DOI Artikel:
Nowak, Romuald: Emblematyczny charakter malowideł Wielkiego Refektarza w pałacu opackim w Lubiążu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.12455#0277
Rocznik Historii Sztuki, t. XV. 1985
PL ISSN 0080-3472
ROMUALD NOWAK
EMBLEMATYCZNY CHARAKTER MALOWIDEŁ WIELKIEGO REFEKTARZA
W PAŁACU OPACKIM W LUBIĄŻU i
W 1973 roku w wyniku prowadzenia prac konserwatorsko-renowacyjnych w szeregu pomieszczeń
pałacu opackiego cystersów w Lubiążu odkryto dekoracje malarskie, od 1898 roku przesłonięte
drewnianymi stropami, dotychczas jedynie wzmiankowane przez Klossa 2, Tintelnota 3 i Kalinowskiego 4.
W niniejszym komunikacie zaprezentuję część z nich, a mianowicie freski sklepienne wielkiego
refektarza, z 1692 г., autorstwa Michała Willmanna, przy wykonywaniu których wykorzystano bogatą
literaturę emblematyczną — nie znaną wcześniejszym badaczom tych malowideł.
PLAFON CENTRALNY
Plafon centralny wypełnia monumentalna scena Triumfu bohatera cnót (il. 1). Podzielona została
ona na dwie strefy: dolną — ziemską, z wyobrażeniami grzechów i pokus, oraz górną — niebiańską,
stanowiącą nagrodę dla cnotliwych, którzy potrafili się oprzeć ziemskim pokusom. Plan pierwszy
zajmuje — wzorowana na sztychu Ribery z 1628 r.5 i niektórych motywach malowidła cen-
tralnego galerii Carraccich w Pallazzo Farnese^ — scena bacchiczna z rozpasłym Bacchusem oraz jego
kompanami — Sylenami i małymi faunami. Przedstawienie tak rozbudowanego wątku bacchicznego
uzmysławiało, iż życie na ziemi jest rozwiązłe, pełne doczesnych uciech, które są ulotne i w końcu przemi-
jają. Zdaje się to potwierdzać — wzorująca się na postaci Erminii z obrazu van Dycka Rinaldo i Erminia
z 1640 r. — personifikacja Vanitas, która otoczona lśniącą biżuterią i złotymi szkatułami rozsiadła się
pewnie na skraju zagajnika i swoimi urokami kusi Voluptas, usadowioną ze swym orszakiem naprzeciw
Vanitas. Z tak ukształtowanego, zepsutego świata ziemskiego Minerwa-przewodniczka i opiekunka
cnoty wyrywa i wciąga do nieba anonimowego bohatera, który przezwyciężył słabość własnego ducha
i oparł się pokusom (il. 2). Obok na obłoku siedzący Herkules — uosobienie Virtus Heroka — ofiarowuje
mu wieniec z liści dębu, nagrodę za wytrwałość i silną wolę oraz męstwo wykazane w walce z wy-
stępkami. Całość wieńczy Fama wraz z towarzyszącymi jej puttami.
Przesłanie moralne tego przedstawienia jest więc jednoznaczne: życie wieczne w niebie zapewni
tylko przezwyciężenie i pokonanie pokus. Wartości ziemskie są przemijające i dlatego, aby osiągnąć
niebo, należy się ich wyrzekać, gdyż tylko bohatersko osiągnięta cnota zapewnia nieśmiertelność
i chwałę wieczną.
Typ przedstawienia w malowidle centralnym wielkiego refektarza łączy w sobie trzy bliskie,
z racji wspólnego bohatera, tematy znane w ikonografii: I — Herkules na rozstajach, II — Apoteoza
Herkulesa. III — Koronacja bohatera cnót.
1 Niniejszy komunikat stanowi skrót III rozdziału pracy magisterskiej: Barokowe malowidła w wielkim refektarzu
i pokoju gościnnym w pałacu opackim w Lubiążu, pisanej pod kierunkiem prof. dr. M. Zlata na Uniwersytecie Wro-
cławskim.
2 E. Kloss, Michael Willmann. Lehen wid Werke eines deutschen barockmalers. Breslau 1934.
? H. Tintelnot. Barocke Freskomaler in Schlesien. ..Wiener Jahrbuch fur Kunstgeschichte". 16. 1954, s. 176.
^ K. Kalinowski, Lubiąż, Wrocław 1970. s. 96.
? A. L. Mayer. Juseppe de Ribera. Leipzig 1908. s. 53, tab. 7.
11 H.. Voss. Die Malerei des Barock in Rom. Berlin 1924. s. 168.
35 - Rocznik Historii Sztuki, t. XV
PL ISSN 0080-3472
ROMUALD NOWAK
EMBLEMATYCZNY CHARAKTER MALOWIDEŁ WIELKIEGO REFEKTARZA
W PAŁACU OPACKIM W LUBIĄŻU i
W 1973 roku w wyniku prowadzenia prac konserwatorsko-renowacyjnych w szeregu pomieszczeń
pałacu opackiego cystersów w Lubiążu odkryto dekoracje malarskie, od 1898 roku przesłonięte
drewnianymi stropami, dotychczas jedynie wzmiankowane przez Klossa 2, Tintelnota 3 i Kalinowskiego 4.
W niniejszym komunikacie zaprezentuję część z nich, a mianowicie freski sklepienne wielkiego
refektarza, z 1692 г., autorstwa Michała Willmanna, przy wykonywaniu których wykorzystano bogatą
literaturę emblematyczną — nie znaną wcześniejszym badaczom tych malowideł.
PLAFON CENTRALNY
Plafon centralny wypełnia monumentalna scena Triumfu bohatera cnót (il. 1). Podzielona została
ona na dwie strefy: dolną — ziemską, z wyobrażeniami grzechów i pokus, oraz górną — niebiańską,
stanowiącą nagrodę dla cnotliwych, którzy potrafili się oprzeć ziemskim pokusom. Plan pierwszy
zajmuje — wzorowana na sztychu Ribery z 1628 r.5 i niektórych motywach malowidła cen-
tralnego galerii Carraccich w Pallazzo Farnese^ — scena bacchiczna z rozpasłym Bacchusem oraz jego
kompanami — Sylenami i małymi faunami. Przedstawienie tak rozbudowanego wątku bacchicznego
uzmysławiało, iż życie na ziemi jest rozwiązłe, pełne doczesnych uciech, które są ulotne i w końcu przemi-
jają. Zdaje się to potwierdzać — wzorująca się na postaci Erminii z obrazu van Dycka Rinaldo i Erminia
z 1640 r. — personifikacja Vanitas, która otoczona lśniącą biżuterią i złotymi szkatułami rozsiadła się
pewnie na skraju zagajnika i swoimi urokami kusi Voluptas, usadowioną ze swym orszakiem naprzeciw
Vanitas. Z tak ukształtowanego, zepsutego świata ziemskiego Minerwa-przewodniczka i opiekunka
cnoty wyrywa i wciąga do nieba anonimowego bohatera, który przezwyciężył słabość własnego ducha
i oparł się pokusom (il. 2). Obok na obłoku siedzący Herkules — uosobienie Virtus Heroka — ofiarowuje
mu wieniec z liści dębu, nagrodę za wytrwałość i silną wolę oraz męstwo wykazane w walce z wy-
stępkami. Całość wieńczy Fama wraz z towarzyszącymi jej puttami.
Przesłanie moralne tego przedstawienia jest więc jednoznaczne: życie wieczne w niebie zapewni
tylko przezwyciężenie i pokonanie pokus. Wartości ziemskie są przemijające i dlatego, aby osiągnąć
niebo, należy się ich wyrzekać, gdyż tylko bohatersko osiągnięta cnota zapewnia nieśmiertelność
i chwałę wieczną.
Typ przedstawienia w malowidle centralnym wielkiego refektarza łączy w sobie trzy bliskie,
z racji wspólnego bohatera, tematy znane w ikonografii: I — Herkules na rozstajach, II — Apoteoza
Herkulesa. III — Koronacja bohatera cnót.
1 Niniejszy komunikat stanowi skrót III rozdziału pracy magisterskiej: Barokowe malowidła w wielkim refektarzu
i pokoju gościnnym w pałacu opackim w Lubiążu, pisanej pod kierunkiem prof. dr. M. Zlata na Uniwersytecie Wro-
cławskim.
2 E. Kloss, Michael Willmann. Lehen wid Werke eines deutschen barockmalers. Breslau 1934.
? H. Tintelnot. Barocke Freskomaler in Schlesien. ..Wiener Jahrbuch fur Kunstgeschichte". 16. 1954, s. 176.
^ K. Kalinowski, Lubiąż, Wrocław 1970. s. 96.
? A. L. Mayer. Juseppe de Ribera. Leipzig 1908. s. 53, tab. 7.
11 H.. Voss. Die Malerei des Barock in Rom. Berlin 1924. s. 168.
35 - Rocznik Historii Sztuki, t. XV