DOI issue:
II. Z zagadnień sztuki polskiej
DOI article:Samek, Jan: Res-imagines: Ze studiów nad rzemiosłem artystycznym czasów nowożytnych w Polsce (lata 1600-1800)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0186
180
JAN SAMEK
i XVIII w. (w kościele w Lądku
w Wielkopolsce)11. Ponieważ zacho-
wały się w Polsce późnogotyckie
świeczniki w kształcie aniołów, wy-
stępowanie ich w czasach nowożyt-
nych mogło być kontynuacją znane-
go już typu12.
W przeciwieństwie do aniołów
przedstawienie Michała archanioła
należy do rzadkości. Do wymienienia
tego tematu upoważnia późnobaroko-
wa monstrancja, zachowana w koście-
le parafialnym w Sokolinie w powie-
cie pińczowskim (ryc. 3)13. W mon-
strancji tej całą wysokość promienistej
glorii wypełnia postać św. Michała,
walczącego z szatanem. Broń crcha-
nioła stanowi płomienisty miecz, chro-
ni zaś świętego okrągła tarcza, w oto-
ku której umieszczono napis ,,Qvis.
vt. Devs." i datę ,,1752"14, a w środ-
ku puszkę na hostie. Ponad glorią,
w miejscu gdzie zazwyczaj występuje
korona, umieszczony został szyszak,
a nad nim kula zwieńczona krzyżem.
Przy pustym reservaculum kompo-
zycja jest niepełna i niezrozumiała;
gdy w puszce znajdzie się hostia,
trudno o bardziej przekonywające
przedstawienie potęgi wodza hufców
anielskich.
Zaliczając monstrancję z Sokoli-
4. Chrzcielnica, po 1770 г., w kościele parafialnym w Lędzinach 1 i Ł
r ny do kategorii res-imagmes zazna-
czyć wypada, że jest to rozwiązanie
połowiczne, albowiem stopa, trzon i nodus powtarzają formy stosowane w złotnictwie XVIII w.
Stosunek równowagi zachodzi też pomiędzy tematem a przedmiotem. Temat zadecydował wyraźnie
o formie górnej części monstrancji, ale nie przekroczono ram, jakie wyznaczał typ monstrancji promieni-
stej. Niezwykle zręczne jest połączenie przedstawienia Michała archanioła, chronionego tarczą utworzoną
11 J. Eckhardtówna, J. Orańska, M. Kwiczała, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 5, Woj. poznańskie, Powiat słu-
pecki, Warszawa i960, s. 14.
12 Por. F. Kopera, J. Kwiatkowski, Rzeźby z epoki średniowiecza i odrodzenia w Muzeum Narodowym w Krakowie,
Kraków 1931, pozycje 26 i 27 na s. 23—24, tabl. 26 i 27.
13 J. Wiśniewski, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w pińczowskim, skalbmierskim i wiślickim,
Marjówka 1927, s. 413; K. Kutrzebianka i inni, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 3, Woj. kieleckie, Powiat pińczowski,
Warszawa 1961, s. 90.
14 Napis ,,Quis ut Deus"—jest łacińskim tłumaczeniem hebrajskiego ,,mika'el" (Któż jak Bóg); por. Reallexikon
fiir Antike und Christentum, 5, Stuttgart 1962 szp. 243 i nast. (sub voce Engel VII (Michael), opr. J. Mich). Umieszczenie go
na tarczy jest dosyć często spotykane; m. in. występuje na posągu Michała archanioła, uważanymi za wczesne dzieło Ignacego
Giinthera dawniej w zbiorach Kaiser-Friedrich-Museum w Berlinie (por. A. Feulner, Munchner Barockskulptur, Miinchen
1922, s. 7, fig. 42), oraz na posągu w kościele Św. Katarzyny na Nowym Mieście w Pradze, wykonanym przez
Franciszka Ignacego Weissa z 1742 r. (por. V. V. Śtech, Baroque sculptur, London [b. d.], s. 121, tabl. 8), a z terenu Polski
na obrazie, pochodzącym z 1654 r. w kościele parafialnym w Środzie (por. T. Ruszczyńska, A. Sławska, Katalog
zabytków sztuki w Polsce, 5, Woj. poznańskie, Powiat średzki, Warszawa 1964, s. 24, fig. 69).
JAN SAMEK
i XVIII w. (w kościele w Lądku
w Wielkopolsce)11. Ponieważ zacho-
wały się w Polsce późnogotyckie
świeczniki w kształcie aniołów, wy-
stępowanie ich w czasach nowożyt-
nych mogło być kontynuacją znane-
go już typu12.
W przeciwieństwie do aniołów
przedstawienie Michała archanioła
należy do rzadkości. Do wymienienia
tego tematu upoważnia późnobaroko-
wa monstrancja, zachowana w koście-
le parafialnym w Sokolinie w powie-
cie pińczowskim (ryc. 3)13. W mon-
strancji tej całą wysokość promienistej
glorii wypełnia postać św. Michała,
walczącego z szatanem. Broń crcha-
nioła stanowi płomienisty miecz, chro-
ni zaś świętego okrągła tarcza, w oto-
ku której umieszczono napis ,,Qvis.
vt. Devs." i datę ,,1752"14, a w środ-
ku puszkę na hostie. Ponad glorią,
w miejscu gdzie zazwyczaj występuje
korona, umieszczony został szyszak,
a nad nim kula zwieńczona krzyżem.
Przy pustym reservaculum kompo-
zycja jest niepełna i niezrozumiała;
gdy w puszce znajdzie się hostia,
trudno o bardziej przekonywające
przedstawienie potęgi wodza hufców
anielskich.
Zaliczając monstrancję z Sokoli-
4. Chrzcielnica, po 1770 г., w kościele parafialnym w Lędzinach 1 i Ł
r ny do kategorii res-imagmes zazna-
czyć wypada, że jest to rozwiązanie
połowiczne, albowiem stopa, trzon i nodus powtarzają formy stosowane w złotnictwie XVIII w.
Stosunek równowagi zachodzi też pomiędzy tematem a przedmiotem. Temat zadecydował wyraźnie
o formie górnej części monstrancji, ale nie przekroczono ram, jakie wyznaczał typ monstrancji promieni-
stej. Niezwykle zręczne jest połączenie przedstawienia Michała archanioła, chronionego tarczą utworzoną
11 J. Eckhardtówna, J. Orańska, M. Kwiczała, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 5, Woj. poznańskie, Powiat słu-
pecki, Warszawa i960, s. 14.
12 Por. F. Kopera, J. Kwiatkowski, Rzeźby z epoki średniowiecza i odrodzenia w Muzeum Narodowym w Krakowie,
Kraków 1931, pozycje 26 i 27 na s. 23—24, tabl. 26 i 27.
13 J. Wiśniewski, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w pińczowskim, skalbmierskim i wiślickim,
Marjówka 1927, s. 413; K. Kutrzebianka i inni, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 3, Woj. kieleckie, Powiat pińczowski,
Warszawa 1961, s. 90.
14 Napis ,,Quis ut Deus"—jest łacińskim tłumaczeniem hebrajskiego ,,mika'el" (Któż jak Bóg); por. Reallexikon
fiir Antike und Christentum, 5, Stuttgart 1962 szp. 243 i nast. (sub voce Engel VII (Michael), opr. J. Mich). Umieszczenie go
na tarczy jest dosyć często spotykane; m. in. występuje na posągu Michała archanioła, uważanymi za wczesne dzieło Ignacego
Giinthera dawniej w zbiorach Kaiser-Friedrich-Museum w Berlinie (por. A. Feulner, Munchner Barockskulptur, Miinchen
1922, s. 7, fig. 42), oraz na posągu w kościele Św. Katarzyny na Nowym Mieście w Pradze, wykonanym przez
Franciszka Ignacego Weissa z 1742 r. (por. V. V. Śtech, Baroque sculptur, London [b. d.], s. 121, tabl. 8), a z terenu Polski
na obrazie, pochodzącym z 1654 r. w kościele parafialnym w Środzie (por. T. Ruszczyńska, A. Sławska, Katalog
zabytków sztuki w Polsce, 5, Woj. poznańskie, Powiat średzki, Warszawa 1964, s. 24, fig. 69).