DOI Artikel:
Chrzanowski, Tadeusz: Uzupełnienia do biografii Tomasza Tretera
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.12455#0165
UZUPEŁNIENIA DO BIOGRAFII TOMASZA TRETERA
161
cnót? Przeczytaj uważnie ich wykład i objaśnienia zawarte w zbawiennych pouczeniach, a to co przeczytasz, zachowaj
w głębi serca na zbożny pożytek. Jeśli zaś uzyskasz z tego jakąś przyjemność i korzyść, wszystko to zalicz, zgodnie
z wolą niebian, na rzecz Tretera. stryja i bratanka. Stryj Tomasz wykonał niegdyś z pobożnych pobudek to symboliczne
dzieło, za zachętą i poparciem owego wielkiego kardynała Hozjusza, bratanek Błażej uczynił zadość, aby je wydać
drukiem, a co więcej, sam własnoręcznie te symboliczne obrazy pracowicie wykończył przy pomocy rylca i prasy. Ty. jeśli
jesteś rozsądny, nabądź dla siebie za niewielką cenę to dziełko. Z jego pomocą, jakby za skinieniem niebiańskiej
różdżki, możesz posiąść, jeśli tylko chcesz, złoto Bożej miłości, a nadto skarb w niebie. Sądzę więc: targuj, kupuj,
korzystaj, żegnaj.
..Sed heus, si vacat. morare paulisper".
Aby nie tracić próżno miejsca, przedstawię ci w zarysie, mniemam, że ku twemu zadowoleniu, obyczaje, prace
i godności tego nigdy dość wychwalanego autora, tak jak sam go znałem osobiście, będąc często jego współbiesiadnikiem,
a także jak mi przedstawili jego czyny bliscy przyjaciele, wreszcie, co wypisałem drukiem na FIRLEJOWEJ piramidzie,
wzniesionej by uczcić pogrzeb TRETERA.
TOMASZ TRETER. Polak rodem z Poznania, był mężem szlachetnym prawdziwie, gdyż dzięki własnej cnocie. Postaci
był słusznego wzrostu, powyżej średniego, o szlachetnym obliczu, szerokim czole, żywych oczach i ustach gotowych do
okazywania łagodności i miłosierdzia, łagodny i miły w rozmowie, skromny w dbałości o siebie. Zdobywszy ogładę dzięki
studiom nauk humanistycznych i wymowy w jezuickim Collegium Hosianum w Braniewie, pozyskał sobie niezwykłe
uznanie kardynała Stanisława, dzięki zaletom umysłu i obyczajów, został przyjęty do grona jego dworzan i skierowany
na wyższe studia do Rzymu. Za życia swego mecenasa był stale u jego boku jak wierny Achates. Mianowany został
następnie sekretarzem Najjaśniejszej Królowej Anny Jagiellonki w Rzymie (którą to godnością wyróżnili go także najjaśniejsi
królowie Stefan i Zygmunt III), żył otoczony miłością i sympatią wszystkich stanów dzięki nieskazitelnemu postępowaniu,
szczerości, przystępności. budząc podziw dostojeństwem najwyższych cnót. Był nader mile widziany przez papieża Grzegorza
XIII i Klemensa II. Ten ostatni, kiedy jako kardynał jeszcze miał być wysłany do Polski, przez Tretera został o wszystkim
poinformowany. Tamten zaś poprzedni po nobilitacji pozwolił mu posługiwać się jego własnym herbem. [Tretera] obdarzono
tytułem kanonika rzymskiego N.P.Maryi na Zatybrzu oraz ołomunieckiego. Przez skromność odmówił przyjęcia wyższych
godności na dworze i w Kościele.
Wraz z kardynałem Andrzejem Batorym, bratankiem króla, powrócił do Polski, udając się na Warmię, gdzie już
dawniej zaliczono go do grona kanoników tego Kościoła. Kierowany roztropnością przełożył to odludzie, sprzyjające
pobożności i literackim wczasom, nad kłopotliwe zaszczyty dworskie i kościelne. Spędził tam resztę życia w sposób
pracowity i prawdziwie ludzki. Udzielał stale gościny rodakom i obcym, szlachetnie i nisko urodzonym, bogatym i ubogim,
uczonym i prostaczkom, dając przykład gościnności wobec przybyszów, a dobroczynności wobec biednych. Dom jego
cechowała uczoność i ozdobność. Każda ściana, każdy kaseton ozdobione były pięknymi emblematami i pomysłowymi
sentencjami, promieniując uczonością. Sam gospodarz namalował w wolnych chwilach piękne obrazy świętych i władców
w barwach bądź apollińskich. bądź apellesowych. Jednym słowem. Treter był rozkoszą muz. wzorem dla kolegów, schro-
nieniem ubogich. W jego wybornej bibliotece, którą zgromadził własnym kosztem, nie znajdziesz ani jednej książki, której by
nie przewertował ten niezwykle gorliwy badacz starożytności. Świadczą o tym wpisane czerwonym atramentem glossy,
strzałki, gwiazdki. A ponadto sam wzbogacił zasób ksiąg przez swoją uczoną działalność i ozdobił je przy użyciu dłuta
i rylca.
Dzieła Tomasza Tretera
rzymskie
1. Czyny rzymskich papieży prozą i wierszem opisane.
2. O żywocie i cudach św. Benedykta pieśniami i rozmaitymi obrazami ozdobione.
3. Elogie do wizerunków cesarzy rzymskich.
4. Theatrum virtutum S.R.E. Cardinalis Stanislai Hosii — dzieło obrazowe (iconoglyphico operę) nie bez sentencji w formie
lemm.
5. Rozmaite ody o cnotach tegoż, a także niewydane uczone poematy.
6. Symboliczny żywot Chrystusa wraz z chrześcijańskimi cnotami — wydany pośmiertnie.
7. Indeks wyrazów z poematów Horacego, z którego dzięki Treterowi przemyślnie napisał ody jeden z uczni elbląskiego
gimnazjum.
warmińskie
1. Jerozolimska peregrynacja Najjaśniejszego Pana Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła księcia na Nieświeżu i Ołyce. przełożona
na łacinę.
2. Najświętszego Ciała Chrystusowego dzieje i cuda w kościele poznańskim, z łaski Bożej zebrane i miedziorytami zilustro-
wane przez Błażeja Tretera.
3. Żywoty i dzieła biskupów poznańskich: mową prozatorską a także wiązaną.
Ponadto wiele pomników pobożności i podniet przez niego na tablicach miedzianych wyrytych i wykonanych.
21 - Rocznik Historii Sztuki, t. XV
161
cnót? Przeczytaj uważnie ich wykład i objaśnienia zawarte w zbawiennych pouczeniach, a to co przeczytasz, zachowaj
w głębi serca na zbożny pożytek. Jeśli zaś uzyskasz z tego jakąś przyjemność i korzyść, wszystko to zalicz, zgodnie
z wolą niebian, na rzecz Tretera. stryja i bratanka. Stryj Tomasz wykonał niegdyś z pobożnych pobudek to symboliczne
dzieło, za zachętą i poparciem owego wielkiego kardynała Hozjusza, bratanek Błażej uczynił zadość, aby je wydać
drukiem, a co więcej, sam własnoręcznie te symboliczne obrazy pracowicie wykończył przy pomocy rylca i prasy. Ty. jeśli
jesteś rozsądny, nabądź dla siebie za niewielką cenę to dziełko. Z jego pomocą, jakby za skinieniem niebiańskiej
różdżki, możesz posiąść, jeśli tylko chcesz, złoto Bożej miłości, a nadto skarb w niebie. Sądzę więc: targuj, kupuj,
korzystaj, żegnaj.
..Sed heus, si vacat. morare paulisper".
Aby nie tracić próżno miejsca, przedstawię ci w zarysie, mniemam, że ku twemu zadowoleniu, obyczaje, prace
i godności tego nigdy dość wychwalanego autora, tak jak sam go znałem osobiście, będąc często jego współbiesiadnikiem,
a także jak mi przedstawili jego czyny bliscy przyjaciele, wreszcie, co wypisałem drukiem na FIRLEJOWEJ piramidzie,
wzniesionej by uczcić pogrzeb TRETERA.
TOMASZ TRETER. Polak rodem z Poznania, był mężem szlachetnym prawdziwie, gdyż dzięki własnej cnocie. Postaci
był słusznego wzrostu, powyżej średniego, o szlachetnym obliczu, szerokim czole, żywych oczach i ustach gotowych do
okazywania łagodności i miłosierdzia, łagodny i miły w rozmowie, skromny w dbałości o siebie. Zdobywszy ogładę dzięki
studiom nauk humanistycznych i wymowy w jezuickim Collegium Hosianum w Braniewie, pozyskał sobie niezwykłe
uznanie kardynała Stanisława, dzięki zaletom umysłu i obyczajów, został przyjęty do grona jego dworzan i skierowany
na wyższe studia do Rzymu. Za życia swego mecenasa był stale u jego boku jak wierny Achates. Mianowany został
następnie sekretarzem Najjaśniejszej Królowej Anny Jagiellonki w Rzymie (którą to godnością wyróżnili go także najjaśniejsi
królowie Stefan i Zygmunt III), żył otoczony miłością i sympatią wszystkich stanów dzięki nieskazitelnemu postępowaniu,
szczerości, przystępności. budząc podziw dostojeństwem najwyższych cnót. Był nader mile widziany przez papieża Grzegorza
XIII i Klemensa II. Ten ostatni, kiedy jako kardynał jeszcze miał być wysłany do Polski, przez Tretera został o wszystkim
poinformowany. Tamten zaś poprzedni po nobilitacji pozwolił mu posługiwać się jego własnym herbem. [Tretera] obdarzono
tytułem kanonika rzymskiego N.P.Maryi na Zatybrzu oraz ołomunieckiego. Przez skromność odmówił przyjęcia wyższych
godności na dworze i w Kościele.
Wraz z kardynałem Andrzejem Batorym, bratankiem króla, powrócił do Polski, udając się na Warmię, gdzie już
dawniej zaliczono go do grona kanoników tego Kościoła. Kierowany roztropnością przełożył to odludzie, sprzyjające
pobożności i literackim wczasom, nad kłopotliwe zaszczyty dworskie i kościelne. Spędził tam resztę życia w sposób
pracowity i prawdziwie ludzki. Udzielał stale gościny rodakom i obcym, szlachetnie i nisko urodzonym, bogatym i ubogim,
uczonym i prostaczkom, dając przykład gościnności wobec przybyszów, a dobroczynności wobec biednych. Dom jego
cechowała uczoność i ozdobność. Każda ściana, każdy kaseton ozdobione były pięknymi emblematami i pomysłowymi
sentencjami, promieniując uczonością. Sam gospodarz namalował w wolnych chwilach piękne obrazy świętych i władców
w barwach bądź apollińskich. bądź apellesowych. Jednym słowem. Treter był rozkoszą muz. wzorem dla kolegów, schro-
nieniem ubogich. W jego wybornej bibliotece, którą zgromadził własnym kosztem, nie znajdziesz ani jednej książki, której by
nie przewertował ten niezwykle gorliwy badacz starożytności. Świadczą o tym wpisane czerwonym atramentem glossy,
strzałki, gwiazdki. A ponadto sam wzbogacił zasób ksiąg przez swoją uczoną działalność i ozdobił je przy użyciu dłuta
i rylca.
Dzieła Tomasza Tretera
rzymskie
1. Czyny rzymskich papieży prozą i wierszem opisane.
2. O żywocie i cudach św. Benedykta pieśniami i rozmaitymi obrazami ozdobione.
3. Elogie do wizerunków cesarzy rzymskich.
4. Theatrum virtutum S.R.E. Cardinalis Stanislai Hosii — dzieło obrazowe (iconoglyphico operę) nie bez sentencji w formie
lemm.
5. Rozmaite ody o cnotach tegoż, a także niewydane uczone poematy.
6. Symboliczny żywot Chrystusa wraz z chrześcijańskimi cnotami — wydany pośmiertnie.
7. Indeks wyrazów z poematów Horacego, z którego dzięki Treterowi przemyślnie napisał ody jeden z uczni elbląskiego
gimnazjum.
warmińskie
1. Jerozolimska peregrynacja Najjaśniejszego Pana Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła księcia na Nieświeżu i Ołyce. przełożona
na łacinę.
2. Najświętszego Ciała Chrystusowego dzieje i cuda w kościele poznańskim, z łaski Bożej zebrane i miedziorytami zilustro-
wane przez Błażeja Tretera.
3. Żywoty i dzieła biskupów poznańskich: mową prozatorską a także wiązaną.
Ponadto wiele pomników pobożności i podniet przez niego na tablicach miedzianych wyrytych i wykonanych.
21 - Rocznik Historii Sztuki, t. XV