DOI Artikel:
Olszewski, Andrzej K.: Nowojorskie art déco a europejski ekspresjonizm
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14572#0107
Rocznik Historii Sztuki, tom XXXII
Wydawnictwo Neriton, 2007
ANDRZEJ K. OLSZEWSKI
UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO
NOWOJORSKIE ART DÉCO A EUROPEJSKI EKSPRESJONIZM*
Zagadnienie różnorodnych form sztuki dekoracyjnej, prezentowanych na paryskiej L'Exposition Inter-
nationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes w 1925 г., jest od czterdziestu lat przedmiotem szcze-
gółowych badań wielu autorów. Punktem wyjścia była wystawa w Musée des Arts Décoratifs w Paryżu
w 1966 r. - Les Années 25. Zawarty w podtytule katalogu termin art déco został rozpowszechniony w 1968 r.
przez autora pierwszych licznych publikacji, Bevisa Hilliera i jest powszechnie przyjęty1.
Wprawdzie Stany Zjednoczone nie wzięły udziału w wystawie 1925 г., to właśnie w Ameryce formy
art déco, zwanego też między innymi stylem 1925, rozwinęły się różnorodnie i bogato w dekoracji architek-
tury i wnętrz. W Ameryce styl ten zwano także French Style, American Perpendicular, Skyscraper Style,
Zig-Zag, Moderne, Modernistic. Oczywiście, nazwy dawano również ściśle amerykańskim odmianom, jak
Streamline Art Deco, Pueblo Deco, Tropical Deco, PWA Classical Oriented Deco2. Niezależnie od takich
czy innych definicji i interpretacji wszyscy są zgodni co do francuskiego pochodzenia stylu - ściślej - Wy-
stawy Paryskiej 1925 r.
Wbrew pozorom, architektura ta była w Ameryce w gruncie rzeczy mało znana, dopiero w ciągu mi-
nionych trzydziestu lat pojawiły się na jej temat liczne publikacje. Kilka z nich, poświęconych architekturze
nowojorskiej, będzie przytoczonych w tekście.
W amerykańskich wieżowcach bardziej podziwiano konstrukcję umożliwiającą osiąganie znacznych
wysokości, niż dekorację będącą istotą déco, ta zaś z kolei nie interesowała zwolenników awangardowego
stylu międzynarodowego, który zresztą w Ameryce szeroko się nie przyjął, przynajmniej w swojej skrajnej,
właśnie programowo „antydekoracyjnej" postaci. Współautor jednej z podstawowych książek na temat no-
wojorskiego art déco, Cerwin Robinson pisał: „Budowle wzniesione w końcu lat 20. i w latach 30. stały się
pariasami współczesnej architektury, z wyjątkiem zaledwie kilku, jak gmachy News i McGraw-Hill, uważane
za zbliżone do stylu międzynarodowego, Empire State uznawany za najwyższy na świecie czy Rockefeller
Center - z powodu jego ambitnego programu. W świetle purystycznej etyki Modern Movement ich krzykli-
wość koloru i ornamentu wydawała się nietaktem"3.
* Materiały do artykułu zostały zebrane dzięki stypendium Fundacji Kościuszkowskiej i pomocy Art Déco Society of New
York.
1 В. H i 11 i e r, Art Deco of the 20s and 3fts\,The Herbert Press Limited, London 1968.
2 А.К. O 1 s z e w s к i, Art Deco. Towards the Définition and Chronology of the Style, „Polish Art Studies", XIV, 1992, passim;
D. G e b h a r d, The National Trust Guide to Art Deco in America, John Wiley & Sons, Inc., New York, Chichester, Brisbane, To-
ronto, Singapore 1996,passim; idem, Tulsa art déco: an architectural era, 1925-1942, Tulsa 1980, s. 20-22; L. Cerwinske,
Tropical Deco. The Architecture and Design of Old Miami Beach, Rizzoli, New York 1981.
3 C. R o b i n s o n, R. Ha a g В 1 e 11 e r, Skyscràper Style. Art Deco, New York, New York Oxford University Press 1975, s. 3.
Książka zawiera katalog 115 nowojorskich budynków art déco powstałych w latach 1923-1939.
Wydawnictwo Neriton, 2007
ANDRZEJ K. OLSZEWSKI
UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO
NOWOJORSKIE ART DÉCO A EUROPEJSKI EKSPRESJONIZM*
Zagadnienie różnorodnych form sztuki dekoracyjnej, prezentowanych na paryskiej L'Exposition Inter-
nationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes w 1925 г., jest od czterdziestu lat przedmiotem szcze-
gółowych badań wielu autorów. Punktem wyjścia była wystawa w Musée des Arts Décoratifs w Paryżu
w 1966 r. - Les Années 25. Zawarty w podtytule katalogu termin art déco został rozpowszechniony w 1968 r.
przez autora pierwszych licznych publikacji, Bevisa Hilliera i jest powszechnie przyjęty1.
Wprawdzie Stany Zjednoczone nie wzięły udziału w wystawie 1925 г., to właśnie w Ameryce formy
art déco, zwanego też między innymi stylem 1925, rozwinęły się różnorodnie i bogato w dekoracji architek-
tury i wnętrz. W Ameryce styl ten zwano także French Style, American Perpendicular, Skyscraper Style,
Zig-Zag, Moderne, Modernistic. Oczywiście, nazwy dawano również ściśle amerykańskim odmianom, jak
Streamline Art Deco, Pueblo Deco, Tropical Deco, PWA Classical Oriented Deco2. Niezależnie od takich
czy innych definicji i interpretacji wszyscy są zgodni co do francuskiego pochodzenia stylu - ściślej - Wy-
stawy Paryskiej 1925 r.
Wbrew pozorom, architektura ta była w Ameryce w gruncie rzeczy mało znana, dopiero w ciągu mi-
nionych trzydziestu lat pojawiły się na jej temat liczne publikacje. Kilka z nich, poświęconych architekturze
nowojorskiej, będzie przytoczonych w tekście.
W amerykańskich wieżowcach bardziej podziwiano konstrukcję umożliwiającą osiąganie znacznych
wysokości, niż dekorację będącą istotą déco, ta zaś z kolei nie interesowała zwolenników awangardowego
stylu międzynarodowego, który zresztą w Ameryce szeroko się nie przyjął, przynajmniej w swojej skrajnej,
właśnie programowo „antydekoracyjnej" postaci. Współautor jednej z podstawowych książek na temat no-
wojorskiego art déco, Cerwin Robinson pisał: „Budowle wzniesione w końcu lat 20. i w latach 30. stały się
pariasami współczesnej architektury, z wyjątkiem zaledwie kilku, jak gmachy News i McGraw-Hill, uważane
za zbliżone do stylu międzynarodowego, Empire State uznawany za najwyższy na świecie czy Rockefeller
Center - z powodu jego ambitnego programu. W świetle purystycznej etyki Modern Movement ich krzykli-
wość koloru i ornamentu wydawała się nietaktem"3.
* Materiały do artykułu zostały zebrane dzięki stypendium Fundacji Kościuszkowskiej i pomocy Art Déco Society of New
York.
1 В. H i 11 i e r, Art Deco of the 20s and 3fts\,The Herbert Press Limited, London 1968.
2 А.К. O 1 s z e w s к i, Art Deco. Towards the Définition and Chronology of the Style, „Polish Art Studies", XIV, 1992, passim;
D. G e b h a r d, The National Trust Guide to Art Deco in America, John Wiley & Sons, Inc., New York, Chichester, Brisbane, To-
ronto, Singapore 1996,passim; idem, Tulsa art déco: an architectural era, 1925-1942, Tulsa 1980, s. 20-22; L. Cerwinske,
Tropical Deco. The Architecture and Design of Old Miami Beach, Rizzoli, New York 1981.
3 C. R o b i n s o n, R. Ha a g В 1 e 11 e r, Skyscràper Style. Art Deco, New York, New York Oxford University Press 1975, s. 3.
Książka zawiera katalog 115 nowojorskich budynków art déco powstałych w latach 1923-1939.