Rocznik Historii Sztuki (8.1970)

NURT AWANGARDOWY ARCHITEKTURY OŚWIECENIA 251

2. W. Gucewicz, Widok perspektywiczny katedry w Wilnie, 1786

czasu znalazła się w pracy Marka Kwiatkowskiego pt. Zapowiedzi romantyzmu w architekturze polskiej
drugiej połowy XVIII wieku6 oraz w książce Adama Miłobędzkiego pt. Zarys dziejów architektury w Polsce.
Miłobędzki doszedł do wniosku, że Zug i Kamsetzcr byli jedynymi arcbitektami czynnymi w Polsce
u schyłku XVIII w., wyraźniej nawiązującymi do zachodnioeuropejskiej awangardy architektonicznej.
„Formy klasyczne —• pisze Miłobędzki —■ stały się dla obydwu materiałem do eksperymentów z powie-
rzchnią, bryłą, przestrzenią, poszukujących zgodnie z hasłami epoki przełomu oświecenia i romantyzmu
nowej ekspresji dzieła architektury"7. Za najbardziej rewelacyjne pod względem formy budowle, po-
wstałe w Polsce u schyłku XVIII stulecia, uznaje Miłobędzki kościół ewangelicko-augsburski i kamienicę
Rezlera i Hurtiga w Warszawie, kościół w Petrykozach i amfiteatr w Łazienkach Królewskich. Niniejsza
praca pragnie listę tę rozszerzyć i wydobyć nowe obiekty, których twórcom udało się przezwyciężyć
powszechnie panujący język artystyczny.

Architekci. Szymon Bogumił Zug (1733—'1807) i Jan Chrystian Kamsetzer (1753—-1795) wymie-
niani są najczęściej jako prekursorzy szeroko pojętej „nowoczesności" w architekturze polskiej przełomu
dwóch stuleci. Do tych dwóch nazwisk wypadnie dorzucić następne, mianowicie Efraima Szregera
(1727—1783), Wawrzyńca Montrym-Guccwicza (1753—1798) i Jakuba Kubickiego (1758—1833). Są to
wszystko architekci o francuskiej orientacji artystycznej, związani z Francją bądź poprzez podróże i studia,
bądź poprzez fachowe wydawnictwa. W tym właśnie gronie rozpoczęto twórcze poszukiwania nowego
wyrazu artystycznego poprzez eksperymenty z bryłą, powierzchnią i przestrzenią. W tym gronie mo-
żemy zauważyć swobodny wybór, przetwarzanie i nową interpretację motywów i struktur budowli
antycznych. Rzecz interesująca: różnica pokoleń nie odgrywa tu specjalnej roli. Szreger i Zug, najstarsi
z nich wszystkich, dzięki wielkiej giętkości swych talentów wyczulonych na wszelkie nowości stali się
prekursorami kierunku awangardowego w Polsce, wywierając niezaprzeczalny wpływ swą postawą
artystyczną na Kamsetzera i Kubickiego. Szreger był w latach 1767—1768 we Włoszech, Francji i Nider-
landach8, podróże zagraniczne Zuga nie są nam znane9. Kamsetzer, znacznie młodszy od obu wyżej
wspomnianych architektów i wykształcony w Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie w okresie schyłku

6 M. Kwiatkowski, Zapowiedzi romantyzmu iv architekturze polskiej drugiej połowy XVIII wieku, [w:] Romantyzm, studia
nad sztuką drugiej połowy wieku XVIII i wieku XIX, Warszawa 1967, s. 219—235.

7 A. Miłobędzki, Zarys dziejów architektury w Polsce, Warszawa 1963, s. 207.

8 S. Lorentz, Z dziejów kształtowania się_ sztuki okresu Oświecenia w Polsce, „Biuletyn Historii Sztuki", R. 23, 1961, nr 3,
s. 203—209.

9 Monografiście S.B. Zuga — dr. Markowi Kwiatkowskiemu nie udało się ustalić, czy architekt był we Francji.