DOI Artikel:
Widacka, Hanna: Ikonografia króla Stanisława Augusta w grafice XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.12455#0219
IKONOGRAFIA KRÓLA STANISŁAWA AUGUSTA W GRAFICE
215
56. Rycina na abdykację Stanisława Augusta. Anonimowy rytownik niemiecki, miedzioryt (fragment)
widniejący na jej pierwszym planie strzaskany pień drzewa z odrastającymi gałązkami - symbol
ren o rafio 174.
Aluzje do przejęcia sukcesji po Poniatowskim przez Wettyna występują również w późniejszej
rycinie, o wymowie znacznie już tragiczniejszej, a konkretnie w anonimowym niemieckim miedzio-
rycie dotyczącym abdykacji króla w Grodnie dnia 25 listopada 1795 roku 175.
Symboliczna ta kompozycja jest dwustrefowa. Górna — na tle rozległego pagórkowatego krajo-
brazu wyobraża mężczyznę o rysach Stanisława Augusta, noszącego zgoła fantazyjny strój polski
i płaszcz wlokący się po ziemi. Postać, w geście jakby bezradnym, trzyma w szeroko rozłożonych
rękach koronę królewską oraz mapę Polski. Po bokach króla, cofnięte nieco w głąb, stoją dwa
puste cokoły, które mogą tu być również interpretowane jako ołtarze ofiarne 176. Z lewego — za-
słaniając twarz zstępuje zrozpaczony geniusz w postaci antycznego młodzieńca, ku któremu podbiega
kobieta w draperii. wręczając mu wieniec laurowy — symbol przyszłego zwycięstwa, i gałązkę oliwną —
symbol przyszłego pokoju. Trzon opustoszałego cokołu-ołtarza z prawej strony otaczają trzy czarne
orły, symbole trzech zaborców; takież orły, tylko większe, unoszą się w chmurach 177. Nad zdetro-
nizowanym monarchą i nie istniejącym już państwem czuwa jednak Oko Opatrzności, gdyż — jak
można sądzić z dolnej strefy kompozycji — pewne nadzieje wiążą się jeszcze z dynastią saską 17«.
Spekulacje podobnego rodzaju mogły ze zrozumiałych względów pojawiać się zwłaszcza w grafice
niemieckiej, niemniej rzeczywistość rysowała się czarnymi barwami. Jej wykładnikiem jest alegoryczny
portret Stanisława Augusta ,,z klepsydrą", który Bacciarelli ukończył w marcu 1793 roku'79.
174 E. Chojecka, Dekoracja malarska ksiąg promotionum diligentiarium Uniwersytetu Jagiellońskiego XVI— XVIII wieku.
Kraków 1965. s. 81.
i7? MNW, Gab.Ryc, nr inw. 62267. Por. Portret królewski w grafice..., s. 93, poz. 827. Repr. [w:] M. Żywirska,
Ostatnie lata życia Stanisława Augusta. Warszawa 1975, il. 24.
176 Elementy takie pojawiają się w dwóch gdańskich rycinach XVII-wiecznych. Pierwsza — autorstwa Jana Bensheimera
wg Adolfa Boya — stanowiąca ilustrację symboliczną na abdykację Jana Kazimierza (1668), przedstawia m.m. ołtarz
ofiarny (z Orłem i Pogonią) ze złożonymi na nim insygniami królewskimi. Druga — anonimowego rytownika — jest
symboliczną ilustracją do ody na koronację Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1669). Na miedziorycie widnieje ołtarz
ofiarny na kształt cokołu, na nim ul. wyżej Orzeł z insygniami monarszymi oraz Oko Opatrzności w chmurach. Por.
A. Kurkowa. Grafika ilustracyjna gdańskich druków okolicznościowych XVII wieku. Wrocław 1979. s. 186—190. il. 84. 85.
177 Sceneria omawianej ryciny bardzo przypomina elementy użyte w tle dwóch obrazów pt. Grób Ojczyzny, autorstwa
F. Smuglewicza oraz M. Stachowicza. Oba płótna datuje się na ok. 1794 rok. „Z piedestału pomnika [Kościuszki]
spada korona i insygnia królewskie, a anioł z pochodnią w ręku odpędza czarne orły mocarstw rozbiorowych" por.
E. Swieykowski. Katalog malowideł, rysunków, sztychów i litografii Michała Stachowicza. Kraków 1901. s. 1. ро/. I.
Por. też: Ryszkiewicz, Alegorie i satyry..., s. 234 — 238. il. 5 — 7: Ochmańska, Polonia, Alegoria i symbol.... s. 130.
Gest rozpaczy anioła (lub geniusza) można by więc tłumaczyć niemożnością unicestwienia trzech czarnych orłów.
178 Dolna strefa (nie reprodukowana w niniejszym artykule) przedstawia, na tle podobnego krajobrazu, portret
legendarnego księcia saskiego Bodike, protoplasty Wettynów. ku któremu zmierzają dwie postacie alegoryczne z wieńcami
laurowymi — emblematami zwycięstwa.
174 Chyczewska. Marcello Bacciarelli.... s. 103.
215
56. Rycina na abdykację Stanisława Augusta. Anonimowy rytownik niemiecki, miedzioryt (fragment)
widniejący na jej pierwszym planie strzaskany pień drzewa z odrastającymi gałązkami - symbol
ren o rafio 174.
Aluzje do przejęcia sukcesji po Poniatowskim przez Wettyna występują również w późniejszej
rycinie, o wymowie znacznie już tragiczniejszej, a konkretnie w anonimowym niemieckim miedzio-
rycie dotyczącym abdykacji króla w Grodnie dnia 25 listopada 1795 roku 175.
Symboliczna ta kompozycja jest dwustrefowa. Górna — na tle rozległego pagórkowatego krajo-
brazu wyobraża mężczyznę o rysach Stanisława Augusta, noszącego zgoła fantazyjny strój polski
i płaszcz wlokący się po ziemi. Postać, w geście jakby bezradnym, trzyma w szeroko rozłożonych
rękach koronę królewską oraz mapę Polski. Po bokach króla, cofnięte nieco w głąb, stoją dwa
puste cokoły, które mogą tu być również interpretowane jako ołtarze ofiarne 176. Z lewego — za-
słaniając twarz zstępuje zrozpaczony geniusz w postaci antycznego młodzieńca, ku któremu podbiega
kobieta w draperii. wręczając mu wieniec laurowy — symbol przyszłego zwycięstwa, i gałązkę oliwną —
symbol przyszłego pokoju. Trzon opustoszałego cokołu-ołtarza z prawej strony otaczają trzy czarne
orły, symbole trzech zaborców; takież orły, tylko większe, unoszą się w chmurach 177. Nad zdetro-
nizowanym monarchą i nie istniejącym już państwem czuwa jednak Oko Opatrzności, gdyż — jak
można sądzić z dolnej strefy kompozycji — pewne nadzieje wiążą się jeszcze z dynastią saską 17«.
Spekulacje podobnego rodzaju mogły ze zrozumiałych względów pojawiać się zwłaszcza w grafice
niemieckiej, niemniej rzeczywistość rysowała się czarnymi barwami. Jej wykładnikiem jest alegoryczny
portret Stanisława Augusta ,,z klepsydrą", który Bacciarelli ukończył w marcu 1793 roku'79.
174 E. Chojecka, Dekoracja malarska ksiąg promotionum diligentiarium Uniwersytetu Jagiellońskiego XVI— XVIII wieku.
Kraków 1965. s. 81.
i7? MNW, Gab.Ryc, nr inw. 62267. Por. Portret królewski w grafice..., s. 93, poz. 827. Repr. [w:] M. Żywirska,
Ostatnie lata życia Stanisława Augusta. Warszawa 1975, il. 24.
176 Elementy takie pojawiają się w dwóch gdańskich rycinach XVII-wiecznych. Pierwsza — autorstwa Jana Bensheimera
wg Adolfa Boya — stanowiąca ilustrację symboliczną na abdykację Jana Kazimierza (1668), przedstawia m.m. ołtarz
ofiarny (z Orłem i Pogonią) ze złożonymi na nim insygniami królewskimi. Druga — anonimowego rytownika — jest
symboliczną ilustracją do ody na koronację Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1669). Na miedziorycie widnieje ołtarz
ofiarny na kształt cokołu, na nim ul. wyżej Orzeł z insygniami monarszymi oraz Oko Opatrzności w chmurach. Por.
A. Kurkowa. Grafika ilustracyjna gdańskich druków okolicznościowych XVII wieku. Wrocław 1979. s. 186—190. il. 84. 85.
177 Sceneria omawianej ryciny bardzo przypomina elementy użyte w tle dwóch obrazów pt. Grób Ojczyzny, autorstwa
F. Smuglewicza oraz M. Stachowicza. Oba płótna datuje się na ok. 1794 rok. „Z piedestału pomnika [Kościuszki]
spada korona i insygnia królewskie, a anioł z pochodnią w ręku odpędza czarne orły mocarstw rozbiorowych" por.
E. Swieykowski. Katalog malowideł, rysunków, sztychów i litografii Michała Stachowicza. Kraków 1901. s. 1. ро/. I.
Por. też: Ryszkiewicz, Alegorie i satyry..., s. 234 — 238. il. 5 — 7: Ochmańska, Polonia, Alegoria i symbol.... s. 130.
Gest rozpaczy anioła (lub geniusza) można by więc tłumaczyć niemożnością unicestwienia trzech czarnych orłów.
178 Dolna strefa (nie reprodukowana w niniejszym artykule) przedstawia, na tle podobnego krajobrazu, portret
legendarnego księcia saskiego Bodike, protoplasty Wettynów. ku któremu zmierzają dwie postacie alegoryczne z wieńcami
laurowymi — emblematami zwycięstwa.
174 Chyczewska. Marcello Bacciarelli.... s. 103.