Rocznik Historii Sztuki (12.1981)

226

STEFAN MÛRAWSKÎ

I cywilizacji i stanowiące jej przedłużenie
§j w obróbce awangardystów. Mam tu na uwa-
gi dze reakcję negatywną, dla której punktem
m zaczepienia nie były powieści J. Verne'a, ale
■i
I raczej R. U. R. Karela Czapka, nie Wellsowski
fi Wehikuł czasu, ale raczej Wellsa A Story of
M the Da y s to Соте, nie wizje planetarne Staple-
I dona, lecz ostrzegawcze alarmy w Huxleyow-
« skim Nowym wspaniałym świecie i Аре and
• Essence. Od początku lat pięćdziesiątych, od
И Player Piano K. Vonneguta i The Space Mer-
I chants F. Pohla i C. Kornblutha, wskazują-
■ cych na niebezpieczeństwo automatyzacji
Ш życia z racji prymatu komputerów oraz kon-
sumpcjonizmu z racji nacisku gangów rekla-
Щ mowych i dominowania zasady szybkiego
W zużycia, aż po nasze dni trwa coraz bardziej
В wzmożona kampania antyscientystyczna i an-
- * ty technologiczna. Sympatie anarchistyczne
były i są po stronie tych, którzy nie tylko
podkreślają rozbieżność między postępem
* wiedzy i potężniejącą eksploatacją dóbr ma-
terialnych a pogłębieniem ethosu, ale wręcz
uczulają na zagrożenie wartości etycznych
- w rezultacie koncentracji władzy i pieniądza
»»> oraz na zamianę jednostek w sprawnie ma-
nipulowane obiekty pośród innych elemen-
tów numerycznych. Symptomatycznym zja-
wiskiem jest pojawienie się ostatnio innego
rodzaju science-fiction. Kładzie się w niej na-
cisk na inner space, na nieprzystosowanie
jednostki ludzkiej do przemian wywołanych
gwałtownie szybkimi odkryciami nauk ścis-
łych i zdobyczami technologii. Zamiast kon-
cepcji supermana, robotów czy androidów,
pomagających człowiekowi bądź buntujących
m41 się przeciw jego władztwu, pojawia się tu bo-
л,ч. 4 ruiiw s«pier, x cr«*t в«*г р**»ы*1, s.s.г., 1<м»7 hater analogiczny do narkomanów z powieści
Burroughsa czy z psychodelicznych seansów
2. R. Filliou, No-play in front of No-audience, Paryż 1962 młodzieżowych. O książce J. G. Ballarda
The Overloaded Man (1967) krytycy pisali
niemal unisono, że jest przepojona duchem anarchizmu, gdyż bohater odrzuca całą wspaniałą cywilizację
(affluent society) i ćwiczy się w redukowaniu rzeczywistości do mgławicy obrazów. Sąd ów nie jest
całkiem adekwatny, gdyż stanowisko autorskie jest w takim stopniu zamglone, że udaremnia jednoznaczną
kwalifikację. Nb. Ballard żeglował w swych powieściach w stronę oniryzmu i zarazem utrudniał tekst wzo-
rując się na strategii nouveau roman. Nie zmusza to jednak do zawieszenia diagnozy — jego świat fikcyjny
przepojony jest zaiste motywami surrealistyczno-anarchizującymi12.
Inny model antysztuki, tzn. twórczość konceptualna, zostawia otwarte możliwości dla zaangażowania się
w potyczce przeciw establishmentowi, ale i tutaj oparcie metasztuki na metodologii przede wszystkim neopo-
zytywistycznej paraliżowało szansę widocznych związków z anarchizmem. Co więcej, gwałtowny zwrot grupy
angielskiej (Art-Language) i nowojorskiej (Kosuth i inni) wykazał, że próbując wyrwać się z hermetyzmu i bez-

But

e 13 ж play, but ;t № i No Pisy.
No-Piay #2
In th» No-Play, tłme/łjace u of the essence. Jî сопшм а
огггшке durnie which no sptcutot b«eo»e* ofder. M the jpecet-
become oîdrr frorr, the tmt they come to the performance ю the
• tb«v ieave it. then tft«r« u no pi^y. That u to say, tbere à a.

12 Problematykę związków między odmianami dzisiejszej kontestacji a sciencefiction analizuje I. Hassan w Paracriticism, Se-
ven Spéculations of the Time (Urbana 1975, rozdz. 6 i 7). Por. również na ten temat konstruktywną książeczkę V. Graaf, Homo
futurus (1971, przekład polski, Warszawa 1975). Najwięcej materiału do przemyśleń dają opisy i krytyczne wobec tego trendu inter-
pretacje Stanisława Lema w Fantastyce i Jut urologii (Kraków 1970), szczególnie w tomie drugim.