DOI Heft:
I. Rozprawy
DOI Artikel:Michałowski, Janusz Maciej: Prace Aleksandra Orłowskiego z polskiego okresu twórczości w zbiorach muzeów radzieckich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13397#0200
194
JANUSZ M. MICHAŁOWSKI
stwa Norblina4. Podkreślając istnienie w Albumie Winnickim rysunków uczniów Norblina, nieprzekony-
wująco stwierdzają, że „maniera rysunku Orłowskiego w niektórych pracach jest tak bliska manierze
nauczyciela, że odróżnia je jedynie podpis artysty". Mimochodem tylko zajmuje się rysunkami Orłow-
skiego Ł.I. Tananajewa5. Pewne prace Orłowskiego z Albumu Winnickiego wyliczyłem przykładowo
w recenzji artykułów wymienionych autorów, nie pretendując wówczas ocz) wiście do wyczerpania
zagadnienia6.
Przygotowując niniejszą rozprawę starałem się przeanalizować cały mateikł Albumu Winnickiego.
Rysunki, których przypisanie J.P. Norblinowi nasuwało wątpliwości, zestawiane były z îysunkami Ale-
ksandra Orłowskiego o autorstwie nie ulegającym wątpliwości.
Nieocenionym materiałem do badań porównawczych były prace zebrane na wspemnianej wystawie
monograficznej. Poza Zakresem zainteresowań pozostały te prace, które nie tędąc lysunkrmi Norblina
nie dawały iednocześnic dostatecznych podstaw do włączenia ich w oeuvre Orłowskiego7.
Tekst artykułu jest w zasadzie wprowadzeniem do Katalogu umieszczonego na końcu, do którego
odsyłam czytelnika, podając w nawiasie obok każdej omawianej pracy odpowiedni numer katalogu.
Na wystawie monograficznej Aleksandra Orłowskiego, w salach poświęconych wczesnej twórczości
artysty, pokazano trzy duże arkusze, dwustronnie zarysowane piórem, ze szkicami i studiami Kozaków
siedzących w siodle i studiami fizjonomiczn'ymi Kozaków. Rysunki te nic były datowane, w katalogu
wystawy określono czas ich powstania na 1794 r.8 W Albumie Winnickim znalazły się rysunki analogiczne
do znanych z wystawy (3, 4 — il. 3—5). Są tam też dwa szkice siedzącego w siodle Kozaka, oba z 1793r,
(1, 2 ■— il. 1,2). Charakter rysunku tych szkiców — dość sucha kreska i cieniowanie równoległymi pocią-
gnięciami pióra — bliski jest bardzo owym szkicom i studiom Kozaków zapełniających obustronnie
dużego formatu karty. Datę 1793 należy przeto wziąć pod uwagę dla ustalenia czasu powstania zarówno
trzech znanych dotąd rysunków w zbiorach Muzeum Narodowego wWarszawie (ze zb. gołuchowskich).
jak i dwóch tu publikowanych — z Albumu Winnickiego. Jednocześnie należy podkreślić, iż rok 1793 te
data powstania najwcześniejszych rysunków Orłowskiego9.
W Albumie Winnickim spora też jest grupa rysunków pochodzących z lat 1794 i 1795. Znajduje się tam,
datowany: ,,1794", profilowy portrecik Tadeusza Kościuszki w mundurze generalskim, rysowany piór-
kiem i ujęty w ołówkowy owal (11 — ił. 11), bliski trzem rysunkom ze zbiorów gołuchowskich. Zesta-
wienie tych prac z sobą jest bardzo instruktywne. Pierwszymi szkicami portretu Naczelnika są dwa szkice
narysowane na odwrocie rysunku Wolontariusza pieszego...10, rysunek z Winnicy to szkic o bardziej za-
awansowanym charakterze, bezpośrednie przejście do drobiazgowo wykończonego wizerunku11. Tak
więc prześledzić tu możemy etapy pracy artysty.
Wśród wczesnych prac Orłowskiego w Albumie Winnickim jest rzadki przykład rysunku sygnowanego
„Orlowsky fecit 1794" — Młodzieniec na koniu... (5—il. 6), rysunek znacznie swobodniejszy niż szkice
i studia Kozaków. W tymże Albumie znajduje się grupa rysunków z sygnaturą ,,LO" w formie wiązanego
monogramu występującego też w pracach znanych z monograficznej wystawy. Znaczenia tego monc-
4 A.M. Amśinskaja, A.V. Pomarnackij, Neizvestnye izobrazenija A.V. Suvorova rahoty chudoznika Ja. Norblina, „Soob-
śćcnija Instituta Istorii Iskusstv", nr 13—14, 1960, s. 139. Orłowskiemu przypisano moim zdaniem niesłusznie rysunki nr 231,
445, 447, 801. Zastrzegając się, że trudno tu o pewność, autorzy artykułu sugerują, iż rysunek nr 342 (Suworow) może być pracą
Orłowskiego, por. J.M. Michałowski, Na marginesie radzieckich publikacji o Norblinie, „Biul. Hist. Szt.", R. 23: 1961, nr 2,
s. 179—-180. Po przeprowadzeniu szerszych badań porównawczych autorstwo Orłowskiego należy jednak odrzucić.
5 L. [I.] Tananaeva, Materiały k tvorceskoj biografii Z.-P. Norblena, ,,Iskusstvo", R. 22: 1959 nr 11, s. 69. Autorka sugeruje,
że pracą Orłowskiego może być Atak na tabor, rysunek nr 589, co jednak w świetle materiału porównawczego trzeba odrzucić,
por. Michałowski, Na marginesie..., s. 179—-180. Nie wysuwa natomiast autorstwa Orłowskiego w przypadku rysunku nr 233
(Katalog przy niniejszym artykule, nr 10-verso), przypisując go ogólnikowo jednemu z uczniów Norblina. Por. Michałowski,
op. cit., s. 177—178.
6 Michałowski, Na marginesie..., s. 176—178.
7 Takimi są rysunki nr 10 i 651 z Albumu Winnickiego, które zdaniem moim można określić ogólnie jako rysunki z kręgu
Norblina.
8 Katalog Aleksander Orłowski..., poz. 32—34, wszystkie w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, pochodzą ze
zbiorów gołuchowskich.
9 Ibidem, poz. 2, 4.
10 Ibidem, poz. \5-verso.
11 Ibidem, poz. 9.
JANUSZ M. MICHAŁOWSKI
stwa Norblina4. Podkreślając istnienie w Albumie Winnickim rysunków uczniów Norblina, nieprzekony-
wująco stwierdzają, że „maniera rysunku Orłowskiego w niektórych pracach jest tak bliska manierze
nauczyciela, że odróżnia je jedynie podpis artysty". Mimochodem tylko zajmuje się rysunkami Orłow-
skiego Ł.I. Tananajewa5. Pewne prace Orłowskiego z Albumu Winnickiego wyliczyłem przykładowo
w recenzji artykułów wymienionych autorów, nie pretendując wówczas ocz) wiście do wyczerpania
zagadnienia6.
Przygotowując niniejszą rozprawę starałem się przeanalizować cały mateikł Albumu Winnickiego.
Rysunki, których przypisanie J.P. Norblinowi nasuwało wątpliwości, zestawiane były z îysunkami Ale-
ksandra Orłowskiego o autorstwie nie ulegającym wątpliwości.
Nieocenionym materiałem do badań porównawczych były prace zebrane na wspemnianej wystawie
monograficznej. Poza Zakresem zainteresowań pozostały te prace, które nie tędąc lysunkrmi Norblina
nie dawały iednocześnic dostatecznych podstaw do włączenia ich w oeuvre Orłowskiego7.
Tekst artykułu jest w zasadzie wprowadzeniem do Katalogu umieszczonego na końcu, do którego
odsyłam czytelnika, podając w nawiasie obok każdej omawianej pracy odpowiedni numer katalogu.
Na wystawie monograficznej Aleksandra Orłowskiego, w salach poświęconych wczesnej twórczości
artysty, pokazano trzy duże arkusze, dwustronnie zarysowane piórem, ze szkicami i studiami Kozaków
siedzących w siodle i studiami fizjonomiczn'ymi Kozaków. Rysunki te nic były datowane, w katalogu
wystawy określono czas ich powstania na 1794 r.8 W Albumie Winnickim znalazły się rysunki analogiczne
do znanych z wystawy (3, 4 — il. 3—5). Są tam też dwa szkice siedzącego w siodle Kozaka, oba z 1793r,
(1, 2 ■— il. 1,2). Charakter rysunku tych szkiców — dość sucha kreska i cieniowanie równoległymi pocią-
gnięciami pióra — bliski jest bardzo owym szkicom i studiom Kozaków zapełniających obustronnie
dużego formatu karty. Datę 1793 należy przeto wziąć pod uwagę dla ustalenia czasu powstania zarówno
trzech znanych dotąd rysunków w zbiorach Muzeum Narodowego wWarszawie (ze zb. gołuchowskich).
jak i dwóch tu publikowanych — z Albumu Winnickiego. Jednocześnie należy podkreślić, iż rok 1793 te
data powstania najwcześniejszych rysunków Orłowskiego9.
W Albumie Winnickim spora też jest grupa rysunków pochodzących z lat 1794 i 1795. Znajduje się tam,
datowany: ,,1794", profilowy portrecik Tadeusza Kościuszki w mundurze generalskim, rysowany piór-
kiem i ujęty w ołówkowy owal (11 — ił. 11), bliski trzem rysunkom ze zbiorów gołuchowskich. Zesta-
wienie tych prac z sobą jest bardzo instruktywne. Pierwszymi szkicami portretu Naczelnika są dwa szkice
narysowane na odwrocie rysunku Wolontariusza pieszego...10, rysunek z Winnicy to szkic o bardziej za-
awansowanym charakterze, bezpośrednie przejście do drobiazgowo wykończonego wizerunku11. Tak
więc prześledzić tu możemy etapy pracy artysty.
Wśród wczesnych prac Orłowskiego w Albumie Winnickim jest rzadki przykład rysunku sygnowanego
„Orlowsky fecit 1794" — Młodzieniec na koniu... (5—il. 6), rysunek znacznie swobodniejszy niż szkice
i studia Kozaków. W tymże Albumie znajduje się grupa rysunków z sygnaturą ,,LO" w formie wiązanego
monogramu występującego też w pracach znanych z monograficznej wystawy. Znaczenia tego monc-
4 A.M. Amśinskaja, A.V. Pomarnackij, Neizvestnye izobrazenija A.V. Suvorova rahoty chudoznika Ja. Norblina, „Soob-
śćcnija Instituta Istorii Iskusstv", nr 13—14, 1960, s. 139. Orłowskiemu przypisano moim zdaniem niesłusznie rysunki nr 231,
445, 447, 801. Zastrzegając się, że trudno tu o pewność, autorzy artykułu sugerują, iż rysunek nr 342 (Suworow) może być pracą
Orłowskiego, por. J.M. Michałowski, Na marginesie radzieckich publikacji o Norblinie, „Biul. Hist. Szt.", R. 23: 1961, nr 2,
s. 179—-180. Po przeprowadzeniu szerszych badań porównawczych autorstwo Orłowskiego należy jednak odrzucić.
5 L. [I.] Tananaeva, Materiały k tvorceskoj biografii Z.-P. Norblena, ,,Iskusstvo", R. 22: 1959 nr 11, s. 69. Autorka sugeruje,
że pracą Orłowskiego może być Atak na tabor, rysunek nr 589, co jednak w świetle materiału porównawczego trzeba odrzucić,
por. Michałowski, Na marginesie..., s. 179—-180. Nie wysuwa natomiast autorstwa Orłowskiego w przypadku rysunku nr 233
(Katalog przy niniejszym artykule, nr 10-verso), przypisując go ogólnikowo jednemu z uczniów Norblina. Por. Michałowski,
op. cit., s. 177—178.
6 Michałowski, Na marginesie..., s. 176—178.
7 Takimi są rysunki nr 10 i 651 z Albumu Winnickiego, które zdaniem moim można określić ogólnie jako rysunki z kręgu
Norblina.
8 Katalog Aleksander Orłowski..., poz. 32—34, wszystkie w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, pochodzą ze
zbiorów gołuchowskich.
9 Ibidem, poz. 2, 4.
10 Ibidem, poz. \5-verso.
11 Ibidem, poz. 9.