii, w 1940 roku, wdową po nim zaopiekował się Mojżesz Kisling.
Także w wypadku Zawadowskiego można znaleźć świadectwa przywiązania do
polskości. Podczas pobytu we Francji utrzymywał kontakt z krajem, wystawiał
w nim też swoje prace, należał do Cechu Artystów Plastyków „Jednoróg". Pisząc
kiedyś do siostry z Prowansji, stwierdził wyraźnie: „Jestem i czuję się Polakiem.
Wszystko, co polskie, najwięcej mnie przejmuje i najwięcej cenię. Tak jak naj-
'** Duża ekspozycja prac Mondszajna miała miejsce w Aix-en-Provence, w Musée
Granet, w 1983 roku. W tym samym muzeum, tegoż roku, zorganizowano wystawę prac
Zawadowskiego. W 1991 r. twórczość Zawadowskiego prezentowana była także w Galerie
de la Prévôté w Aix-en-Provence.
377
właściwie trzy monografie, stała się pierwszą tak obszerną prezentacją twórczości
tych artystów w Polsce'**. W sumie organizatorom udało się zgromadzić ponad
sto prac, obrazów olejnych, pastelowych, rysunków i grafik. Zaprezentowany wybór
dawał dobre pojęcie o twórczości malarzy zarówno z okresu, gdy zaledwie koń-
czyli studia, jak też o ich dojrzałej działalności artystycznej oraz o pracach, które
powstawały w ostatnich latach ich życia.
Poza obrazami na wystawie zaprezentowany został niezwykle interesujący, uni-
katowy niemalże materiał dokumentacyjny. Szczególnie interesująco przedstawiała
się część poświęcona Szamajowi Mondszajnowi. Elżbiecie Grabskiej udało się do-
trzeć do prywatnego archiwum malarza, znajdującego się do tej pory w posiadaniu
rodziny artysty, co stało się dla niej bodźcem do podjęcia starań o przybliżenie
polskiemu odbiorcy tej niemalże nieznanej postaci. Malarz gromadził od lat mło-
dości listy, świadectwa, legitymacje, pozostawił także wspomnienia, w których
opisał drogę, jaką przebył z „wilgotnej suteryny" domu Berysza Kupfera w Cheł-
mie, zanim podjął studia w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie .
Zgromadzone dokumenty zostały opublikowane w trzech katalogach towarzyszą-
cych wystawie. Poza listami i fotografiami znalazły się w nich także teksty
krytyczne z epoki (m.in. André Salmona, Edwarda Woronieckiego, Waldemara
George'a, Konrada Winklera), wspomnienia córek Mondszajna i Kazimierza Wie-
rzyńskiego o Zawadowskim. Zamieszczone w katalogach informacje odsłoniły wiele
faktów dotyczących biografii artystów. Dzięki nim można było prześledzić zarówno
pierwsze kroki malarzy w Akademii, wtapianie się w środowisko paryskie, nowe
impulsy twórcze, jak i późniejsze losy artystów, gdy Mondszajn zafascynowany
południowym światłem przeniósł się do Algieru, a Zawadowski zaczął uprawiać
rolę na południu Francji, poświęcając się gospodarstwu na równi z malarstwem.
Elżbieta Grabska, w tekście opublikowanym w katalogu poświęconym twórczo-
ści Mondszajna, podkreśliła szczególnie dwa wątki: pamięć i przyjaźń żywioną
wobec nauczyciela z okresu studiów oraz pamięć i utożsamienie z polskością,
mimo życia na emigracji. Mondszajn osiadł we Francji mając dwadzieścia pięć lat
i nigdy już nie powrócił do kraju, a jednak, kiedy wybuchła druga wojna świa-
towa, poświęcił swe siły na wspomaganie polskich uciekinierów, prowadząc w Al-
gierze Dom Polski. Jak przypuszcza Grabska, był prawdopodobnie jedną z ostatnich
osób, które wymieniły korespondencję z Józefem Pankiewiczem. Profesor zmarł
w Marsylii, w 1940 roku, wdową po nim zaopiekował się Mojżesz Kisling.
Także w wypadku Zawadowskiego można znaleźć świadectwa przywiązania do
polskości. Podczas pobytu we Francji utrzymywał kontakt z krajem, wystawiał
w nim też swoje prace, należał do Cechu Artystów Plastyków „Jednoróg". Pisząc
kiedyś do siostry z Prowansji, stwierdził wyraźnie: „Jestem i czuję się Polakiem.
Wszystko, co polskie, najwięcej mnie przejmuje i najwięcej cenię. Tak jak naj-
'** Duża ekspozycja prac Mondszajna miała miejsce w Aix-en-Provence, w Musée
Granet, w 1983 roku. W tym samym muzeum, tegoż roku, zorganizowano wystawę prac
Zawadowskiego. W 1991 r. twórczość Zawadowskiego prezentowana była także w Galerie
de la Prévôté w Aix-en-Provence.