DOI issue:
Artikuły
DOI article:Nędzi, Emilia: Groteskowe transformacje w filmach animowanych Jana Lenicy
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.37080#0238
236
EMILIA NĘDZI
warunki film określamy mianem „animacji kinematograficznej”4. Film ani-
mowany z samej swej natury jest medium groteskowym, bez względu na
fabułę pojedynczej realizacji, ponieważ w sposób szczególny umożliwia poja-
wienie się niesamowitego.
Das Unheimlich - niesamowite, pojęcie o którym pisał Zygmunt Freud5,
jest kategorią, którą teoretycy uznają za jedną z kluczowych dla rozumienia
animacji, zarówno jej estetyki, jak i oddziaływania na widza. Freud używał
tego pojęcia dla opisania sytuacji, w której poczucie dziwności i obcości
istnienia wywołane zostało przez nagły i nieoczekiwany powrót tego, co
zostało wyparte przez świadomość. Według austriackiego psychiatry wrażenie
niesamowitego pojawia się wtedy, gdy zaciera się granica pomiędzy tym, co
wyobrażone a tym, co rzeczywiste, kiedy to, co dotychczas uważaliśmy za
wytwór wyobraźni, ujawnia się przed nami realnie. Napięcie między tym, co
znane, intymne (heimlich) a tym, co obce i groźne (unheimlich) wywołuje
w nas poczucie, jakoby tajemnicze siły wniknęły w istnienie i sterowały
tym, co „nasze”.
Tę kategorię w odniesieniu do właściwości filmu animowanego rozpatruje
Paul Wells. Animacja bowiem operuje szczególnymi środkami umożliwiający-
mi wzbudzanie wrażenia niesamowitego. Tworzy świat, w którym mają miej-
sce relacje gdzie indziej niemożliwe, w którym zamazuje się granica pomię-
dzy rzeczywistością a wyobraźnią, pomiędzy tym co żywe a tym co martwe.
Szczególnym wyrazem takiego zatarcia są marionetki, manekiny i automaty,
z którymi łączy się wrażenie nieświadomej, mechanicznej siły uaktywniającej
w nich ludzkie zachowania i gesty. Jest bowiem coś groźnego i wytrącającego
z naturalnego porządku rzeczy, gdy martwa materia zostaje obdarowana ży-
ciem i inteligencją. Rzeczywistość filmu animowanego udaje prawdziwą, choć
w istocie jest „sfabrykowana”6. Jak słusznie zauważa Jonathan L. Owen, „łu-
dzące pozory rzeczywistości, jakie daje animacja poklatkowa, wzmacniają
niepokojącą sugestię «urzeczywistnienia» dziwacznych czy groteskowych
wyobrażeń”. Film animowany/amratzre to przecież wskazanie na nieożywioną
naturę przedmiotu, przepojenie iluzorycznym ruchem statycznych, martwych
przedmiotów i być może dopuszczenie do głosu owych „pierwotnych” wątpli-
4 Przytoczone aspekty nie dotyczą oczywiście animacji komputerowej, gdzie ruch genero-
wany jest cyfrowo.
5 Niesamowite, [w:] tenże, Dzieła, t. III: Pisma psychologiczne, tłum. R. Reszke, War-
szawa 1997, s. 240.
6 W e 1 1 s, dz. cyt., s. 48-49.
EMILIA NĘDZI
warunki film określamy mianem „animacji kinematograficznej”4. Film ani-
mowany z samej swej natury jest medium groteskowym, bez względu na
fabułę pojedynczej realizacji, ponieważ w sposób szczególny umożliwia poja-
wienie się niesamowitego.
Das Unheimlich - niesamowite, pojęcie o którym pisał Zygmunt Freud5,
jest kategorią, którą teoretycy uznają za jedną z kluczowych dla rozumienia
animacji, zarówno jej estetyki, jak i oddziaływania na widza. Freud używał
tego pojęcia dla opisania sytuacji, w której poczucie dziwności i obcości
istnienia wywołane zostało przez nagły i nieoczekiwany powrót tego, co
zostało wyparte przez świadomość. Według austriackiego psychiatry wrażenie
niesamowitego pojawia się wtedy, gdy zaciera się granica pomiędzy tym, co
wyobrażone a tym, co rzeczywiste, kiedy to, co dotychczas uważaliśmy za
wytwór wyobraźni, ujawnia się przed nami realnie. Napięcie między tym, co
znane, intymne (heimlich) a tym, co obce i groźne (unheimlich) wywołuje
w nas poczucie, jakoby tajemnicze siły wniknęły w istnienie i sterowały
tym, co „nasze”.
Tę kategorię w odniesieniu do właściwości filmu animowanego rozpatruje
Paul Wells. Animacja bowiem operuje szczególnymi środkami umożliwiający-
mi wzbudzanie wrażenia niesamowitego. Tworzy świat, w którym mają miej-
sce relacje gdzie indziej niemożliwe, w którym zamazuje się granica pomię-
dzy rzeczywistością a wyobraźnią, pomiędzy tym co żywe a tym co martwe.
Szczególnym wyrazem takiego zatarcia są marionetki, manekiny i automaty,
z którymi łączy się wrażenie nieświadomej, mechanicznej siły uaktywniającej
w nich ludzkie zachowania i gesty. Jest bowiem coś groźnego i wytrącającego
z naturalnego porządku rzeczy, gdy martwa materia zostaje obdarowana ży-
ciem i inteligencją. Rzeczywistość filmu animowanego udaje prawdziwą, choć
w istocie jest „sfabrykowana”6. Jak słusznie zauważa Jonathan L. Owen, „łu-
dzące pozory rzeczywistości, jakie daje animacja poklatkowa, wzmacniają
niepokojącą sugestię «urzeczywistnienia» dziwacznych czy groteskowych
wyobrażeń”. Film animowany/amratzre to przecież wskazanie na nieożywioną
naturę przedmiotu, przepojenie iluzorycznym ruchem statycznych, martwych
przedmiotów i być może dopuszczenie do głosu owych „pierwotnych” wątpli-
4 Przytoczone aspekty nie dotyczą oczywiście animacji komputerowej, gdzie ruch genero-
wany jest cyfrowo.
5 Niesamowite, [w:] tenże, Dzieła, t. III: Pisma psychologiczne, tłum. R. Reszke, War-
szawa 1997, s. 240.
6 W e 1 1 s, dz. cyt., s. 48-49.