DOI Heft:
I. Rozprawy
DOI Artikel:Polak-Trajdos, Ewa: Twórczość Mistrza Maciejowickiego na tle malarstwa rejonu sądeckiego XV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13397#0083
TWÓRCZOŚĆ MISTRZA MACIEJOWICKIEGO
77
37. Madonna ze słonecznikiem z części środkowej
tryptyku z Ptaszkowej
kwizytor, przyjaciel Bernardyna ze Sie-
ny, został wysłany przez papieża Miko-
łaja V do Niemiec, Czech i Moraw. Ten
żarliwy mówca, walczący przeciw here-
tykom, był nieustannym przypomnie-
niem roli zakonu bernardynów. Jego
pobyt w Krakowie od 28 sierpnia 1453
do 15 maja 1454 r. stał się doniosłym
wydarzeniem, o które Oleśnicki zabie-
gał od lat224.
Te przygotowania mogły wpłynąć
już dużo wcześniej na przedstawienie
tryptyku z Łopusznej. Jest bardzo pra-
wdopodobne, że fundator, będący au
courant współczesnych wypadków, po-
stanowił w swej gorliwości uprzedzić
wydarzenie kanonizacji. Pragnął też je-
dnocześnie uczcić anię florencką z 1439 r.
w przedstawienia Trójcy Św., а zarazem
dekret Niepokalanego Poczęcia z tegoż
roku w scenie Koronacji Marii. Warto
zwrócić uwagę, że antyfona Regina coeli
laetare odnosi się jednakowo do Marii
koronowanej, jak i Marii jako Assunty
czy Immaculaty225. Koronacja Marii
była, w pewnym sensie, potwierdzeniem
jej ubóstwienia jako istoty wyższej na-
tury, pozbawionej — według Dunsa
Szkota—a primo instanti grzechu pierwo-
rodnego226. Ołtarz w Łopusznej byłby
więc plastycznym przekazem doniosłych
spraw teologicznych i faktów z tym związanych. Wydaje się nam na tym tle, że aktualizacja ta rozciąga się
W dużej mierze na osobę papieża klęczącego u stóp Koronowanej. Już Conelly podkreśla fakt, że właściwy
autor antyfony Regina coeli... jest nieznany i odrzuca jej związek z papieżem Grzegorzem Wielkim227.
Zwraca również naszą uwagę brak nimbu nad głową papieża, z którym Grzegorz Wielki był przed-
stawiany. Tak np. pojawia się on na epitafium Wierzbięty z Branic, we fragmencie obrazu z Ruszczy
czy na miniaturach Graduale de Tempore klasztoru Bernardynów lub w Mszale nr 7 na Wawelu. Papieżem
przedstawionym na ołtarzu w Łopusznej, bez aureoli świętości, może być Eugeniusz IV, za którego pano-
wania podpisano unię florencką, lub też antypapież Feliks V, Za czasów którego schizmatycki sobór uchwa-
lił dekret na rzecz kultu Niepokalanego Poczęcia. Wyobrażenie Feliksa V jest tym bardziej prawdopodo-
bne, że Zbigniew Oleśnicki, jako koncyliarysta i wróg autokratycznych rządów Eugeniusza IV, właśnie
wymienionego antypapieża uznał i odeń otrzymał insygnia kardynalskie. W tym czasie potwierdził Oleśni-
cki ten przedwczesny zresztą triumf poprzez rysunek z 1445 r. zdobiący kartę Ksiąg przywilejów Kapituły
224 Cz. Bogdalski, Bernardyni w Polsce 1453—1530, Kraków 1933.
225 J. E. Dutkiewicz, Nowo odkryte malowidło ścienne w dawnym klasztorze Augustianów w Krakowie, „Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Jagiellońskiego", nr 45: „Prace z Historii Sztuki", z. 1, 1962, s. 57.
226 J. Wojtkowski, Wiara w Niepokalane Poczęcie Najświętszej Marii Panny w Polsce w świetle średniowiecznych zabytków
liturgicznych. Studium historyczno-dogmatyczne, Lublin 1958.
227 J. Conelly, Hymns ojthe Roman Liturgy, London 1954, nr 32, s. 46, 47.
77
37. Madonna ze słonecznikiem z części środkowej
tryptyku z Ptaszkowej
kwizytor, przyjaciel Bernardyna ze Sie-
ny, został wysłany przez papieża Miko-
łaja V do Niemiec, Czech i Moraw. Ten
żarliwy mówca, walczący przeciw here-
tykom, był nieustannym przypomnie-
niem roli zakonu bernardynów. Jego
pobyt w Krakowie od 28 sierpnia 1453
do 15 maja 1454 r. stał się doniosłym
wydarzeniem, o które Oleśnicki zabie-
gał od lat224.
Te przygotowania mogły wpłynąć
już dużo wcześniej na przedstawienie
tryptyku z Łopusznej. Jest bardzo pra-
wdopodobne, że fundator, będący au
courant współczesnych wypadków, po-
stanowił w swej gorliwości uprzedzić
wydarzenie kanonizacji. Pragnął też je-
dnocześnie uczcić anię florencką z 1439 r.
w przedstawienia Trójcy Św., а zarazem
dekret Niepokalanego Poczęcia z tegoż
roku w scenie Koronacji Marii. Warto
zwrócić uwagę, że antyfona Regina coeli
laetare odnosi się jednakowo do Marii
koronowanej, jak i Marii jako Assunty
czy Immaculaty225. Koronacja Marii
była, w pewnym sensie, potwierdzeniem
jej ubóstwienia jako istoty wyższej na-
tury, pozbawionej — według Dunsa
Szkota—a primo instanti grzechu pierwo-
rodnego226. Ołtarz w Łopusznej byłby
więc plastycznym przekazem doniosłych
spraw teologicznych i faktów z tym związanych. Wydaje się nam na tym tle, że aktualizacja ta rozciąga się
W dużej mierze na osobę papieża klęczącego u stóp Koronowanej. Już Conelly podkreśla fakt, że właściwy
autor antyfony Regina coeli... jest nieznany i odrzuca jej związek z papieżem Grzegorzem Wielkim227.
Zwraca również naszą uwagę brak nimbu nad głową papieża, z którym Grzegorz Wielki był przed-
stawiany. Tak np. pojawia się on na epitafium Wierzbięty z Branic, we fragmencie obrazu z Ruszczy
czy na miniaturach Graduale de Tempore klasztoru Bernardynów lub w Mszale nr 7 na Wawelu. Papieżem
przedstawionym na ołtarzu w Łopusznej, bez aureoli świętości, może być Eugeniusz IV, za którego pano-
wania podpisano unię florencką, lub też antypapież Feliks V, Za czasów którego schizmatycki sobór uchwa-
lił dekret na rzecz kultu Niepokalanego Poczęcia. Wyobrażenie Feliksa V jest tym bardziej prawdopodo-
bne, że Zbigniew Oleśnicki, jako koncyliarysta i wróg autokratycznych rządów Eugeniusza IV, właśnie
wymienionego antypapieża uznał i odeń otrzymał insygnia kardynalskie. W tym czasie potwierdził Oleśni-
cki ten przedwczesny zresztą triumf poprzez rysunek z 1445 r. zdobiący kartę Ksiąg przywilejów Kapituły
224 Cz. Bogdalski, Bernardyni w Polsce 1453—1530, Kraków 1933.
225 J. E. Dutkiewicz, Nowo odkryte malowidło ścienne w dawnym klasztorze Augustianów w Krakowie, „Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Jagiellońskiego", nr 45: „Prace z Historii Sztuki", z. 1, 1962, s. 57.
226 J. Wojtkowski, Wiara w Niepokalane Poczęcie Najświętszej Marii Panny w Polsce w świetle średniowiecznych zabytków
liturgicznych. Studium historyczno-dogmatyczne, Lublin 1958.
227 J. Conelly, Hymns ojthe Roman Liturgy, London 1954, nr 32, s. 46, 47.