Rocznik Historii Sztuki (15.1985)

46

URSZULA M. MAZURCZAKOWA

23. Hugo van der Goes (kopia), Św. Łukasz, Lizbona,
Muzeum Narodowe

zawodu malarza przywołują jedynie herby gildii malarskiej miasta widoczne na witrażu we fragmencie
okna. Dzięki tak zaaranżowanemu ruchowi postaci temporalność zostaje jak gdyby zdwojona, przy-
śpieszona. Tę dwoistość, którą zakłada forma — forma temporalna, wyjaśnić może badanie treści
obrazu. Colijn de Coter usadowił na krześle w sposób pewny i stabilny postać rysującą, pozwolił
oprzeć rękę na sztaludze, na której znalazły się podręczne przybory malarskie. Na kartonie powstaje
wizerunek Marii dzięki powolnym i wystudiowanym ruchom. Relacja tych dwu temporalności postaci
rysującej i rysowanej daje określoną jednolitość i zwartość czasową, zamyka się w czasowości
określonej tematem. Zbliżone acz nie zupełnie stabilne są postaci w obrazach Jana Gossarta
i Hugona van der Goes (il. 23). Postaci są klęczące, podpierają szkicownik grubą księgą lub — jak
w obrazie Jana Gossarta — rozłożony on został na pulpicie klęcznika. Ruchy i cała postawa
świętego w wymienionych przykładach zbliżają temporalność spełnianej czynności do wyróżnionych
wyżej; czynność rysowania zakłada również czynność pisania, a także modlitwy. Pozycja taka do-
maga się dalszej eksplikacji na płaszczyźnie treści temporalnej; stawia pytanie, czy tylko o tę jedną
czynność chodzi i czy nie pośredniczy ona w innej czynności, która jest ostatecznym sensem
obrazu.

U podstaw zdarzenia wyrażanego sceną zwaną Sacra Conversazione leży dialog przedstawionych
postaci. Zakłada on nakierowanie i związek osób, dzięki czemu wytwarza się swoiste napięcie, nie
pozbawione aspektu dramatycznego. Jan van Eyck przekonał nas o tym, iż malarstwo potrafi swoimi
środkami wydobyć taką formę dialogu (il. 8). W bardzo podobny sposób ujmują tę formę inni
mistrzowie, zarówno niderlandzcy, jak i włoscy, choć czasowość całych kompozycji jest różna.
Domenico Veneziano (il. 24) jest bardziej oszczędny w gestach, przez co postaci pozbawione są