DOI Artikel:
Mazurczakowa, Urszula M.: Próba analizy czasu przedstawionego w obrazie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.12455#0034
30
URSZULA M. MAZURCZAKOWA
Zmartwychwstanie 130. Chrystus i Maria stanowią także odniesienie do Nowego Adama i Nowej Ewy
jako odkupicieli za grzech Pierwszych Rodziców. Małe figurki Adama i Ewy występują po obu stro-
nach tronu. Nawiązanie do antytetycznego zestawienia Ewa—Maria daje tym samym dalsze po-
twierdzenie interpretacji papugi jako symbolu bezgrzeszności Marii. Van Eyck niejako rozwiewa tutaj
ewentualne wątpliwości w tym względzie. Rzeźby przedstawiające Pierwszych Rodziców są także
odniesieniem do czasu stworzenia, do początków dziejów ludzkich.
W strumień czasu historii zbawienia i wydarzeń świętych włączone są także sceny wykute w ka-
mieniu rzeźby kapitelowejЩ Nie pozostają one bynajmniej bez związku z obecną w obrazie czaso-
wością. U podstaw bowiem rozumienia czasu historii leży przeświadczenie, że historia winna przede
wszystkim tłumaczyć pewne wydarzenia, nadawać im sens. Polega to głównie na włączeniu wyda-
rzeń w tok dziejów zbawienia. Z prawej strony, to znaczy po stronie świętego Jerzego, znajdują się
sceny, których ideą jest zwycięska walka: Zwycięstwo Abrahama (Rdz 14, 14—16), także zwycięska
walka Dawida z Goliatem (1 Sm 17). Zbiega się ta myśl z treścią tejże strony tronu. Idea zwycięskiej
walki, która znajduje wyraz w wydarzeniach Starego Testamentu — czasach Abrahama, Dawida,
Samsona — znajduje swoje pełne apogeum w Chrystusie. Pomimo że następuje tutaj punkt zwrotny
w dziejach ludzkich, idea ta pozostaje wzorem dla pokoleń „po Chrystusie", wiernym zaś kontynua-
torem jej jest św. Jerzy. Strona lewa, strona św. Donacjana, jest stroną ofiary. Rzeźba na kapitelach
przedstawia sceny ofiar) Melchizedeka (Rdz 14, 17) i ofiarę Abrahama. (Rdz 22). Myśl ta kon-
sekwentnie łączy się — podobnie jak w stronie prawej — z treścią rzeźby na oparciu tronu; ostatecz-
ny jednak sens znajduje w idei kapłaństwa Щ Z tą też ideą utożsamia się Chrystus jako naj-
wyższy kapłan żyjący na wieki (Hebr. 7). Takie też rozumienie Chrystusowe przejmują Jego bez-
pośredni kontynuatorzy — apostołowie, których wizerunki znajdują się na bordiurze kapy św. Do-
nacjana, kształtujący kapłaństwo w Kościele, którego także świadkiem jest św. Donacjan, biskup
Reims.
Warstwy temporalnego ukwalifikowania obrazu, które odsyłają do obecnej teraźniejszości,' tzn.
teraźniejszości przedstawionej do odległej przeszłości, stanowiącej zwarty tok dziejów, zostały w obrazie
wyraźnie zróżnicowane formalnie. Teraźniejszość jest żywa, przeszłość wyrażona jest bądź przez
symbole (kwiaty, papuga, światło), bądź ukazana jest poprzez postaci i wydarzenia przedstawione
rzeźbiarsko. O ile czasowość obecna lub uobecniona w obrazie jest czasowością przedstawioną, tak
jak przedstawioną jest przestrzeń obrazu, to pojawia się również w obrazie czasowość realna,
którą wnosi widz.
Jest on do tego wnętrza wprowadzony. Cała kompozycja przestrzenna jest jakby dla niego przy-
gotowana przez artystę. To wkroczenie widza, czy też włączenie się do Biesiady Mądrości zo-
stało przez malarza świadomie przeprowadzone. On sam jest jej współuczestnikiem, choć włącza
się do sceny jako postać tylko odbita na tarczy św. Jerzego. Widać tę postać bardzo dokładnie.
Ze sposobu odbicia można wnosić, że stał on po stronie kanonika, zbliżywszy się do kolumn
wnętrza. Czas, który wnosi odbity obraz artysty, jest czasem spoza obrazu, lecz jest to czas, który
od samego początku był potencjalnie w obrazie. Obraz, który posiada głęboką perspektywę wstecz —
w stosunku do teraźniejszości obrazu — w ten sposób zostaje otwarty ku widzowi nie tylko prze-
strzennie, lecz również czasowo, tzn. konstrukcja obrazu znajduje każdorazowe „przedłużenie"
w temporalności widza. Stąd możemy mówić, że obraz jest otwarty także na przyszłość.
Nie stanowi to jednak ostatecznego sensu. Zabieg, jakim posłużył się artysta, nie jest na pewno
130 Ikonographie der christlichen Kunst. t. IV, s. 30; W. Molsdorf. CHristliche Symbolik der mittelalterlichen Kunst,
Leipzig 1926. s. 73. 74. Postać Samsona ma również w tym kontekście pewne powiązanie z Marią. Chodzi o słowa
wypowiedziane przez Anioła Jahwe do Sorei, żony Manoacha: „...poczniesz i porodzisz syna..." (Sdz 13.3). Zob.
Bibel-Lexikon, sp. 1594.
1,1 Panot'sky, op. cit.. s. 132. określa sceny na kapitelach jako klasyczne wyobrażenie polowania. Identyfikację tę
skorygował dopiero L. Naftulin. A Note on the Iconographv of the der Paele Madonna. „Oud Holland", R. 86,
1971. s. 7.
№ Idea kapłaństwa Chrystusa zaznacza się w ten sposób szczególnie mocno w treści tego obrazu. W ówczesnych
tekstach modlitw, szczególnie hymnach pochwalnych ku czci Marii, pojawiają się porównania Marii do „siedziby naj-
wyższego kapłana". W angielskim rękopisie z IV wieku znajduje się modlitwa do Mani, w której ta idea staje się
myślą przewodnią (Analecta Hymnika XXXII, s. 228, nr 184. Por. Meiss, op. cit., s. 48.
URSZULA M. MAZURCZAKOWA
Zmartwychwstanie 130. Chrystus i Maria stanowią także odniesienie do Nowego Adama i Nowej Ewy
jako odkupicieli za grzech Pierwszych Rodziców. Małe figurki Adama i Ewy występują po obu stro-
nach tronu. Nawiązanie do antytetycznego zestawienia Ewa—Maria daje tym samym dalsze po-
twierdzenie interpretacji papugi jako symbolu bezgrzeszności Marii. Van Eyck niejako rozwiewa tutaj
ewentualne wątpliwości w tym względzie. Rzeźby przedstawiające Pierwszych Rodziców są także
odniesieniem do czasu stworzenia, do początków dziejów ludzkich.
W strumień czasu historii zbawienia i wydarzeń świętych włączone są także sceny wykute w ka-
mieniu rzeźby kapitelowejЩ Nie pozostają one bynajmniej bez związku z obecną w obrazie czaso-
wością. U podstaw bowiem rozumienia czasu historii leży przeświadczenie, że historia winna przede
wszystkim tłumaczyć pewne wydarzenia, nadawać im sens. Polega to głównie na włączeniu wyda-
rzeń w tok dziejów zbawienia. Z prawej strony, to znaczy po stronie świętego Jerzego, znajdują się
sceny, których ideą jest zwycięska walka: Zwycięstwo Abrahama (Rdz 14, 14—16), także zwycięska
walka Dawida z Goliatem (1 Sm 17). Zbiega się ta myśl z treścią tejże strony tronu. Idea zwycięskiej
walki, która znajduje wyraz w wydarzeniach Starego Testamentu — czasach Abrahama, Dawida,
Samsona — znajduje swoje pełne apogeum w Chrystusie. Pomimo że następuje tutaj punkt zwrotny
w dziejach ludzkich, idea ta pozostaje wzorem dla pokoleń „po Chrystusie", wiernym zaś kontynua-
torem jej jest św. Jerzy. Strona lewa, strona św. Donacjana, jest stroną ofiary. Rzeźba na kapitelach
przedstawia sceny ofiar) Melchizedeka (Rdz 14, 17) i ofiarę Abrahama. (Rdz 22). Myśl ta kon-
sekwentnie łączy się — podobnie jak w stronie prawej — z treścią rzeźby na oparciu tronu; ostatecz-
ny jednak sens znajduje w idei kapłaństwa Щ Z tą też ideą utożsamia się Chrystus jako naj-
wyższy kapłan żyjący na wieki (Hebr. 7). Takie też rozumienie Chrystusowe przejmują Jego bez-
pośredni kontynuatorzy — apostołowie, których wizerunki znajdują się na bordiurze kapy św. Do-
nacjana, kształtujący kapłaństwo w Kościele, którego także świadkiem jest św. Donacjan, biskup
Reims.
Warstwy temporalnego ukwalifikowania obrazu, które odsyłają do obecnej teraźniejszości,' tzn.
teraźniejszości przedstawionej do odległej przeszłości, stanowiącej zwarty tok dziejów, zostały w obrazie
wyraźnie zróżnicowane formalnie. Teraźniejszość jest żywa, przeszłość wyrażona jest bądź przez
symbole (kwiaty, papuga, światło), bądź ukazana jest poprzez postaci i wydarzenia przedstawione
rzeźbiarsko. O ile czasowość obecna lub uobecniona w obrazie jest czasowością przedstawioną, tak
jak przedstawioną jest przestrzeń obrazu, to pojawia się również w obrazie czasowość realna,
którą wnosi widz.
Jest on do tego wnętrza wprowadzony. Cała kompozycja przestrzenna jest jakby dla niego przy-
gotowana przez artystę. To wkroczenie widza, czy też włączenie się do Biesiady Mądrości zo-
stało przez malarza świadomie przeprowadzone. On sam jest jej współuczestnikiem, choć włącza
się do sceny jako postać tylko odbita na tarczy św. Jerzego. Widać tę postać bardzo dokładnie.
Ze sposobu odbicia można wnosić, że stał on po stronie kanonika, zbliżywszy się do kolumn
wnętrza. Czas, który wnosi odbity obraz artysty, jest czasem spoza obrazu, lecz jest to czas, który
od samego początku był potencjalnie w obrazie. Obraz, który posiada głęboką perspektywę wstecz —
w stosunku do teraźniejszości obrazu — w ten sposób zostaje otwarty ku widzowi nie tylko prze-
strzennie, lecz również czasowo, tzn. konstrukcja obrazu znajduje każdorazowe „przedłużenie"
w temporalności widza. Stąd możemy mówić, że obraz jest otwarty także na przyszłość.
Nie stanowi to jednak ostatecznego sensu. Zabieg, jakim posłużył się artysta, nie jest na pewno
130 Ikonographie der christlichen Kunst. t. IV, s. 30; W. Molsdorf. CHristliche Symbolik der mittelalterlichen Kunst,
Leipzig 1926. s. 73. 74. Postać Samsona ma również w tym kontekście pewne powiązanie z Marią. Chodzi o słowa
wypowiedziane przez Anioła Jahwe do Sorei, żony Manoacha: „...poczniesz i porodzisz syna..." (Sdz 13.3). Zob.
Bibel-Lexikon, sp. 1594.
1,1 Panot'sky, op. cit.. s. 132. określa sceny na kapitelach jako klasyczne wyobrażenie polowania. Identyfikację tę
skorygował dopiero L. Naftulin. A Note on the Iconographv of the der Paele Madonna. „Oud Holland", R. 86,
1971. s. 7.
№ Idea kapłaństwa Chrystusa zaznacza się w ten sposób szczególnie mocno w treści tego obrazu. W ówczesnych
tekstach modlitw, szczególnie hymnach pochwalnych ku czci Marii, pojawiają się porównania Marii do „siedziby naj-
wyższego kapłana". W angielskim rękopisie z IV wieku znajduje się modlitwa do Mani, w której ta idea staje się
myślą przewodnią (Analecta Hymnika XXXII, s. 228, nr 184. Por. Meiss, op. cit., s. 48.