DOI article:
Olszewski, Andrzej K.: Nowojorskie art déco a europejski ekspresjonizm
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14572#0129
NOWOJORSKIE ART DÉCO A EUROPEJSKI EKSPRESJONIZM
123
zwieńczenie przypomina rozwiązanie Chicago Tribune. Kontrasty form i kolorów dają efekty ekspresjoni-
styczne.
Liczne wpływy i formy kształtujące styl art déco pozwalają jak widzieliśmy, na różne jego intepretacje,
ulegające zmianom uwarunkowanym tak pogłębieniem badań, jak i indywidualnymi poglądami autorów.
Naszkicowane powyżej zagadnienie formalnych relacji między niektórymi budynkami nowojorskimi a ar-
chitekturą europejskiego ekspresjonizmu nie wyczerpuje ani tematu nowojorskiego art déco, ani jego odnie-
sień do ekspresjonizmu. Interpretacje mogą tu być nader śmiałe. Tim Benton uważa, że Raymond Hood
projektując Rockefeller Center znał ideę Stadtkrone61.
Niektórzy widzą powiązania z ekspresjonizmem najwybitniejszego dzieła architektury art déco, jakim
jest Chrysler Building, wzniesiony według projektu Williama Van Alena w latach 1928-1930. Świadczyć
ma o tym projekt Bruno Tauta z 1922 r. wieżowca Chicago Tribune. Tak uważa przytoczony przez Tołłocz-
kę William J. R. Curtis. Chodzi tu o dosyć odległe podobieństwo spiczastego kształtu górnych partii budyn-
ku62. Oczywiście biorąc pod uwagę omówiony powyżej wspólny dla art déco i „ostrej kanciastości niemie-
ckiego ekspresjonizmu" geometryzm form, porównania takie można przeprowadzać w bardzo szerokim
zakresie63. O wpływach ekspresjonizmu pomieszanego z motywami prekolumbijskimi i innymi pisze Tim
Benton odnośnie do prac Ely'ego Jacques'a Kahna - szczególnie budynku przy Park Avenue 2, w którym
cegła współgra z barwną dekoracją terakotową64. Zbieżność pewnych motywów pozwala na znaczną swo-
bodę w określaniu granic formalnych między ekspresjonizmem a art déco. Związki te dotyczą zresztą tylko
jednej z odmian tej architektury, z drugiej strony silnie inspirowanej motywami zaczerpniętymi z Wystawy
Paryskiej 1925 г., zaś w dalszej ewolucji z wystawy 1937 г., ponadto motywami egiptologicznymi, aztecki-
mi itp., ale ich prezentacja wychodziłaby znacznie poza zakres niniejszego artykułu.
NEW YORK ART DÉCO AND EUROPEAN EXPRESSIONISM
Abstract
The article pertains to the New York architecture Art Déco in the context of its relations with the European Expressionism that
is to be seen particularly in the architecture in Germany and Holland. Building made of bricks and terracotta with various grades of
color werc marked by décorative motives characteristic also of Art Déco, a style which became widely popular both in Europe and
America after the International Exposition of Modern Industrial and Décorative Art (Exposition Internationale des Arts Décoratifs
et Industriels Modernes) at Paris in 1925. Thèse motives included prisms, triangles, zigzagged shapes, floral ornaments which, in
certain patterns resulted sometimes in the forms close to sculpture. In the visions of crystals or rocks the expressionists saw the spirit
of the Gothic style. The architecture influenced a part of American architects whose designs belong to one of the variety of the very
abounding and diverse American Art Déco. The article discusses the works by Ralph Walker, designing for the Voorhees & Gmelin
Company. Thèse include the buildings for the New York Téléphone Company: Barclay Vesey Téléphone Building, Western Union
Building, Long Lines Building, and several others in various parts of the city. They were constructed in 1923-1932. There is also
an analysis of the Wadsworth Manor (H. I. Feldman), Panhellenic Tower (John Mead Howells), American Radiator Building
(J. M. Howells, R. Hood), close to the aesthetics of Expressionism. The article brings up the problems of the history and aesthetics
of skyscrapers and présents the opinions of various authors about the discussed buildings in the light of current debates on most so-
phisticated forms encompassed by Art Déco movement.
Translated by Grażyna Waluga
61 Benton, Art Deco Architecture..., s. 254.
62Tołłoczko, W kręgu ekspresjonisty cznego modernizmu..., s. 22.
63 M. Eliot, Down 42 Street, page 5: Chrysler.Building. http:/www.newyorkhistory.info/42and Street/chryslerbuilding.
html.2006-02-04.
64 Benton, Art Deco Architecture..., s. 246.
123
zwieńczenie przypomina rozwiązanie Chicago Tribune. Kontrasty form i kolorów dają efekty ekspresjoni-
styczne.
Liczne wpływy i formy kształtujące styl art déco pozwalają jak widzieliśmy, na różne jego intepretacje,
ulegające zmianom uwarunkowanym tak pogłębieniem badań, jak i indywidualnymi poglądami autorów.
Naszkicowane powyżej zagadnienie formalnych relacji między niektórymi budynkami nowojorskimi a ar-
chitekturą europejskiego ekspresjonizmu nie wyczerpuje ani tematu nowojorskiego art déco, ani jego odnie-
sień do ekspresjonizmu. Interpretacje mogą tu być nader śmiałe. Tim Benton uważa, że Raymond Hood
projektując Rockefeller Center znał ideę Stadtkrone61.
Niektórzy widzą powiązania z ekspresjonizmem najwybitniejszego dzieła architektury art déco, jakim
jest Chrysler Building, wzniesiony według projektu Williama Van Alena w latach 1928-1930. Świadczyć
ma o tym projekt Bruno Tauta z 1922 r. wieżowca Chicago Tribune. Tak uważa przytoczony przez Tołłocz-
kę William J. R. Curtis. Chodzi tu o dosyć odległe podobieństwo spiczastego kształtu górnych partii budyn-
ku62. Oczywiście biorąc pod uwagę omówiony powyżej wspólny dla art déco i „ostrej kanciastości niemie-
ckiego ekspresjonizmu" geometryzm form, porównania takie można przeprowadzać w bardzo szerokim
zakresie63. O wpływach ekspresjonizmu pomieszanego z motywami prekolumbijskimi i innymi pisze Tim
Benton odnośnie do prac Ely'ego Jacques'a Kahna - szczególnie budynku przy Park Avenue 2, w którym
cegła współgra z barwną dekoracją terakotową64. Zbieżność pewnych motywów pozwala na znaczną swo-
bodę w określaniu granic formalnych między ekspresjonizmem a art déco. Związki te dotyczą zresztą tylko
jednej z odmian tej architektury, z drugiej strony silnie inspirowanej motywami zaczerpniętymi z Wystawy
Paryskiej 1925 г., zaś w dalszej ewolucji z wystawy 1937 г., ponadto motywami egiptologicznymi, aztecki-
mi itp., ale ich prezentacja wychodziłaby znacznie poza zakres niniejszego artykułu.
NEW YORK ART DÉCO AND EUROPEAN EXPRESSIONISM
Abstract
The article pertains to the New York architecture Art Déco in the context of its relations with the European Expressionism that
is to be seen particularly in the architecture in Germany and Holland. Building made of bricks and terracotta with various grades of
color werc marked by décorative motives characteristic also of Art Déco, a style which became widely popular both in Europe and
America after the International Exposition of Modern Industrial and Décorative Art (Exposition Internationale des Arts Décoratifs
et Industriels Modernes) at Paris in 1925. Thèse motives included prisms, triangles, zigzagged shapes, floral ornaments which, in
certain patterns resulted sometimes in the forms close to sculpture. In the visions of crystals or rocks the expressionists saw the spirit
of the Gothic style. The architecture influenced a part of American architects whose designs belong to one of the variety of the very
abounding and diverse American Art Déco. The article discusses the works by Ralph Walker, designing for the Voorhees & Gmelin
Company. Thèse include the buildings for the New York Téléphone Company: Barclay Vesey Téléphone Building, Western Union
Building, Long Lines Building, and several others in various parts of the city. They were constructed in 1923-1932. There is also
an analysis of the Wadsworth Manor (H. I. Feldman), Panhellenic Tower (John Mead Howells), American Radiator Building
(J. M. Howells, R. Hood), close to the aesthetics of Expressionism. The article brings up the problems of the history and aesthetics
of skyscrapers and présents the opinions of various authors about the discussed buildings in the light of current debates on most so-
phisticated forms encompassed by Art Déco movement.
Translated by Grażyna Waluga
61 Benton, Art Deco Architecture..., s. 254.
62Tołłoczko, W kręgu ekspresjonisty cznego modernizmu..., s. 22.
63 M. Eliot, Down 42 Street, page 5: Chrysler.Building. http:/www.newyorkhistory.info/42and Street/chryslerbuilding.
html.2006-02-04.
64 Benton, Art Deco Architecture..., s. 246.