DOI article:
Skubiszewski, Piotr: Cykl wielkanocny w Ołtarzu Mariackim Wita Stosza
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14268#0076
74
PIOTR SKUBISZEWSKI
15. Tryptyk ze scenami pasyjnymi i wielkanocnymi. Frankfurt n. M., katedra
Myśl o zależności między wyprowadzeniem przez Chrystusa dusz z królestwa śmierci a jego własnym zmart-
wychwstaniem występowała odtąd w literaturze kościelnej powszechnie, nie naruszając wszakże w niczym oficjal-
nej nauki Kościoła zachodniego o pośmiertnej migracji duszy Zbawiciela do Hadesu; ten aspekt wiary w zstąpie-
nie do otchłani zaczął teraz jednak ustępować jakby na plan dalszy i był słabiej akcentowany. Na pierwszym miej-
scu wskażemy tutaj na autorów traktatów liturgicznych, ze względu na szerokie rozpowszechnienie i popularność
zawartych w nich ujęć liturgicznych. Poglądy Honoriusza Augustodunensis i autora Elucidarium podjął Sicardus
z Cremony w swoim Mitrale. Sicardus krótko wspomniał, że Chrystus natychmiast po śmierci zstąpił do Hadesu,
ale zaraz dodał, że radość z powodu otwarcia bram piekielnych musimy odłożyć do dnia trzeciego, kiedy zwy-
cięzca śmierci zmartwychwstał. Dopiero wtedy bowiem zmartwychwstanie Chrystusa przynosi pełny skutek zba-
wienia — zmartwychwstanie sprawiedliwych. Sicardus, jak Honoriusz, dopatruje się w procesji rezurekcyjnej
przejścia Chrystusa i sprawiedliwych z Królestwa śmierci do nieba159. Sicardus tymi słowy wyróżnił zbawienie
dusz i zmartwychwstanie ciał, dwa odrębne akty w Chrystusowym dziele pokonania śmierci: ,,Et attende quod
duplex est huius diei sacrificium vespertinum, scilicat et matutinum. Vespertinum celebratum est in nocte, matu-
tinum in die; quia duplex est causa hodierne solemnitatis, redemptio animarum, quae Parasceve in vespera,
Christi morte parata est, et resurrectio corporum, quae prima Sabbati, Christo résurgente confirmata est"160.
Idea związku przyczynowego między zmartwychwstaniem a wyprowadzeniem dusz z otchłani niewątpliwie
w znacznej mierze zawdzięczała swoje rozpowszechnienie temu, że przyjął ją także Wilhelm Durandus w swoim
Rationale divinorwn officiorum. W komentarzu do nabożeństwa wielkopiątkowego autor wyraźnie odróżnił
zejście do otchłani, którego pamiątkę czcimy w Wielki Piątek, od wyjścia z otchłani, które stanowi jedną z treści
święta zmartwychwstania. Obszerny komentarz poświęcony rezurekcji kładzie nacisk na wątek treściowy powrotu
do życia wiecznego sprawiedliwych ze zmartwychwstającym Chrystusem, a „hodierna processio illud nobis
recolit, quod rex gloriae cum exercitu redemptorum de infernalibus claustris ad coelestia régna migravit"161.
W sztuce ideę związku między zbawieniem ludzkości a pokonaniem śmierci przez Chrystusa wyrażało umie-
szczenie przedstawienia zmartwychwstania ciał w najbliższym sąsiedztwie scen wielkanocnych. Mogło powsze-
chne zmartwychwstanie znajdować się zaraz po anastasis, jak w przytoczonej poprzednio (zob. s. 59) Biblii
północnofrancuskiej z końca XII w. i wówczas treść soterologiczna zstąpienia do otchłani była podkreślona
szczególnie dobitnie. Mogło zmartwychwstanie wiernych następować także bezpośrednio po scenie wyjścia
Jezusa z grobu i wtedy akcent treściowy spoczywał na zbawczym znaczeniu zmartwychwstania Chrystusa ; przy-
wstaniu; zob. np. L. Boros, Mysterium mortis. Człowiek w obliczu ostatecznej decyzji, Warszawa 1977, s. 168, przyp. 99. Takie
ujęcie zagadnienia jest jednak możliwe na gruncie koncepcji czasu i poglądu na proces śmierci, jakie nie były jeszcze dostępne teologii
w średniowieczu. J. Galot — La descente (p. 7) — podkreśla, że zejście Chrystusa do otchłani to gwarancja jego zgonu, to największe
jego poniżenie w śmierci, ale zarazem — to równoczesne okazanie chwały Chrystusa po męce wszystkim duszom sprawiedliwych,
to także zwiastowanie im Dobrej Nowiny Zbawienia; ta zaś manifestacja chwały Chrystusa wobec świata żyjących przejawiła się
w zmartwychwstaniu i autor w tym aspekcie również kreśli znak równania między zstąpieniem do otchłani a zmartwychwstaniem
(por. zwłaszcza s. 479). O związku między śmiercią Chrystusa, zstąpieniem do otchłani, zmartwychwstaniem i wniebowstąpieniem
zob. również tamże, s. 490.
159 Sicardus, Mitrale sen de officiis ecciesiasticis summa, [w:] Mignę, PL, t. 213, szp. 311 п., 347.
160 Sicardus, Mitrale (p. 159), szp. 350.
161 Wilhelmus Duranti, Rationale divinorum officiorum (p. 127), k. 140 r°, 142 v° i 154 v°.
PIOTR SKUBISZEWSKI
15. Tryptyk ze scenami pasyjnymi i wielkanocnymi. Frankfurt n. M., katedra
Myśl o zależności między wyprowadzeniem przez Chrystusa dusz z królestwa śmierci a jego własnym zmart-
wychwstaniem występowała odtąd w literaturze kościelnej powszechnie, nie naruszając wszakże w niczym oficjal-
nej nauki Kościoła zachodniego o pośmiertnej migracji duszy Zbawiciela do Hadesu; ten aspekt wiary w zstąpie-
nie do otchłani zaczął teraz jednak ustępować jakby na plan dalszy i był słabiej akcentowany. Na pierwszym miej-
scu wskażemy tutaj na autorów traktatów liturgicznych, ze względu na szerokie rozpowszechnienie i popularność
zawartych w nich ujęć liturgicznych. Poglądy Honoriusza Augustodunensis i autora Elucidarium podjął Sicardus
z Cremony w swoim Mitrale. Sicardus krótko wspomniał, że Chrystus natychmiast po śmierci zstąpił do Hadesu,
ale zaraz dodał, że radość z powodu otwarcia bram piekielnych musimy odłożyć do dnia trzeciego, kiedy zwy-
cięzca śmierci zmartwychwstał. Dopiero wtedy bowiem zmartwychwstanie Chrystusa przynosi pełny skutek zba-
wienia — zmartwychwstanie sprawiedliwych. Sicardus, jak Honoriusz, dopatruje się w procesji rezurekcyjnej
przejścia Chrystusa i sprawiedliwych z Królestwa śmierci do nieba159. Sicardus tymi słowy wyróżnił zbawienie
dusz i zmartwychwstanie ciał, dwa odrębne akty w Chrystusowym dziele pokonania śmierci: ,,Et attende quod
duplex est huius diei sacrificium vespertinum, scilicat et matutinum. Vespertinum celebratum est in nocte, matu-
tinum in die; quia duplex est causa hodierne solemnitatis, redemptio animarum, quae Parasceve in vespera,
Christi morte parata est, et resurrectio corporum, quae prima Sabbati, Christo résurgente confirmata est"160.
Idea związku przyczynowego między zmartwychwstaniem a wyprowadzeniem dusz z otchłani niewątpliwie
w znacznej mierze zawdzięczała swoje rozpowszechnienie temu, że przyjął ją także Wilhelm Durandus w swoim
Rationale divinorwn officiorum. W komentarzu do nabożeństwa wielkopiątkowego autor wyraźnie odróżnił
zejście do otchłani, którego pamiątkę czcimy w Wielki Piątek, od wyjścia z otchłani, które stanowi jedną z treści
święta zmartwychwstania. Obszerny komentarz poświęcony rezurekcji kładzie nacisk na wątek treściowy powrotu
do życia wiecznego sprawiedliwych ze zmartwychwstającym Chrystusem, a „hodierna processio illud nobis
recolit, quod rex gloriae cum exercitu redemptorum de infernalibus claustris ad coelestia régna migravit"161.
W sztuce ideę związku między zbawieniem ludzkości a pokonaniem śmierci przez Chrystusa wyrażało umie-
szczenie przedstawienia zmartwychwstania ciał w najbliższym sąsiedztwie scen wielkanocnych. Mogło powsze-
chne zmartwychwstanie znajdować się zaraz po anastasis, jak w przytoczonej poprzednio (zob. s. 59) Biblii
północnofrancuskiej z końca XII w. i wówczas treść soterologiczna zstąpienia do otchłani była podkreślona
szczególnie dobitnie. Mogło zmartwychwstanie wiernych następować także bezpośrednio po scenie wyjścia
Jezusa z grobu i wtedy akcent treściowy spoczywał na zbawczym znaczeniu zmartwychwstania Chrystusa ; przy-
wstaniu; zob. np. L. Boros, Mysterium mortis. Człowiek w obliczu ostatecznej decyzji, Warszawa 1977, s. 168, przyp. 99. Takie
ujęcie zagadnienia jest jednak możliwe na gruncie koncepcji czasu i poglądu na proces śmierci, jakie nie były jeszcze dostępne teologii
w średniowieczu. J. Galot — La descente (p. 7) — podkreśla, że zejście Chrystusa do otchłani to gwarancja jego zgonu, to największe
jego poniżenie w śmierci, ale zarazem — to równoczesne okazanie chwały Chrystusa po męce wszystkim duszom sprawiedliwych,
to także zwiastowanie im Dobrej Nowiny Zbawienia; ta zaś manifestacja chwały Chrystusa wobec świata żyjących przejawiła się
w zmartwychwstaniu i autor w tym aspekcie również kreśli znak równania między zstąpieniem do otchłani a zmartwychwstaniem
(por. zwłaszcza s. 479). O związku między śmiercią Chrystusa, zstąpieniem do otchłani, zmartwychwstaniem i wniebowstąpieniem
zob. również tamże, s. 490.
159 Sicardus, Mitrale sen de officiis ecciesiasticis summa, [w:] Mignę, PL, t. 213, szp. 311 п., 347.
160 Sicardus, Mitrale (p. 159), szp. 350.
161 Wilhelmus Duranti, Rationale divinorum officiorum (p. 127), k. 140 r°, 142 v° i 154 v°.