DOI article:
Kalinowski, Lech: Jan Białostocki 1921-1988
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13597#0012
8
teorii i historii sztuki (1959, 1976)9; Teoria i twórczość. O tradycji i inwencji w teorii sztuki i ikonografii
(1961); Sztuka i myśl humanistyczna. Studia z dziejów sztuki i myśli o sztuce (1966); Refleksje i syntezy ze
świata sztuki (1978); Symbole i obrazy w świecie sztuki, I — II (1982); na koniec Refleksje i syntezy ze świata
sztuki. Cykl drugi (1987).
Część materiałów zawartych w wymienionych pracach udostępniona została czytelnikowi niemiec-
kiemu w publikacji Fundus-Biicherei Stil undIkonographie. Studien zur Kunstwissenschaft (1966, 1981)1 °,
przetłumaczonej na język hiszpański (1973). Czytelnik anglosaski może zapoznać się z późniejszymi
studiami Białostockiego zebranymi w tłumaczeniu w okazałym tomie The Messages of Images. Studies in
the History of Art, stanowiącym pierwszą monografię założonej przez Józefa Grabskiego serii „Artibus et
Historiae". Tom ten dotarł do rąk Autora już w czasie Jego śmiertelnej choroby11.
Zainteresowany w pierwszym rzędzie sztuką zagraniczną, nie zaniedbywał Jan Białostocki sztuki
polskiej. Świadczą o tym liczne studia, z jednej strony wzbogacające dotychczasowe interpretacje stylis-
tyczne, np. polskiego manieryzmu, z drugiej zaś wskazujące sposoby stosowania lub udoskonalania
nowych metod badawczych. Dzięki zaś równoczesnemu publikowaniu prac po polsku i w językach
obcych wprowadzał Białostocki zagadnienia sztuki polskiej, a równocześnie i polską historię sztuki, do
historii sztuki powszechnej. Jeśli głos naszej historii sztuki dociera z Polski daleko poza granice kraju,
udział w tym Jana Białostockiego jest decydujący. A najszerszym echem odbił się dwukrotnie dzięki
Niemu: najpierw po ukazaniu się siódmego tomu Propylaen Kunstgeschichte : Spatmittelalter und begin-
nende Neuzeit (1972)12, uwzględniającego sztukę polską w opracowaniu polskich historyków sztuki
(Adam Miłobędzki, Piotr Skubiszewski), gdzie we wprowadzeniu odrzucił Białostocki etykietę stylową na
rzecz swoistej Concordia discordons czy, jeśli kto woli, coincidentia oppositorum, po raz pierwszy ze-
stawiając ze sobą dzieła wczesnego renesansu na równi z dziełami późnośredniowiecznej sztuki północnej
Europy, następnie zaś po opublikowaniu sześciu wykładów The Wrightsman Lectures, wygłoszonych
przez Białostockiego w r. 1973 w Nowym Jorku pod auspicjami Instytutu Sztuk Pięknych Uniwersytetu
Nowojorskiego: The Art of the Renaissance in Eastern Europe: Hungary, Bohemia, Poland (1976)13.
Przy wszystkich wymaganiach stawianych swojemu warsztatowi naukowemu i poważnych osiągnię-
ciach naukowych był Jan Białostocki równocześnie znakomitym popularyzatorem na polu historii sztuki
w najlepszym tego słowa znaczeniu, potrafił bowiem umiejętnie zaspokajać pilne potrzeby zamówienia
społecznego, nie rezygnując z naukowej ścisłości. Przez jedenaście lat prowadził w warszawskiej telewizji
cykle „Jak patrzeć na dzieło sztuki" i „Ogniwa dziejów kultury" (1957— 1968). Miał dar syntezy, pisał
stylem pięknym i przystępnym, czego wymownym świadectwem jest Sztuka cenniejsza niż złoto. Opowieść
0 sztuce europejskiej naszej ery (1963, 1966, 1969, 1975, 1991)14, książka przeznaczona dla przeciętnego
miłośnika sztuki, będąca równocześnie pożyteczną lekturą pomocniczą dla słuchaczy szkół wyższych
1 kandydatów na studentów. Tytuł jej tak się zrósł z osobą Autora, że okazała księga z artykułami 115
przyjaciół, kolegów i uczniów, dedykowana Janowi Białostockiemu w sześćdziesięciolecie Jego urodzin
i wręczona Mu 23 października 1981 r. w Pałacu na Wyspie w Królewskich Łazienkach, powtarza
w tytule polski nagłówek po łacinie: Ars auro prior15.
W ocenie własnej twórczości zachowywał Białostocki uderzającą powściągliwość. Odpowiadając
8 czerwca 1976 r. na pytanie o własne najważniejsze osiągnięcia, napisał: „Upowszechnianie w Polsce
założeń metody treściowej analizy dzieła sztuki, rozwiniętych za granicą. Opracowanie i spopularyzowa-
nie zasobów malarstwa europejskiego w zbiorach polskich. Opracowanie i przedstawienie w kontekście
europejskim sztuki renesansu we wschodniej Europie"16.
Miał Jan Białostocki umysł żywy, ruchliwy, chłonny. Literaturę bieżącą śledził i przyswajał sobie
z nienagannym mistrzostwem. Ogłaszał recenzje ważniejszych książek w takich czasopismach jak „Art
Bulletin", „Burlington Magazine", „Kunstchronik". Zapraszany był do komitetów redakcyjnych wielu
czasopism polskich, jak „Biuletyn Historii Sztuki", „Rocznik Muzeum Narodowego", „Rocznik Historii
9 Rec: W. Tatarkiewicz, Myśl o sztuce, „Przegląd Humanistyczny" 1961, nr 3, s. 143 — 147; À. Angyal, „Deutsche
Literaturzeitung", 7/8, 1961, s. 711-715.
10 Rec: J. Montagu, „Art Bulletin", LI: 1969, s. 197, 198.
11 Obejmuje on między innymi artykuły i rozprawy, które ukazały się po r. 1981. Rec: S. Michalski, „Kunstchronik", 44,
1991, s. 53-57.
12 Rec: W. Wiegand, Das Doppelgesicht eines Jahrhunderts: Jan Białostockis Kunstgeschichte. Spatmittelalter undbeginnende
Neuzeit, „Frankfurter Allgemeine Zeitung", Nr. 263, 11. November 1972; A. R ei n 1 e, Propylaen-Kunstgeschichte. Zu den Banden 6.
und 7., „Neue Zurcher Zeitung", Nr. 283, 17 October 1973.
13 Rec: T. DaCosta Kaufmann, „Art Bulletin", LX: 1978, s. 164-169.
14 Rec: A. Osęka, „Nowe Książki", 1964, nr 3 (331), s. 97-100.
15 J. A. C[hrościcki], W aurze sztuki, „Biuletyn Historii Sztuki", XLVI: 1984, s. 445-446.
16 „Informacja o działalności naukowej, dydaktycznej i zawodowej prof. dr. Jana Białostockiego" (8 czerwca 1976). Panu
prof. Jerzemu Łozińskiemu dziękuję za udostępnienie mi tego tekstu.
teorii i historii sztuki (1959, 1976)9; Teoria i twórczość. O tradycji i inwencji w teorii sztuki i ikonografii
(1961); Sztuka i myśl humanistyczna. Studia z dziejów sztuki i myśli o sztuce (1966); Refleksje i syntezy ze
świata sztuki (1978); Symbole i obrazy w świecie sztuki, I — II (1982); na koniec Refleksje i syntezy ze świata
sztuki. Cykl drugi (1987).
Część materiałów zawartych w wymienionych pracach udostępniona została czytelnikowi niemiec-
kiemu w publikacji Fundus-Biicherei Stil undIkonographie. Studien zur Kunstwissenschaft (1966, 1981)1 °,
przetłumaczonej na język hiszpański (1973). Czytelnik anglosaski może zapoznać się z późniejszymi
studiami Białostockiego zebranymi w tłumaczeniu w okazałym tomie The Messages of Images. Studies in
the History of Art, stanowiącym pierwszą monografię założonej przez Józefa Grabskiego serii „Artibus et
Historiae". Tom ten dotarł do rąk Autora już w czasie Jego śmiertelnej choroby11.
Zainteresowany w pierwszym rzędzie sztuką zagraniczną, nie zaniedbywał Jan Białostocki sztuki
polskiej. Świadczą o tym liczne studia, z jednej strony wzbogacające dotychczasowe interpretacje stylis-
tyczne, np. polskiego manieryzmu, z drugiej zaś wskazujące sposoby stosowania lub udoskonalania
nowych metod badawczych. Dzięki zaś równoczesnemu publikowaniu prac po polsku i w językach
obcych wprowadzał Białostocki zagadnienia sztuki polskiej, a równocześnie i polską historię sztuki, do
historii sztuki powszechnej. Jeśli głos naszej historii sztuki dociera z Polski daleko poza granice kraju,
udział w tym Jana Białostockiego jest decydujący. A najszerszym echem odbił się dwukrotnie dzięki
Niemu: najpierw po ukazaniu się siódmego tomu Propylaen Kunstgeschichte : Spatmittelalter und begin-
nende Neuzeit (1972)12, uwzględniającego sztukę polską w opracowaniu polskich historyków sztuki
(Adam Miłobędzki, Piotr Skubiszewski), gdzie we wprowadzeniu odrzucił Białostocki etykietę stylową na
rzecz swoistej Concordia discordons czy, jeśli kto woli, coincidentia oppositorum, po raz pierwszy ze-
stawiając ze sobą dzieła wczesnego renesansu na równi z dziełami późnośredniowiecznej sztuki północnej
Europy, następnie zaś po opublikowaniu sześciu wykładów The Wrightsman Lectures, wygłoszonych
przez Białostockiego w r. 1973 w Nowym Jorku pod auspicjami Instytutu Sztuk Pięknych Uniwersytetu
Nowojorskiego: The Art of the Renaissance in Eastern Europe: Hungary, Bohemia, Poland (1976)13.
Przy wszystkich wymaganiach stawianych swojemu warsztatowi naukowemu i poważnych osiągnię-
ciach naukowych był Jan Białostocki równocześnie znakomitym popularyzatorem na polu historii sztuki
w najlepszym tego słowa znaczeniu, potrafił bowiem umiejętnie zaspokajać pilne potrzeby zamówienia
społecznego, nie rezygnując z naukowej ścisłości. Przez jedenaście lat prowadził w warszawskiej telewizji
cykle „Jak patrzeć na dzieło sztuki" i „Ogniwa dziejów kultury" (1957— 1968). Miał dar syntezy, pisał
stylem pięknym i przystępnym, czego wymownym świadectwem jest Sztuka cenniejsza niż złoto. Opowieść
0 sztuce europejskiej naszej ery (1963, 1966, 1969, 1975, 1991)14, książka przeznaczona dla przeciętnego
miłośnika sztuki, będąca równocześnie pożyteczną lekturą pomocniczą dla słuchaczy szkół wyższych
1 kandydatów na studentów. Tytuł jej tak się zrósł z osobą Autora, że okazała księga z artykułami 115
przyjaciół, kolegów i uczniów, dedykowana Janowi Białostockiemu w sześćdziesięciolecie Jego urodzin
i wręczona Mu 23 października 1981 r. w Pałacu na Wyspie w Królewskich Łazienkach, powtarza
w tytule polski nagłówek po łacinie: Ars auro prior15.
W ocenie własnej twórczości zachowywał Białostocki uderzającą powściągliwość. Odpowiadając
8 czerwca 1976 r. na pytanie o własne najważniejsze osiągnięcia, napisał: „Upowszechnianie w Polsce
założeń metody treściowej analizy dzieła sztuki, rozwiniętych za granicą. Opracowanie i spopularyzowa-
nie zasobów malarstwa europejskiego w zbiorach polskich. Opracowanie i przedstawienie w kontekście
europejskim sztuki renesansu we wschodniej Europie"16.
Miał Jan Białostocki umysł żywy, ruchliwy, chłonny. Literaturę bieżącą śledził i przyswajał sobie
z nienagannym mistrzostwem. Ogłaszał recenzje ważniejszych książek w takich czasopismach jak „Art
Bulletin", „Burlington Magazine", „Kunstchronik". Zapraszany był do komitetów redakcyjnych wielu
czasopism polskich, jak „Biuletyn Historii Sztuki", „Rocznik Muzeum Narodowego", „Rocznik Historii
9 Rec: W. Tatarkiewicz, Myśl o sztuce, „Przegląd Humanistyczny" 1961, nr 3, s. 143 — 147; À. Angyal, „Deutsche
Literaturzeitung", 7/8, 1961, s. 711-715.
10 Rec: J. Montagu, „Art Bulletin", LI: 1969, s. 197, 198.
11 Obejmuje on między innymi artykuły i rozprawy, które ukazały się po r. 1981. Rec: S. Michalski, „Kunstchronik", 44,
1991, s. 53-57.
12 Rec: W. Wiegand, Das Doppelgesicht eines Jahrhunderts: Jan Białostockis Kunstgeschichte. Spatmittelalter undbeginnende
Neuzeit, „Frankfurter Allgemeine Zeitung", Nr. 263, 11. November 1972; A. R ei n 1 e, Propylaen-Kunstgeschichte. Zu den Banden 6.
und 7., „Neue Zurcher Zeitung", Nr. 283, 17 October 1973.
13 Rec: T. DaCosta Kaufmann, „Art Bulletin", LX: 1978, s. 164-169.
14 Rec: A. Osęka, „Nowe Książki", 1964, nr 3 (331), s. 97-100.
15 J. A. C[hrościcki], W aurze sztuki, „Biuletyn Historii Sztuki", XLVI: 1984, s. 445-446.
16 „Informacja o działalności naukowej, dydaktycznej i zawodowej prof. dr. Jana Białostockiego" (8 czerwca 1976). Panu
prof. Jerzemu Łozińskiemu dziękuję za udostępnienie mi tego tekstu.