Rocznik Historii Sztuki (32.2007)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXXII
Wydawnictwo Neriton, 2007

ANT JE KEMPĘ
HUMBOLDT-UNIVERSITÀT

ETOS WOJSKOWY I DROGI KARIERY.
O DWÓCH NAGROBKACH MARSZAŁKA MELCHIORA VON HATZFELDTA*

Nagrobki zawsze odgrywały ważną rolę w wizualnym kszałtowaniu etosu szlacheckiego. Dzięki nim
możliwe było przekazywanie najróżniejszych informacji dotyczących własnej pozycji w obrębie społeczeń-
stwa stanowego. W dotychczasowych badaniach sztuki sepulkralnej akcent położony był jednak przede
wszystkim na aluzje i wywody genealogiczne1. Tak ukierunkowane badania prowadzą zwykle ku problemom
związanym z reprezentacją władzy. Zjawisko upamiętnienia przywódców wojskowych czasów wojny trzy-
dziestoletniej, łączące się z tym problemem, nie doczekało się jednak do tej pory należytej uwagi jako za-
gadnienie badawcze. A właśnie w tym wypadku mamy do czynienia z bezprecedensowym awansem grupy
społecznej, która odgrywała - wobec samodzielności armii - istotną rolę w konfrontacjach militarnych
i często osiągała duże wpływy socjopolityczne. W tym miejscu przypomnieć można Albrechta Wallensteina,
Johanna Tserclaesa hrabiego von Tilly, Gottfrieda Heinricha hrabiego Pappenheima czy Bernarda księcia
Saksonii-Weimaru. Dlatego też już w XVI w. Francisco de Hollanda w swoim traktacie artystycznym po-
zwolił sobie włożyć w usta Michała Anioła następującą kwestię: „Jakaż bowiem chwała wielkich zwycięstw
i osiągnięć wojennych pozostałaby człowiekowi, jeżeli pamięć o nich, która dla naszych uczuć jest tak nie-
zbędna i wartościowa, nie byłaby w czasie, gdy nie brzmią już działa, utrzymana mocą wewnętrznej siły
malarstwa i architektury w lukach triumfalnych, pochodach i pomnikach nagrobnych?"2. W sztuce sepul-
kralnej można zatem widzieć odpowiednie medium służące uwiecznianiu militarnych triumfów i wydarzeń
w ramach indywidualnej memorii; pamięci o zmarłym towarzyszy bowiem pamięć czynów, które stanowią
fundament jego pośmiertnej chwały3. Z tego też powodu, dla memorii właściwy jest wymiar prospektywny,
skierowany ku potomności4.

* Niniejszy artykuł stanowi skróconą i przeredagowaną wersję pracy magisterskiej, napisanej w 2006 r. pod opieką prof.
Adama S. Labudy w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie. Pragnę mojemu Promotorowi serdecznie
podziękować za wszelkie uwagi dotyczące tekstu. Za wskazówki dziękuję również recenzentowi pracy, dr. hab. Philippowi Zitzls-
pergerowi. Podziękowania składam także dr. Mateuszowi Kapustce za przejrzenie tłumaczenia artykułu.

'K. H e с к, Genealogie ais Monument und Argument. Der Beitrag dynastischer Wappen zur politischen Raumbildung der
Neuzeit, Munchen, Berlin 2002; U. S с h ii 11 e, Sakraler Raum und die Kôrper der Fursten. Schlosskapellen und genealogisches
Denken in den thiiringischen Territorien um 1700, [w:] Genealogie ais Denkform in Mittelalter und Friiher Neuzeit, K. Heck,
B. Jahn (eds.), Tiibingen 2000, s. 123-231; V. Czech, Légitimation und Repràsentation. Zum Selbstverstàndnis thuringisch-
sachsischer Reichsgrafen in der Friihen Neuzeit, Berlin 2003.

2 Francisco De Hollanda, Vier Gespràche tiber die Malerei, gefiihrt zu Rom 1538, tłum. i wstęp J. De Vascon-
c e 11 o s, Wien 1899 (Quellenschriften fur Kunstgeschichte und Kunsttechnik des Mittelalters und der Neuzeit, 9).

3 A. Assmann, Erinnerungsraume. Formen und Wandlungen des kulturellen Gedàchtnisses, Munchen 2003.

4 O.G. O e x 1 e, Adel, Memoria und kulturelles Gedàchtnis. Bemerkungen zur Memorial-Kapelle der Fugger in Augsburg, [w:]
Les princes et l'histoire du XIVe au XVIIIe siècle, Ch. Grell,W. P ar a v i с i n i, J. Vo s s (eds.), Bonn 1998, s. 343; J. Assmann,
Das kulturelle Gedàchtnis: Schrift, Erinnerung undpolitische Identitàt in fruhen Hochkulturen, Munchen 2000.