DOI Heft:
I. Rozprawy
DOI Artikel:Polak-Trajdos, Ewa: Twórczość Mistrza Maciejowickiego na tle malarstwa rejonu sądeckiego XV wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13397#0101
TWÓRCZOŚĆ MISTRZA MACIEJOWICKIEGO
95
58. Zdjęcie z krzyża (Opłakiwanie)
z Chomranic
Marii Magdaleny ku całuno-
wi Chrystusa i przez linię
równoległą do jego brzegu
unieść się w górę. Drugie ko-
ło, wpisane w większe, rów-
nież za podstawę dolną przyj-
muje linię analogiczną do
krawędzi całunu, przy czym
oba koła mają dolną krawędź
wspólną. Jego dalszy ciąg
wyznaczają u góry głowy
Chrystusa i Marii oraz dwóch
płaczących niewiast.
Ten wysoce oryginalny
sposób konstrukcji kompo-
zycji kojarzy się z owymi
magicznymi kulami z kry-
ształu Hieronima Boscha,
w których zamykał się cały
świat ludzkich pokus i cier-
pień260. Ów spekulatywny
układ kompozycyjny Opła-
kiwania z Żywca nie mieści
się więc w kategoriach war-
sztatu Mistrza z Chomranic,
lecz go przekracza. Wiąże się
on ze znaną w ówczesnym
świecie symboliką geome-
trycznych figur, symboli-
ką przede wszystkim koła.
Kształt koła już w czasach
starożytnych był świętą figurą mającą znaczenie apotropaiczne, a także figurą rytualną i kabalistyczną
w czasach średniowiecznych, która chroniła od diabłów i demonów261. W średniowieczu koło w zna-
czeniu kosmologicznym było symbolem doskonałości i jednolitości. Koła koncentryczne reprezentowały
stopnie bytu, hierarchie stworzone. Były one używane w tablicach kosmograficznych i kalendarzach262.
We wczesnym średniowieczu znane jeszcze z epoki karolińskiej medaliony i ich wieńce, w których
wnętrza wpisywano symbole planet, znaki zodiaku, w późniejszym czasie zmieniają swój temat. Przy
zachowaniu struktury astrologicznej w medaliony wpisuje się Siedem Radości lub Bólów Marii, czy
Pasje Chrystusa263. Jednakże charakter kosmologicznej struktury pozostaje nietknięty — misterium ewan-
gelii toczy się po orbitach astralnych. Na przykład na rycinie przedstawiającej Dziewicę otoczoną czte-
rema rzekami Raju, ewangelistami i Ojcami Kościoła już sama kompozycja wskazuje na to, że wiąże się
nierozerwalnie ze strukturą kosmograficzną. Universum, cały system słoneczny, toczy się wokół Marii.
System figuracji planetarnych, róża wiatrów, znaki zodiaku, mają swe ukryte znaczenie symboliczne
w przedstawieniach otaczających Marię264. Podobnie w tryptyku Sw. Jana na Patmos, malowanego przez
260 H. Daniel, Hieronimus Bosch, Paris 1947.
261 L. Hautccoeur, Mystique et architecture. Symbolisme du cercie et de la coupole, Paris 1954, s. 25, 27. 41, 42.
262 J. Baltrusaitis, Cercles astrologiques et cosmographiques à la fin du Moyen Age, ,,Gazette des Beaux Arts", février 1939,
s. 65.
263 Baltrusaitis, /. c.
264 Baltrusaitis, /. c.
95
58. Zdjęcie z krzyża (Opłakiwanie)
z Chomranic
Marii Magdaleny ku całuno-
wi Chrystusa i przez linię
równoległą do jego brzegu
unieść się w górę. Drugie ko-
ło, wpisane w większe, rów-
nież za podstawę dolną przyj-
muje linię analogiczną do
krawędzi całunu, przy czym
oba koła mają dolną krawędź
wspólną. Jego dalszy ciąg
wyznaczają u góry głowy
Chrystusa i Marii oraz dwóch
płaczących niewiast.
Ten wysoce oryginalny
sposób konstrukcji kompo-
zycji kojarzy się z owymi
magicznymi kulami z kry-
ształu Hieronima Boscha,
w których zamykał się cały
świat ludzkich pokus i cier-
pień260. Ów spekulatywny
układ kompozycyjny Opła-
kiwania z Żywca nie mieści
się więc w kategoriach war-
sztatu Mistrza z Chomranic,
lecz go przekracza. Wiąże się
on ze znaną w ówczesnym
świecie symboliką geome-
trycznych figur, symboli-
ką przede wszystkim koła.
Kształt koła już w czasach
starożytnych był świętą figurą mającą znaczenie apotropaiczne, a także figurą rytualną i kabalistyczną
w czasach średniowiecznych, która chroniła od diabłów i demonów261. W średniowieczu koło w zna-
czeniu kosmologicznym było symbolem doskonałości i jednolitości. Koła koncentryczne reprezentowały
stopnie bytu, hierarchie stworzone. Były one używane w tablicach kosmograficznych i kalendarzach262.
We wczesnym średniowieczu znane jeszcze z epoki karolińskiej medaliony i ich wieńce, w których
wnętrza wpisywano symbole planet, znaki zodiaku, w późniejszym czasie zmieniają swój temat. Przy
zachowaniu struktury astrologicznej w medaliony wpisuje się Siedem Radości lub Bólów Marii, czy
Pasje Chrystusa263. Jednakże charakter kosmologicznej struktury pozostaje nietknięty — misterium ewan-
gelii toczy się po orbitach astralnych. Na przykład na rycinie przedstawiającej Dziewicę otoczoną czte-
rema rzekami Raju, ewangelistami i Ojcami Kościoła już sama kompozycja wskazuje na to, że wiąże się
nierozerwalnie ze strukturą kosmograficzną. Universum, cały system słoneczny, toczy się wokół Marii.
System figuracji planetarnych, róża wiatrów, znaki zodiaku, mają swe ukryte znaczenie symboliczne
w przedstawieniach otaczających Marię264. Podobnie w tryptyku Sw. Jana na Patmos, malowanego przez
260 H. Daniel, Hieronimus Bosch, Paris 1947.
261 L. Hautccoeur, Mystique et architecture. Symbolisme du cercie et de la coupole, Paris 1954, s. 25, 27. 41, 42.
262 J. Baltrusaitis, Cercles astrologiques et cosmographiques à la fin du Moyen Age, ,,Gazette des Beaux Arts", février 1939,
s. 65.
263 Baltrusaitis, /. c.
264 Baltrusaitis, /. c.