Rocznik Historii Sztuki (15.1985)

Rocznik Historii Sztuki, t. XV. 1985
PL ISSN 0080-3472

ARS EMBLEMATICA

W dniu 28 listopada 1981 roku, z okazji wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie,
zatytułowanej: „Ars Emblematica". Ukryte znaczenia w malarstwie holenderskim XVII wieku, odbyła
się Sesja Naukowa zorganizowana przez Komitet Nauk o Sztuce PAN i Muzeum Narodowe.
Poniżej drukujemy referaty i wypowiedzi wygłoszone na tej Sesji.

*

PAULINA BUCHWALD-PELCOWA

ZWIĄZKI POLSKICH KSIĄŻEK EMBLEMATYCZNYCH
Z EMBLEMATYKĄ NIDERLANDZKĄ i

Gdy myślimy o tych związkach, w pierwszym rzędzie nasuwają się nam nazwiska dwóch
autorów dzieł wydawanych i popularnych zarówno w Niderlandach, jak i w wielu krajach Europy:
Ottona Vaeniusa i Hermana Hugona. Zwłaszcza Hugo cieszył się w Polsce długotrwałym i chyba
szerokim zainteresowaniem zarówno ze strony autorów (a raczej tłumaczy), jak i wydawców i z pewno-
ścią czytelników, gdyż właśnie życzliwym odbiorem tego dzieła w Polsce tłumaczyć należy wielokrotne
jego wznawianie u nas: pierwsze wydanie w tłumaczeniu Aleksandra Teodora Lackiego w 1673 г.,
drugie w 1697, trzecie — 1737 (było to jednak wydanie tzw. tytułowe — do nierozprzedanych egzem-
plarzy wydania z 1697 roku dodano kartę tytułową z datą wydania zmienioną na rok 1737).
Zaś w latach 1744 -, 1754 i 1774 ukazał się nowy przekład Jana Żaby. Mario Praz\ a za nim
John Landwehr4, wspominają, iż w latach 1624 (tj. od daty pierwszego wydania w Antwerpii)
aż po rok 1757 ukazało się nie mniej niż 42 edycje dzieła Hugona. Tak więc sześć polskich
wydań Pobożnych pragnień rozpatrywać należy na tle wielkiej popularności tego dzieła w całej Europie,
zaświadczonej przekładami francuskimi, niemieckimi, flamandzkimi, hiszpańskimi, angielskimi, duń-
skimi i włoskimi, nie mówiąc już o wydaniach w oryginalnej wersji łacińskiej w różnych krajach
i miastach Europy, w tym i w Gdańsku w 1657 roku5. Wprawdzie można tu mówić o pewnych
naszych opóźnieniach w przyswojeniu polskiemu czytelnikowi tej książki — od pierwszego wydania
upłynęło bowiem prawie 50 Jat. podczas gdy wersje francuskie i niemieckie ukazały się w 3 lata

1 Uwzględniona została emblematyka zarówno protestanckiej Holandii, jak i katolickiej Flandrii (szczególnie emble-
matyczne druki antwerpskie).

: W roku 1744 miały być zresztą — według zapisu dawnych bibliografów — dwa wydania: w Supraślu i Wilnie:
obecnie jednak edycja supraślska nie jest znana.

; M. Praz. Studies in seventeenth-century imagery, ed. 2, Roma 1964. s. 376.

4 J. Landwehr. Emblem books in the Low countries 1554-1949. A bibłiography, Utrecht 1970. nr 238.
? W rzeczywistości jest to tzw. wydanie tytułowe, tzn. do edycji z adresem wydawniczym: Frankfurt, ap. Geo. Miillerum.
1657. dodano inną kartę tytułową z adresem: Gedani. ap. Jac. Weisium. 1657.