DOI Heft:
I. Rozprawy
DOI Artikel:Polak-Trajdos, Ewa: Twórczość Mistrza Maciejowickiego na tle malarstwa rejonu sądeckiego XV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13397#0038
32
EWA POLÀK-TRApOS
wym brzegu Popradu. Po lewej stronie tej rzeki osiedlają się rycerskie rody węgierskie, jak Berżewiczych
i Gorgeyów7. Warto tu podkreślić, że do tej obcej kolonizacji przyczyniali się swymi nadaniami książęta
polscy. Szczególnie nadania ks. Bolesława Wstydliwego i ks. Kingi z 1288 r. sołectwa podolnieckiego
Gôrgeyom (Gargowskim) oraz króla Wacława II z 1301 r. trzech głównych osad: Podolińca, Gniazd
i Lubowli, na własność Janowi Gôrgeyowi było szkodliwe dla spraw polskich8.
Akcję kolonizacyjną ze strony polskiej prowadzili w kraju zakarpackim przede wszystkim miechowici
i cystersi. Zakon Kanoników Stróżów Grobu Świętego, zwany bożogrobcami lub miechowitami, otrzy-
mał nadaniem króla węgierskiego Andrzeja II w 1212 r. ziemie w szaryskim komitacie, z osadą Chmielów
(Komlos), aż po rzekę Topię9. W 1313 r. Kokosz Bcrżewiczy, opat klasztoru, odstąpił wieś Chmielów
zà Lendak na Spiszu. Dzięki temu nastąpiło silne związanie się Lendaku z klasztorem bożogrobców w Mie-
chowie. Na klasztor miechowski i jego opata przelano prawo patronatu nad kościołem lendackim oraz
prawo wybierania plebanów, którzy od tego czasu byli pochodzenia polskiego10.
Drugim zakonem, wprowadzającym polskość w kraje zakarpackic, byli cystersi z Koprzywnicy.
Osiadłszy w Szczawniku, koło bramy Ganowieckiej, kolonizowali w latach 1223—1225 tereny Zamagurza.
Na miejscu dzisiejszego Bardiowa zbudowali klasztor związany ze swą filią w Koprzywnicy, o czym prze-
chowały się wzmianki w dokumentach z XII w.11
Ożywczym tchnieniem dla tego ruchu kolonizacyjnego ze strony polskiej był fakt oddania w 1412 г.,
tytułem zastawu, 13 miast spiskich oraz Dominium Lubowelskiego przez Zygmunta Luksemburczyka,
króla węgierskiego, Władysławowi Jagielle za 37 tysięcy kóp groszy czeskich12. Do tych 13 miast spiskich
należały interesujące nas, ze względu na fundamentalne dzieło malarza — tryptyk Sw. Stefana i Emeryka,
Maciejowice (Matejovcc, Mateoć, Matzdorf).
Okresem, który nas pod względem historycznym szczególnie interesuje w odniesieniu do Mistrza
Maciej o wickiego i terenów Górnych Węgier, obecnie północnej Słowacji, są lata między koronacją Wła-
dysława Warneńczyka na króla Polski (1434 r.) a ślubem Kazimier za Jagiellończyka z Elżbietą Habsburżanką
(1454 r.) i dalej jeszcze okres ekspansji dynastycznej Jagiellonów na południe (lata sześćdziesiąte i siedemdzie-
siąte XV w.).
Koronacja Władysława, późniejszego Warneńczyka, na króla Polski, która odbyła się 25 lipca 1434 г.,
nie obeszła się bez sprzeciwu opozycji. Jej duszą był Spytek z Melsztyna obawiający się regencji ze strony
biskupa Zbigniewa Oleśnickiego i jego wpływu na młodocianego króla13. Wzrost roli Oleśnickiego za-
niepokoił także królową matkę, która podała rękę opozycji14. Jednakże, zgodny z polityką Oleśnickiego,
fakt przyjęcia przez króla korony węgierskiej i jego wyjazd na Węgry umocniły wszechwładzę biskupa.
Król, zbierając w 1440 r. środki finansowe na wyprawę węgierską, zastawił Oleśnickiemu część Spiszu
z zamkami Lubowlą i Podolińcem, w których osadził jako starostę Mikołaja Komorowskiego15. Warto
podkreślić w tym miejscu, że Komorowski, jakkolwiek miał zasługi w osłanianiu południowych granic
Polski przed siłami Giskry, wodza królowej Elżbiety, matki Władysława Pogrobowca, jednocześnie
siejąc zamęt podejmował wyprawy grabieżcze na Spiszu16. Trudno przypuścić, że w takich warunkach
Mistrz Maciejowicki mógł pracować w stałym warsztacie w wymienionych okolicach. Jest bardziej praw-
dopodobne, co ujawni się w następnych rozdziałach poświęconych analizie formalnej i ikono logicznej
zabytku, że artysta ten pracował w ramach warsztatu sądeckiego, ewentualnie na zamówienie spiskich
miast. Za Władysława Warneńczyka został nadany z Budy akt o wyborze przez trzynaście miast zasta-
7 Zacliorowski, op. cit., s. 199, 209.
8 J.S., Uhorské a polské osadnictwo na Spisi do poîovice XIV stoletia, „Casopis Musealnej Slovenskcj Spolocnosti", Turcianski
św. Martin R. 12: 1909, z. 1.
9 E. Janota, Zapiski o Bardyowie i najbliższej okolicy, [w:] Rocz. Tow. Nauk krak., t. 6, Kraków 1862, s. 82.
10 C. Wagner, Analecta Scepusii Sacri et Profani, t. 3, Vienna 1773, s. 150.
11 Janota, op. cit., s. 82.
12 Semkowicz, op. cit., s. 96. Szczegółowiej o zastawie z podaniem listy miast w: E. Polak-Trajdos, Więzi artysty-
czne Polski ze Spiszem i Słowacją od połowy XV do pocz. XVI wieku, Wrocław—Warszawa—Kraków 1970.
13 S. Gawęda, Możnowładztwo małopolskie w XIV i pierwszej połowie XV wieku, „Zesz. Nauk. Uniw. Jag.", Kraków
1966, z. 18, s. 131.
14 Gawęda, op. cit., s. 133.
15 Gawęda, op. cit., s. 137.
16 Gawęda, op. cit., s. 139.
EWA POLÀK-TRApOS
wym brzegu Popradu. Po lewej stronie tej rzeki osiedlają się rycerskie rody węgierskie, jak Berżewiczych
i Gorgeyów7. Warto tu podkreślić, że do tej obcej kolonizacji przyczyniali się swymi nadaniami książęta
polscy. Szczególnie nadania ks. Bolesława Wstydliwego i ks. Kingi z 1288 r. sołectwa podolnieckiego
Gôrgeyom (Gargowskim) oraz króla Wacława II z 1301 r. trzech głównych osad: Podolińca, Gniazd
i Lubowli, na własność Janowi Gôrgeyowi było szkodliwe dla spraw polskich8.
Akcję kolonizacyjną ze strony polskiej prowadzili w kraju zakarpackim przede wszystkim miechowici
i cystersi. Zakon Kanoników Stróżów Grobu Świętego, zwany bożogrobcami lub miechowitami, otrzy-
mał nadaniem króla węgierskiego Andrzeja II w 1212 r. ziemie w szaryskim komitacie, z osadą Chmielów
(Komlos), aż po rzekę Topię9. W 1313 r. Kokosz Bcrżewiczy, opat klasztoru, odstąpił wieś Chmielów
zà Lendak na Spiszu. Dzięki temu nastąpiło silne związanie się Lendaku z klasztorem bożogrobców w Mie-
chowie. Na klasztor miechowski i jego opata przelano prawo patronatu nad kościołem lendackim oraz
prawo wybierania plebanów, którzy od tego czasu byli pochodzenia polskiego10.
Drugim zakonem, wprowadzającym polskość w kraje zakarpackic, byli cystersi z Koprzywnicy.
Osiadłszy w Szczawniku, koło bramy Ganowieckiej, kolonizowali w latach 1223—1225 tereny Zamagurza.
Na miejscu dzisiejszego Bardiowa zbudowali klasztor związany ze swą filią w Koprzywnicy, o czym prze-
chowały się wzmianki w dokumentach z XII w.11
Ożywczym tchnieniem dla tego ruchu kolonizacyjnego ze strony polskiej był fakt oddania w 1412 г.,
tytułem zastawu, 13 miast spiskich oraz Dominium Lubowelskiego przez Zygmunta Luksemburczyka,
króla węgierskiego, Władysławowi Jagielle za 37 tysięcy kóp groszy czeskich12. Do tych 13 miast spiskich
należały interesujące nas, ze względu na fundamentalne dzieło malarza — tryptyk Sw. Stefana i Emeryka,
Maciejowice (Matejovcc, Mateoć, Matzdorf).
Okresem, który nas pod względem historycznym szczególnie interesuje w odniesieniu do Mistrza
Maciej o wickiego i terenów Górnych Węgier, obecnie północnej Słowacji, są lata między koronacją Wła-
dysława Warneńczyka na króla Polski (1434 r.) a ślubem Kazimier za Jagiellończyka z Elżbietą Habsburżanką
(1454 r.) i dalej jeszcze okres ekspansji dynastycznej Jagiellonów na południe (lata sześćdziesiąte i siedemdzie-
siąte XV w.).
Koronacja Władysława, późniejszego Warneńczyka, na króla Polski, która odbyła się 25 lipca 1434 г.,
nie obeszła się bez sprzeciwu opozycji. Jej duszą był Spytek z Melsztyna obawiający się regencji ze strony
biskupa Zbigniewa Oleśnickiego i jego wpływu na młodocianego króla13. Wzrost roli Oleśnickiego za-
niepokoił także królową matkę, która podała rękę opozycji14. Jednakże, zgodny z polityką Oleśnickiego,
fakt przyjęcia przez króla korony węgierskiej i jego wyjazd na Węgry umocniły wszechwładzę biskupa.
Król, zbierając w 1440 r. środki finansowe na wyprawę węgierską, zastawił Oleśnickiemu część Spiszu
z zamkami Lubowlą i Podolińcem, w których osadził jako starostę Mikołaja Komorowskiego15. Warto
podkreślić w tym miejscu, że Komorowski, jakkolwiek miał zasługi w osłanianiu południowych granic
Polski przed siłami Giskry, wodza królowej Elżbiety, matki Władysława Pogrobowca, jednocześnie
siejąc zamęt podejmował wyprawy grabieżcze na Spiszu16. Trudno przypuścić, że w takich warunkach
Mistrz Maciejowicki mógł pracować w stałym warsztacie w wymienionych okolicach. Jest bardziej praw-
dopodobne, co ujawni się w następnych rozdziałach poświęconych analizie formalnej i ikono logicznej
zabytku, że artysta ten pracował w ramach warsztatu sądeckiego, ewentualnie na zamówienie spiskich
miast. Za Władysława Warneńczyka został nadany z Budy akt o wyborze przez trzynaście miast zasta-
7 Zacliorowski, op. cit., s. 199, 209.
8 J.S., Uhorské a polské osadnictwo na Spisi do poîovice XIV stoletia, „Casopis Musealnej Slovenskcj Spolocnosti", Turcianski
św. Martin R. 12: 1909, z. 1.
9 E. Janota, Zapiski o Bardyowie i najbliższej okolicy, [w:] Rocz. Tow. Nauk krak., t. 6, Kraków 1862, s. 82.
10 C. Wagner, Analecta Scepusii Sacri et Profani, t. 3, Vienna 1773, s. 150.
11 Janota, op. cit., s. 82.
12 Semkowicz, op. cit., s. 96. Szczegółowiej o zastawie z podaniem listy miast w: E. Polak-Trajdos, Więzi artysty-
czne Polski ze Spiszem i Słowacją od połowy XV do pocz. XVI wieku, Wrocław—Warszawa—Kraków 1970.
13 S. Gawęda, Możnowładztwo małopolskie w XIV i pierwszej połowie XV wieku, „Zesz. Nauk. Uniw. Jag.", Kraków
1966, z. 18, s. 131.
14 Gawęda, op. cit., s. 133.
15 Gawęda, op. cit., s. 137.
16 Gawęda, op. cit., s. 139.