Rocznik Historii Sztuki (9.1973)

TWÓRCZOŚĆ MISTRZA MACIEJOWICKIEGO

121

tryptyku maciej o wickim, świadczą
wyraźnie, że podkreślona jest tu teo-
1ogiczna prawda o compassio i core-
emptio Marii, podobnie jak to było
• scenie Opłakiwania z Żywca. Rów-
ież przedstawienie krwi tryskającej
a hostię w mszalnym kielichu, una-
oczniającym żywą obecność Chrystu-
sa w tej ofierze, było dowodem, że
Mistrz Maciej o wieki ściśle trzymał się
programu reakcji antyhusyckiej. Po-
nieważ nadal będziemy obstawać
przy hipotezie, że fundatorką ołtarza
maciej o wickiego była Zofia Holszań-
ska, przyjmiemy, że podkreślenie zna-
czenia eucharystii w tym dziele miało
związek z tragedią warneńską. Trzeba
tu przypomnieć, że młody król skła-
dał przy zawieraniu pokoju z Tur-
kami przysięgę na eucharystię346. Po
czym tę przysięgę złamał347. Zmiana
ta nastąpiła pod wpływem nacisku pa-
pieża, który go uwolnił od przysięgi.
W Polsce zarówno Grzegorz z Sano-
ka, jak Kallimach i Jan Ostroróg wy-
powiedzieli się przeciw takiemu sta-
nowisku króla348. Po złamaniu przy-
rzeczenia danego Turkom, król z ko-
lei zaprzysiągł krucjatę przeciw nim,
oddając się w opiekę św. Stefana

i Władysława, patronów korony

i • •,„ Tr /i г-? г- TT 1 82. Matcr Dolorosa i Vir Dolorum, rewersy tryptyku ze Strażek

węgierskiej349. Królowa Zofia Hol- ; ;r ;

szańska w liście z tego czasu pisze, że

jej syn zlekceważył famam et vitam350. A zatem królowa matka przejęła się powszechnym przekonaniem,
że klęska warneńska była sądem bożym. Tryptyk Królów z Maciejowic, zaangażowany w popularyzo-
wanie idei transsubstancjacji, byłby więc potwierdzeniem wagi tego dogmatu w życiu króla, który go zle-
kceważył krzywoprzysięstwem na eucharystię. Może ten fragment dzieła maciej o wickiego jest pokutnym
zadośćuczynieniem za złamaną przysięgę. Sugeruje się na podstawie ówczesnych legend, że Warneńczyk
nie zginął w bitwie, lecz jako pustelnik pokutował za swą przewinę na obczyźnie351.

Matka Bolesna z tryptyku ze Strażek jest cząstkową reminiscencją postaci tejże Marii ze śląskiego
brązu wotywnego Arma Chństi z Brzegu (między 1390 a 1410 r.)352. Obraz ten, który Braune i Behrens
atują na 1443 r. 353, według ostatniego badacza wiąże się ściśle, podobnie jak ołtarz wrocławski Św.

346 Historia rerumgestarum in Hungaria et contra Turcosper Vladislaum Poloniae et Hungariae regum, [w:] Mon. Pol. Hist., t. VI,
133.

347 J. Dąbrowski, Rok 1444 w świetle najnowszych badań, „Spraw. PAU", 1950, nr 2, s. 56—59.

348 w. Sobociński, Problematyka polityczno-prawna w twórczości Kallimacha, [w:] Studia i materiały z dziejów nauki polskiej,
■ 2, Warszawa 1954, s. 134.

349 Jana Długosza..., t. IV, Kraków 1869, s. 656.

350 O. Halecki, Nowe uwagi krytyczne o wyprawie warneńskiej, [w:] Rozpr. Wydz. Hist.-filoz., t. 45, Kraków 1939, przyp.
: Cod. ер. XV 124 (nr 2).

351 R. Urbanek, Vladislav Vamencik, Skutecenost i legenda, Praha 1937, s. 225.

352 Berliner, Anna Christi..., przyp. 263 na s. 127. Datowanie Berlinera jest hipotetyczne.

353 Braune, Wicse, Schlesische Malerei..., s. 82; Behrens, Ein Schlesisches..., 8, Berlin 1941, s. 176.