DOI Artikel:
Chrościcki, Juliusz A.: Rubens w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14268#0136
Rocznik Historii Sztuki, t. XII
Ossolineum 1981
PL ISSN 0080-3472
JULIUSZ A. CHROŚCICKI
RUBENS W POLSCE
1. WSTĘP
Już przed pierwszą wojną światową Jerzy Mycielski, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, przygotowy-
wał do druku obszerną rozprawę poświęconą problematyce zakupów dzieł Rubensa przez polskich mecenasów
oraz związków i relacji sztuki flamandzkiej z cechowym malarstwem, zwłaszcza małopolskim. Nie została
wydrukowana w całości, mimo że pokaźne materiały były zebrane1, a opublikowane streszczenia referatów
świadczą o jej zaawansowaniu2.
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat nad tym tematem pracowali także przedstawiciele warszawskiego
środowiska — Zygmunt Batowski i Władysław Tomkiewicz. Materiały zbierane przez kilkadziesiąt lat przez
profesora Batowskiego znalazły się w Archiwum PAN3. Batowski prowadził wykłady o Rubensie na Uniwer-
sytecie Warszawskim jako jedno z zajęć o sztuce europejskiej, choć — jak pisał W. Tatarkiewicz — „nie odpo-
wiadały jego prawdziwym upodobaniom"4.
W bibliografii profesora Tomkiewicza zagadnienie związków Rubensa z Polską pojawiało się wielokrotnie
w formie przyczynków5, a w jego podręcznikowej syntezie malarstwa i rzeźby XVII w. zostanie zapewne zrea-
sumowane.
Obaj profesorowie przekazali swoim uczniom wiele z poczynionych obserwacji, wniosków i analiz, chociaż
nie zostały one opublikowane w ostatecznej formie. Dlatego odczuwam wdzięczność dla moich profesorów
Jana Białostockiego, Michała Walickiego, Władysława Tomkiewicza, Juliusza Starzyńskiego, którzy bez-
pośrednio lub w pośredni sposób przyczynili się do powstania tej rozprawy; pracę nad nią rozpocząłem w czasie
pobytu na stypendium w Belgii w 1973 r.
Rozprawa nie posiada jednolitego charakteru, a niektóre fragmenty zostały wygłoszone jako referaty6
i oddane do druku w obszerniejszej formie. Skoro jednak nad dziełami Rubensa w Polsce ciąży złowieszcze
1 Materiały po Jerzym Mycielskim znajdują się częściowo w posiadaniu rodziny w Krakowie, inne zostały ofiarowane do
Bibl. Jagiellońskiej i Gabinetu Historii Sztuki UJ. Wśród wspomnień pośmiertnych (bez bibliografii) należy wyróżnić S. Tom kowi-
cza, Prof. Jerzy Mycielski, Kraków 1928 (odbitka z „Czasu", 1928, nr 231, 232).
2 J. Mycielski, Pierwsze stosunki Polski z malarstwem Flandrii wieku XVII i królewicza Władysława Wazy z Rubensem, (Po-
siedzenie Komisji Historii Sztuki w dniu 14 XI 1907), „Sprawozdania z czynności i posiedzeń Akademii Umiejętności", t. XIII,
1908, nr 10, s. 4, 5; tenże, O kierunku flamandzkim malarstwa w Polsce z końca XVI i XVII w., (Posiedzenie Komisji H. S. w dn.
25 VI 1909), „Sprawozdania z czynności i posiedzeń Akademii Umiejętności" t. XIV, 1909, nr 7, s. 16— 17; J. K., Rubens i Polska,
(Streszczenie odczytu J. Mycielskiego w sali Stow. Kupieckiego przy Johannesgasse w Wiedniu w dn. 23 I 1912), „Czas", R. LXV,
1912, nr 43, s. 2; J. Mycielski, [Nowo odkryty portret królewicza Władysława Zygmunta Wazy], Komunikat na posiedzeniu Komisji
Historii Sztuki w dniu 29 IV 1913 г., „Prace Komisji Historii Sztuki", 1.1, 1919, s. XXVIII, a także streszczenie tegoż: „Słowo Pol-
skie", 1913, nr 316 z 10 lipca; tenże, O Rubensie w Polsce, Odczyt w Towarzystwie O.N.Z.P. w Warszawie w dniu 14 III 1917;
tenże, Uczniowie Rubensa a Polska i wpływ szkoły jego na malarstwo w Polsce, Odczyt w T.O.N.Z.P. w Warszawie w dniu 21 III
1917; O Zdjęciu z krzyża w Kaliszu zob. przypis. 91.
3 Materiały po prof. Z. Batowskim w Archiwum PAN w Warszawie, III-2, nr 16: Z. Batowski, Malarstwo niderlandzkie
(a. wpływy flamandzkie); zob. też M. F.[lis], Materiały Zygmunta Batowskiego, „Biuletyn Archiwum PAN", 1960, nr 3, s. 39 n.
4 W. Tatarkiewicz, Wspomnienie o Zygmuncie Batowskim, „Biuletyn Historii Sztuki", R. XXVIII, 1966, nr 2, s. 114.
5 W. Tomkiewicz, Malarstwo dworskie w dobie Władysława IV, „Biuletyn Historii Sztuki", R. XII, 1950, nr 1 — 4, s. 145 — 200;
oraz nowsza wersja — Malarstwo na dworze Władysława IV, [w:] tegoż, Pędzlem rozmaitym. Malarstwo okresu Wazów w Polsce,
Warszawa 1970, s. 147, 172; tenże, Mecenat artystyczny Wazów i ich zbiory w Polsce, [w:] tegoż, Z dziejów polskiego mecenatu
artystycznego w wieku XVII, Wrocław 1952, s. 19; oraz nowsza wersja: Zbiory malarskie Wazów polskich, [w:] Pędzlem rozmaitym...,
s. 33 п.; tenże, Czynniki kształtujące sztukę polską XVII w., „Rocznik Historii Sztuki", t. XI, 1976, s. 29 n.
6 Rozwój badań nad P.P. Rubensem, Referat wygłoszony na XXIV Sesji Naukowej S.H.S. pt. Dzieje myśli o sztuce, w War-
szawie w dniu 22 listopada 1974 г.; „Horatius Sarmatius". Dwa antwerpskie wydania „Liryk" Sarbiewskiego z frontispisami wedle
Ossolineum 1981
PL ISSN 0080-3472
JULIUSZ A. CHROŚCICKI
RUBENS W POLSCE
1. WSTĘP
Już przed pierwszą wojną światową Jerzy Mycielski, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, przygotowy-
wał do druku obszerną rozprawę poświęconą problematyce zakupów dzieł Rubensa przez polskich mecenasów
oraz związków i relacji sztuki flamandzkiej z cechowym malarstwem, zwłaszcza małopolskim. Nie została
wydrukowana w całości, mimo że pokaźne materiały były zebrane1, a opublikowane streszczenia referatów
świadczą o jej zaawansowaniu2.
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat nad tym tematem pracowali także przedstawiciele warszawskiego
środowiska — Zygmunt Batowski i Władysław Tomkiewicz. Materiały zbierane przez kilkadziesiąt lat przez
profesora Batowskiego znalazły się w Archiwum PAN3. Batowski prowadził wykłady o Rubensie na Uniwer-
sytecie Warszawskim jako jedno z zajęć o sztuce europejskiej, choć — jak pisał W. Tatarkiewicz — „nie odpo-
wiadały jego prawdziwym upodobaniom"4.
W bibliografii profesora Tomkiewicza zagadnienie związków Rubensa z Polską pojawiało się wielokrotnie
w formie przyczynków5, a w jego podręcznikowej syntezie malarstwa i rzeźby XVII w. zostanie zapewne zrea-
sumowane.
Obaj profesorowie przekazali swoim uczniom wiele z poczynionych obserwacji, wniosków i analiz, chociaż
nie zostały one opublikowane w ostatecznej formie. Dlatego odczuwam wdzięczność dla moich profesorów
Jana Białostockiego, Michała Walickiego, Władysława Tomkiewicza, Juliusza Starzyńskiego, którzy bez-
pośrednio lub w pośredni sposób przyczynili się do powstania tej rozprawy; pracę nad nią rozpocząłem w czasie
pobytu na stypendium w Belgii w 1973 r.
Rozprawa nie posiada jednolitego charakteru, a niektóre fragmenty zostały wygłoszone jako referaty6
i oddane do druku w obszerniejszej formie. Skoro jednak nad dziełami Rubensa w Polsce ciąży złowieszcze
1 Materiały po Jerzym Mycielskim znajdują się częściowo w posiadaniu rodziny w Krakowie, inne zostały ofiarowane do
Bibl. Jagiellońskiej i Gabinetu Historii Sztuki UJ. Wśród wspomnień pośmiertnych (bez bibliografii) należy wyróżnić S. Tom kowi-
cza, Prof. Jerzy Mycielski, Kraków 1928 (odbitka z „Czasu", 1928, nr 231, 232).
2 J. Mycielski, Pierwsze stosunki Polski z malarstwem Flandrii wieku XVII i królewicza Władysława Wazy z Rubensem, (Po-
siedzenie Komisji Historii Sztuki w dniu 14 XI 1907), „Sprawozdania z czynności i posiedzeń Akademii Umiejętności", t. XIII,
1908, nr 10, s. 4, 5; tenże, O kierunku flamandzkim malarstwa w Polsce z końca XVI i XVII w., (Posiedzenie Komisji H. S. w dn.
25 VI 1909), „Sprawozdania z czynności i posiedzeń Akademii Umiejętności" t. XIV, 1909, nr 7, s. 16— 17; J. K., Rubens i Polska,
(Streszczenie odczytu J. Mycielskiego w sali Stow. Kupieckiego przy Johannesgasse w Wiedniu w dn. 23 I 1912), „Czas", R. LXV,
1912, nr 43, s. 2; J. Mycielski, [Nowo odkryty portret królewicza Władysława Zygmunta Wazy], Komunikat na posiedzeniu Komisji
Historii Sztuki w dniu 29 IV 1913 г., „Prace Komisji Historii Sztuki", 1.1, 1919, s. XXVIII, a także streszczenie tegoż: „Słowo Pol-
skie", 1913, nr 316 z 10 lipca; tenże, O Rubensie w Polsce, Odczyt w Towarzystwie O.N.Z.P. w Warszawie w dniu 14 III 1917;
tenże, Uczniowie Rubensa a Polska i wpływ szkoły jego na malarstwo w Polsce, Odczyt w T.O.N.Z.P. w Warszawie w dniu 21 III
1917; O Zdjęciu z krzyża w Kaliszu zob. przypis. 91.
3 Materiały po prof. Z. Batowskim w Archiwum PAN w Warszawie, III-2, nr 16: Z. Batowski, Malarstwo niderlandzkie
(a. wpływy flamandzkie); zob. też M. F.[lis], Materiały Zygmunta Batowskiego, „Biuletyn Archiwum PAN", 1960, nr 3, s. 39 n.
4 W. Tatarkiewicz, Wspomnienie o Zygmuncie Batowskim, „Biuletyn Historii Sztuki", R. XXVIII, 1966, nr 2, s. 114.
5 W. Tomkiewicz, Malarstwo dworskie w dobie Władysława IV, „Biuletyn Historii Sztuki", R. XII, 1950, nr 1 — 4, s. 145 — 200;
oraz nowsza wersja — Malarstwo na dworze Władysława IV, [w:] tegoż, Pędzlem rozmaitym. Malarstwo okresu Wazów w Polsce,
Warszawa 1970, s. 147, 172; tenże, Mecenat artystyczny Wazów i ich zbiory w Polsce, [w:] tegoż, Z dziejów polskiego mecenatu
artystycznego w wieku XVII, Wrocław 1952, s. 19; oraz nowsza wersja: Zbiory malarskie Wazów polskich, [w:] Pędzlem rozmaitym...,
s. 33 п.; tenże, Czynniki kształtujące sztukę polską XVII w., „Rocznik Historii Sztuki", t. XI, 1976, s. 29 n.
6 Rozwój badań nad P.P. Rubensem, Referat wygłoszony na XXIV Sesji Naukowej S.H.S. pt. Dzieje myśli o sztuce, w War-
szawie w dniu 22 listopada 1974 г.; „Horatius Sarmatius". Dwa antwerpskie wydania „Liryk" Sarbiewskiego z frontispisami wedle