DOI article:
Chrościcki, Juliusz A.: Rubens w Polsce
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14268#0155
152
JULIUSZ A. CHROŚCICKI
\........щштш^шяшт
Yt , **
Ш
i ¥' ■
:■ ■ Ш. 'Ш ■
щшшЁЁШшш-швв.
щ
\ 1
\ И li
13. Ołtarz główny w kościele Św. Mikołaja w Kaliszu po pożarze
W nocy 14 grudnia 1973 r. zapalił się ołtarz główny w kościele Sw. Mikołaja w Kaliszu140 (il. 13). Po śledz-
twie Komenda Główna MO ogłosiła, że ołtarz zapalił się przypadkowo od spięcia w instalacji elektrycznej;
obraz uległ całkowitemu spaleniu, a kościół znacznej dewastacji podczas akcji strażaków. Ponieważ nie znam
dostatecznie kolorystyki i faktury malowidła, nie zajmuję się więc formą i stylem, lecz jedynie problematyką
fundacji.
Ze względu na zacytowany fragment wizytacji należy przypomnieć postać domniemanego fundatora Piotra
z Żeronic Żerońskiego (vel Żeromskiego) herbu Lubicz141 (il. 8). Był on synem Marcina, pisarza grodzkiego
kaliskiego, a następnie sędziego ziemskiego, który swego pierworodnego, Piotra, wysłał na naukę za granicę
po 1600 г., a w 1606 r. uzyskał dla niego stanowisko sekretarza królewskiego. (Z tego okresu zachowała się
jego korespondencja z bp. S. Rudnickim). Wyrazem zaufania Zygmunta III Wazy do Piotra Żerońskiego może
być fakt, że mianował go superintendentem mennicy bydgoskiej, mającej monopol królewski. Żeroński odpo-
wiadał przed podskarbim Mikołajem Daniłowiczem za wybijanie talarów koronnych w tej mennicy, nadzorując
prace kierownika technicznego Jakuba Jacobsona, z pochodzenia Holendra142. Żeroński dbał o interesy królew-
skie143, a nie państwowe, ściągając jedynie opłaty od Jacobsona, który wybijał monetę z tańszego surowca,
bogacąc się szybko. Komisje sejmowe zaniepokojone złą jakością monet bydgoskich prowadzą formalne do-
chodzenie, pobierając próby srebra w marcu 1626 r. Jacobson tymczasem za zgodą Żerońskiego przejmuje
w dzierżawę pozostałe mennice (również dwie miejskie: gdańską i toruńską).
Polska po klęsce pod Cecorą musiała się dalej zbroić do dalszej walki z Turcją. Zygmunt III wysłał — zgodnie
z sejmową uchwałą z listopada 1620 roku — poselstwa do Rzymu, Wiednia, Londynu, Hagi, Paryża i Brukseli144.
Jadąc do Hagi, Żeroński otrzymał Proscription legationis ad Status Hollandiae, złożoną z części oficjalnej i taj-
nej145. Czy był wówczas w Antwerpii? — źródła polskie milczą. W tym samym roku co Jacobson szlachectwo
uzyskuje Żeroński nową godność — starosty bydgoskiego; z tej okazji wydrukowano Faustagratulatio146, wspo-
140 J. Białostocki, ,, Zdjęcie z krzyża" w twórczości P.P. Rubensa i jego pracowni {Uwagi o znaczeniu obrazu w kościele Św.
Mikołaja w Kaliszu), [w:] Sztuka i historia. Księga pamiątkowa ku czciprof. Michała Walickiego, Warszawa 1966, s.117—139.
141 J. A. Chrościcki, „Corpus Rubenianum Ludwig Burchard", „B. H. S.", R. XXXVI, 1974, nr 4, s. 416. Obraz olejny na
płótnie o wymiarach 334,5x214,5 cm.
142 J. Zagórski, Monety dawnej Polski, Warszawa 1845, s. 153 — 154, 155 — 157; S. Tymieniecki, W sprawie obrazu Rubensa,
„Gazeta Kaliska", XVI, 1908, nr 166 (22 VII), s. 1-2.
143 M. Gumowski, Mennica bydgoska, Toruń 1955, s. 60 n. ; S. Szelągowski {Przesileniepieniężne w Polsce za Zygmunta III,
„Kwartalnik Historyczny", R. XIV, 1900, s. 595) wyraził pogląd, że nie Jacobson czy Żeroński byli odpowiedzialni za ówczesny stan
rzeczy; to zdanie podtrzymali późniejsi badacze.
144 J. Kubala, Jerzy Ossoliński, wyd. II, Warszawa 1924, s. 29.
145 Kopia instrukcji dla Żerońskiego — Zakład Narodowy im. Ossolińskich—Biblioteka PAN we Wrocławiu, rkps inw. Pawi.
201, k. 36-38v.
146 M. Czerniakowski, Fausta gratulatio, aucti nuper honoris [...] Petro de Zerenice Zeronski Pincernae Curiae Regni, Capi-
taneo Bydgoscensi, etc. in suum Capitaneatum primo auspicato ingressu [...], Thorunii 1624, excudebat F. Schnelbolt, к. B2—B2v.
JULIUSZ A. CHROŚCICKI
\........щштш^шяшт
Yt , **
Ш
i ¥' ■
:■ ■ Ш. 'Ш ■
щшшЁЁШшш-швв.
щ
\ 1
\ И li
13. Ołtarz główny w kościele Św. Mikołaja w Kaliszu po pożarze
W nocy 14 grudnia 1973 r. zapalił się ołtarz główny w kościele Sw. Mikołaja w Kaliszu140 (il. 13). Po śledz-
twie Komenda Główna MO ogłosiła, że ołtarz zapalił się przypadkowo od spięcia w instalacji elektrycznej;
obraz uległ całkowitemu spaleniu, a kościół znacznej dewastacji podczas akcji strażaków. Ponieważ nie znam
dostatecznie kolorystyki i faktury malowidła, nie zajmuję się więc formą i stylem, lecz jedynie problematyką
fundacji.
Ze względu na zacytowany fragment wizytacji należy przypomnieć postać domniemanego fundatora Piotra
z Żeronic Żerońskiego (vel Żeromskiego) herbu Lubicz141 (il. 8). Był on synem Marcina, pisarza grodzkiego
kaliskiego, a następnie sędziego ziemskiego, który swego pierworodnego, Piotra, wysłał na naukę za granicę
po 1600 г., a w 1606 r. uzyskał dla niego stanowisko sekretarza królewskiego. (Z tego okresu zachowała się
jego korespondencja z bp. S. Rudnickim). Wyrazem zaufania Zygmunta III Wazy do Piotra Żerońskiego może
być fakt, że mianował go superintendentem mennicy bydgoskiej, mającej monopol królewski. Żeroński odpo-
wiadał przed podskarbim Mikołajem Daniłowiczem za wybijanie talarów koronnych w tej mennicy, nadzorując
prace kierownika technicznego Jakuba Jacobsona, z pochodzenia Holendra142. Żeroński dbał o interesy królew-
skie143, a nie państwowe, ściągając jedynie opłaty od Jacobsona, który wybijał monetę z tańszego surowca,
bogacąc się szybko. Komisje sejmowe zaniepokojone złą jakością monet bydgoskich prowadzą formalne do-
chodzenie, pobierając próby srebra w marcu 1626 r. Jacobson tymczasem za zgodą Żerońskiego przejmuje
w dzierżawę pozostałe mennice (również dwie miejskie: gdańską i toruńską).
Polska po klęsce pod Cecorą musiała się dalej zbroić do dalszej walki z Turcją. Zygmunt III wysłał — zgodnie
z sejmową uchwałą z listopada 1620 roku — poselstwa do Rzymu, Wiednia, Londynu, Hagi, Paryża i Brukseli144.
Jadąc do Hagi, Żeroński otrzymał Proscription legationis ad Status Hollandiae, złożoną z części oficjalnej i taj-
nej145. Czy był wówczas w Antwerpii? — źródła polskie milczą. W tym samym roku co Jacobson szlachectwo
uzyskuje Żeroński nową godność — starosty bydgoskiego; z tej okazji wydrukowano Faustagratulatio146, wspo-
140 J. Białostocki, ,, Zdjęcie z krzyża" w twórczości P.P. Rubensa i jego pracowni {Uwagi o znaczeniu obrazu w kościele Św.
Mikołaja w Kaliszu), [w:] Sztuka i historia. Księga pamiątkowa ku czciprof. Michała Walickiego, Warszawa 1966, s.117—139.
141 J. A. Chrościcki, „Corpus Rubenianum Ludwig Burchard", „B. H. S.", R. XXXVI, 1974, nr 4, s. 416. Obraz olejny na
płótnie o wymiarach 334,5x214,5 cm.
142 J. Zagórski, Monety dawnej Polski, Warszawa 1845, s. 153 — 154, 155 — 157; S. Tymieniecki, W sprawie obrazu Rubensa,
„Gazeta Kaliska", XVI, 1908, nr 166 (22 VII), s. 1-2.
143 M. Gumowski, Mennica bydgoska, Toruń 1955, s. 60 n. ; S. Szelągowski {Przesileniepieniężne w Polsce za Zygmunta III,
„Kwartalnik Historyczny", R. XIV, 1900, s. 595) wyraził pogląd, że nie Jacobson czy Żeroński byli odpowiedzialni za ówczesny stan
rzeczy; to zdanie podtrzymali późniejsi badacze.
144 J. Kubala, Jerzy Ossoliński, wyd. II, Warszawa 1924, s. 29.
145 Kopia instrukcji dla Żerońskiego — Zakład Narodowy im. Ossolińskich—Biblioteka PAN we Wrocławiu, rkps inw. Pawi.
201, k. 36-38v.
146 M. Czerniakowski, Fausta gratulatio, aucti nuper honoris [...] Petro de Zerenice Zeronski Pincernae Curiae Regni, Capi-
taneo Bydgoscensi, etc. in suum Capitaneatum primo auspicato ingressu [...], Thorunii 1624, excudebat F. Schnelbolt, к. B2—B2v.