DOI article:
Widacka, Hanna: Ikonografia króla Stanisława Augusta w grafice XVIII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.12455#0171
IKONOGRAFIA KRÓLA STANISŁAWA AUGUSTA W GRAFICE
167
3. Anonimowy rytownik niemiecki, miedzioryt, po 1764
zróżnicowana w swojej grubości kreska znakomicie rejestrowała szczegóły stroju. Subtelnie, jak na tę
technikę graficzną, oddano futro gronostajowego płaszcza i klejnoty spinającej go klamry, niemal
z dokumentarną wiernością potraktowano rysunek wspaniałego łańcucha 2« i zawieszonego na nim
Orderu Orła Białego, a także efektownie rozłożono światłocień na zbroi. Niestety, ta sama kreska
zawiodła w oddaniu twarzy Poniatowskiego, która — poprzez zaciśnięte surowo usta — nabrała jakie-
goś nieprzyjemnego, obcego wyrazu. Należy przy tym jeszcze nadmienić, że w pięciopolowej tarczy
herbowej z Orłem i Pogonią widniejący pośrodku rodowy Ciołek Poniatowskich zwieńczony został —
niezgodnie z prawdą — koroną hrabiowską2!.
20 Łatwo można odróżnić trzy kolejne, powtarzające się ogniwa: Matka Boska z Dzieciątkiem — Orzeł Biały —
Monogram z imieniem Marii.
21 Ród Poniatowskich herbu Ciołek nie posiadał nigdy tytułu hrabiowskiego. Ze względu na zbyt skromne pochodzenie
dziada króla, Franciszka, sami Poniatowscy zatarli swe prawdziwe pochodzenie, umieszczając wśród rodzinnych archiwaliów
fałszywe metryki, mające udowodnić ich rodowód od hr. Torellich, pieczętujących się również Ciołkiem. Skrzętnie też
ukryto służbę u Lubomirskich wspomnianego Franciszka oraz ich protekcję. W końcu XVIII w. wymyślono nawet nieprawe
pochodzenie ojcu króla, Stanisławowi, wiążąc je z jakimś Sapiehą. W istocie protoplastą rodu Ciołków z Poniatowej
był zapewne Marcin Ciołek Maciejowski, żyjący w 2 poł. XV w.; jeden z jego wnuków — Jan — może być identyfikowany
z ojcem Franciszka, późniejszego cześnika wyszogrodzkiego, dziada króla. Franciszek pochodził więc z niezamożnej rodziny
dzierżawców i oficjalistów w dobrach szlacheckich, związanej z Lubomirskimi. Szersze informacje o tej interesującej postaci
podaje Jerzy Wiśniewski w biogramie Franciszka Poniatowskiego h. Ciołek [w:] Polski słownik biograficzny, t. 27/3, Wrocław
1983, s. 422-424. Nazwisko Poniatowskich przybierało formy: „Ciołek z Poniatowej", „Ciołek z Poniatowej Poniatowski",
„Ciołek Poniatowski" i „Poniatowski"; ta ostatnia forma przyjęła się jako potoczna w XVIII w., niemniej w aktach
urzędowych dalej występował „Ciołek" (tamże, s. 424).
167
3. Anonimowy rytownik niemiecki, miedzioryt, po 1764
zróżnicowana w swojej grubości kreska znakomicie rejestrowała szczegóły stroju. Subtelnie, jak na tę
technikę graficzną, oddano futro gronostajowego płaszcza i klejnoty spinającej go klamry, niemal
z dokumentarną wiernością potraktowano rysunek wspaniałego łańcucha 2« i zawieszonego na nim
Orderu Orła Białego, a także efektownie rozłożono światłocień na zbroi. Niestety, ta sama kreska
zawiodła w oddaniu twarzy Poniatowskiego, która — poprzez zaciśnięte surowo usta — nabrała jakie-
goś nieprzyjemnego, obcego wyrazu. Należy przy tym jeszcze nadmienić, że w pięciopolowej tarczy
herbowej z Orłem i Pogonią widniejący pośrodku rodowy Ciołek Poniatowskich zwieńczony został —
niezgodnie z prawdą — koroną hrabiowską2!.
20 Łatwo można odróżnić trzy kolejne, powtarzające się ogniwa: Matka Boska z Dzieciątkiem — Orzeł Biały —
Monogram z imieniem Marii.
21 Ród Poniatowskich herbu Ciołek nie posiadał nigdy tytułu hrabiowskiego. Ze względu na zbyt skromne pochodzenie
dziada króla, Franciszka, sami Poniatowscy zatarli swe prawdziwe pochodzenie, umieszczając wśród rodzinnych archiwaliów
fałszywe metryki, mające udowodnić ich rodowód od hr. Torellich, pieczętujących się również Ciołkiem. Skrzętnie też
ukryto służbę u Lubomirskich wspomnianego Franciszka oraz ich protekcję. W końcu XVIII w. wymyślono nawet nieprawe
pochodzenie ojcu króla, Stanisławowi, wiążąc je z jakimś Sapiehą. W istocie protoplastą rodu Ciołków z Poniatowej
był zapewne Marcin Ciołek Maciejowski, żyjący w 2 poł. XV w.; jeden z jego wnuków — Jan — może być identyfikowany
z ojcem Franciszka, późniejszego cześnika wyszogrodzkiego, dziada króla. Franciszek pochodził więc z niezamożnej rodziny
dzierżawców i oficjalistów w dobrach szlacheckich, związanej z Lubomirskimi. Szersze informacje o tej interesującej postaci
podaje Jerzy Wiśniewski w biogramie Franciszka Poniatowskiego h. Ciołek [w:] Polski słownik biograficzny, t. 27/3, Wrocław
1983, s. 422-424. Nazwisko Poniatowskich przybierało formy: „Ciołek z Poniatowej", „Ciołek z Poniatowej Poniatowski",
„Ciołek Poniatowski" i „Poniatowski"; ta ostatnia forma przyjęła się jako potoczna w XVIII w., niemniej w aktach
urzędowych dalej występował „Ciołek" (tamże, s. 424).