IKONOGRAFIA KRÓLA STANISŁAWA AUGUSTA W GRAFICE

175

kartuszy i herbów, i wprawione w prostokątną płycinę. Ta chłodna, wyważona i pełna elegancji
rycina znakomicie nadawała się do propagowania przez króla współczesnej mu sztuki klasycyzmu;
zapewne odpowiadała też gustom monarchy.

Z portretów królewskich w zbroi i płaszczu da się wydzielić grupę wizerunków w popiersiu,
traktowanych wyłącznie profilowo i pozostających wyraźnie pod wpływem medalierstwa, któremu
Stanisław August — jako kolekcjoner — poświęcał niemało uwagi 4«.

Wśród rycin obcych należy wymienić niedatowany, wykonany w Amsterdamie miedzioryt
Christiana Friedricha Fritzscha (1719-1774) 49. Portret, przedstawiający króla również à l'antique,
z dodanym płaszczem gronostajowym i wstęgą orderową, osadzony w okrągłej ramie z obiegającym
ją napisem sugeruje awers medalu (il. 12). Popiersie, w którym rzymskie rysy twarzy Poniatowskiego^1
zostały szczególnie podkreślone, nie dotyka krawędzi obramienia, jest niejako „zawieszone" na neutral-
nym tle 51. Ściągnięte brwi nad oczami o zaznaczonych źrenicach nadają obliczu króla niemal
marsowy wyraz. Związek swojej kompozycji z medalierstwem Fritzsch dodatkowo podkreślił umiesz-
czonym u dołu, a dzielącym napis rewersem medalu koronacyjnego autorstwa Tomasso Pingo. Na
rewersie tego medalu widnieje korona w promieniach, a w otoku napis: HANC IUSSIT FORTUNA
MERERI (napis ten będzie się jeszcze nieraz powtarzał w rycinach, które zostaną omówione
w dalszej kolejności).

Równie antyki-zujący charakter ma niedatowany, anonimowy miedzioryt francuski z podobizną
Stanisława Augusta w zbroi i płaszczu, z Orderem Orła Białego na charakterystycznym łańcuchu,
oddanym jednakże w rysunku bardziej dowolnie aniżeli na rycinie Kutnera?2. Popiersie w owalnej
profilowanej ramie, na tle ciosowego muru, wspiera się o cokół z kartuszem herbowym umieszczonym
na gronostajowej draperii.

Na szersze omówienie zasługują natomiast trzy ryciny wykonane w Warszawie w latach 80-tych
XVIII w.

Pierwszą sygnował w roku 1781 Gotffryd Prixner (urodzony 1746 w Polsce, zmarły 19X1819
w Budapeszcie) 53, jeden z lepszych miedziorytników warszawskich. Działał tutaj przelotnie mniej
więcej w latach 80-tych, po czym przenosił się kolejno do Lwowa, Wiêdnia (1790), Bratysławy
(1796) i Budapesztu (1802).

Miedzioryt (il. 13), częściowo punktowany w partii twarzy i szat, ukazuje królewskie po-
piersie w finezyjnie ufryzowanej peruce z pasmami włosów spadających na ramię, w zbroi, w futrze
na prawym ramieniu, ze wstęgą Orderu Orła Białego, z Orderem Orła Czarnego na szyi H
Szczególnie dekoracyjnie Prixner potraktował obramienie wizerunku. Popiersie — wzorowane na rzeźbie
brązowej autorstwa przypuszczalnie Andrzeja Le Brunes — ujął owalną ramą o motywie geometryczno-
-roślinnym, zawieszoną na kółku. Nad nią umieścił silnie zmarszczoną wstęgę, spływającą po
bokach portretu, a na tejże wstędze — niezbyt czytelny napis: REX IN AETERNVM VIVE. Niżej

Szerzej pisze o tym Mańkowski. Mecenat artystyczny..., s. 31—36.
-« BUW, Gab.Ryc., nr inw. G.R. 3377; Hutten-Czapski, op. cit., poz. 1831; Portret królewski w grafice....
s. 87, poz. 774.

50 „...twarz jego i rysy zakrawały na rzymską, jak odznaczały ją wybornie płaskorzeźby na medalach i monecie
polskiej ryte (Wóycicki, op. cit.. s. 12).

51 Wyraźny wpływ ówczesnej numizmatyki: klasyczne popiersia są niemal z reguły odizolowane od krawędzi medali.
Por. prace nadwornego medaliera Stanisława Augusta, Jana Filipa Holzhauessera: medal z podobizną Stanisława Szczęsnego
Potockiego — 1786, Stanisława Małachowskiego — 1790 (A. Więcek. Dzieje sztuki medalierskiej, Kraków 1972, s. 178 —
180). Wspomniana cecha występuje także w innej wyodrębnionej grupie rycin wiążących się z numizmatyką, która to
grupa zostanie omówiona w dalszej części artykułu.

52 MNW, Gab.Ryc, nr inw. 62363, Gr.Pol. 15636, 15637.

53 Thieme-Becker, t. XXVII, Leipzig 1933, s. 409.

54 BN, Ikonogr., nr inw. G.5777, 7067; MNW, Gab.Ryc, nr inw. 62368. Por. Rastawiecki, Słownik rytowników....
s. 250, poz. 1; Hutten-Czapski, op. cit., poz. 1857.

55 Sugeruje to Dariusz Kaczmarzyk. Por. Domaszewska, Zagadnienie pierwowzoru..., s. 39, il. 23. Oryginał rzeźby
znajdował się w Wilnie na Uniwersytecie Stefana Batorego, potem został przewieziony do Grodna. W MNW znajduje
się odlew wykonany w roku 1939. Oryginał reprodukuje T. Mańkowski, Kolekcjonerstwo Stanisława Augusta w świetle
korespondencji z Augustem Moszyńskim, „Prace Sekcji Historii Sztuki i Kultury", t. I, z. 2, Lwów 1927, s. 253 (autor
rzeźby nie został określony).