Rocznik Historii Sztuki (9.1973)

270

ANDRZEJ TUROWSKI

listów pochodzi z okresu od połowy 1929 r. do końca 1932 г.; wiadomości w nich zawarte dotyczą więc
tego krótkiego wycinka działalności Strzemińskiego oraz, ze względu na adresata, dominują, problemy
pojawiające się na pograniczu literatury i plastyki. Niemniej cały szereg sformułowanych w listach uwag
w konfrontacji z innymi wypowiedziami Strzemińskiego daje się uogólnić, rzucając wiele światła na sto-
sunkowo szeroki krąg zagadnień.

Znajomość Strzemińskiego i Przybosia datuje się od 1922 г., jest to okres ich współpracy z Tadeuszem
Peiperem redagującym wówczas pierwszą serię „Zwrotnicy"4. Strzemiński mieszkał wtedy w Nowym
Targu, a na łamach krakowskiego pisma Zamieszczał „notatki" o porewolucyjnej awangardowej sztuce
radzieckiej. Pierwszymi zewnętrznymi przejawami artystycznych kontaktów poety i malarza były pro-
jektowane przez Strzemińskiego układy graficzne okładek dwóch tomików Przybosia Śruby i Oburącz,
które ukazały się kolejno w początkach 1925 i w 1926 r. Ścisły związek między artystami trwał do. śmierci
Strzemińskiego w 1952 r. Przyboś pozostał do końca swego życia wiernym obrońcą zasad teoretycznych
twórcy unizmu, a przede wszystkim wielkim propagatorem kompozycji plastycznych zwanych prze2
niego solarystycznymi. Był inspiratorem opublikowania Teorii widzenia, autorem szeregu artykułów
oraz scenariusza filmu, w których kreślił sylwetkę Strzemińskiego, jego życic i twórczość5. Możemy
Z całą pewnością przypuszczać, że zachowany zbiór listów do Przybosia stanowi najpoważniejszy zespół
korespondencji Strzemińskiego (choć nie jedyny), a to ze względu na wyjątkowo długą i wielką zażyłość
między twórcami oraz bliską im w tym czasie orientację artystyczną.

Problematyka listów koncentruje się wokół omawianych niżej zagadnień;

1 — architektonicznych w kontekście grupy Praescns;

2 — szkolnictwa artystycznego w świetle programu Szkoły Przemysłowej w Koluszkach;

3 — organizacji i celów grupy „а.г.";

4 —- zbiorów Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej;

5 — szeroko rozumianych związków poezji z plastyką;

6 — krytycznych dyskusji na temat aktualnej sytuacji w plastyce polskiej.

1. Związki artystyczne Strzciriińskiego z ugrupowaniem Praesens były stosunkowo luźne. W okresie
powstania grupy, koncentrując swoją uwagę nad ostatecznymi sformułowaniami teorii unizmu, proble-
matykę architektoniczną traktował drugorzędnie i — podobnie jak program architektury dominujący
w ostatnich numerach „Bloku" — architektoniczna orientacja Pracsensu mniej go interesowały. Zmiana
nastąpiła dopiero w początkach 1928 r. Wspólna wystawa z architektami6 i wyrażony przez Strzemińskiego
postulat związania się Z całą współczesną tradycją modernistyczną wskazywały na konieczność aktywnego
uczestnictwa w rozwiązywaniu wszystkich problemów sztuki, a więc i architektury. „Nie może być ar-
tystą żywym i twórczym ten — pisał Strzemiński — który pochwycił część naszego dorobku i spreparo-
wał z niej rzecz łatwo strawną [...] Należy przyjąć nasz CAŁY dorobek, naszą CAŁĄ tradycję [...]7.

Nazwisko Strzemińskiego w oficjalnych spisach członków grupy figuruje jednak dopiero od końca
1928 г., pojawiając się po raz pierwszy w katalogu wystawy brukselskiej8, a następnie w katalogu Powszech-
nej Wystawy Krajowej w 1929 r. w Poznaniu. Rok 1928 był także początkiem obszerniejszych wypo-
wiedzi teoretycznych artysty na temat architektury, utrzymanych w tonie afirmującym program Praesen-
su. W recenzji z I Salonu SAP zamieszczonej w „Wicku XX"9 przeprowadził ciekawą analizę funkcjona-
lizmu i konstruktywizmu, przyznając temu pierwszemu rację kierunku w pełni nowoczesnego. Podobnie
w artykule Przedmiot i przestrzeń10, opublikowanym w 1928 г., artysta akcentował wartość koncepcji
Praesensu, jako tej, która kategorycznie postulowała konieczność powiązania budowli z przestrzenią.
Ukoronowaniem wypowiedzi dotyczących programu grupy był wspólnie napisany z S. Syrkuscm artykuł,

4 Wspomina o tym Przyboś, por. K. Kobro, W. Strzemiński. Katalog wystawy, s. 3.

5 Wstęp J. Przybosia do: W. Strzemiński, Teoria widzenia, Kraków 1958, oraz m. in. artykuły Przybosia w: „Od-
rodzenie" 1946, nr 51/52, s. 16,17; „Przegląd Kulturalny", 1956, nr 46, s. 9; 1957, nr 4; 1959, nr 12; „Argumenty", 1959, nr 33,
s. 14. Film został zrealizowany przez B. Mościckiego w Łódzkiej WFO w 1967 r.

6 Salon modernistów, Warszawa 1928, ekspozycja malarstwa, rzeźby, architektury, mebli, wnętrz, grafiki.

7 W. Strzemiński, Nasza wystawa..., [w:] Almanach. Katalog. Salon modernistów, Warszawa 1928, s. 1.

8 L'Art polonais. Catalogue de Y exposition au Palais des Beaux Arts de Bruxelles, Bruxelles 1928—1929, s. 29.

9 W. Strzemiński, Architektura współczesna na tle wystawy Stowarzyszenia Architektów Polskich, „Wiek XX", 1928, nr 12,
s. 4, 5.

10 W. Strzemiński, Przedmiot i przestrzeń, „Wiek XX", 1928, nr 21, s. 3.