DOI Artikel:
Szafrańska, Małgorzata: "Przesiewacze piasku": uwagi na temat powstania i ewolucji histrii ogrodów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14572#0011
Rocznik Historii Sztuki, tom XXXII
Wydawnictwo Neriton, 2007
MAŁGORZATA SZAFRAŃSKA
ZAMEK KRÓLEWSKI W WARSZAWIE
„PRZESIEWACZE PIASKU":
UWAGI NA TEMAT POWSTANIA I EWOLUCJI HISTORII OGRODÓW1
W świadomości badaczy przeszłości i czytelników ich książek ogród długo istniał jako element raczej
historii obyczajów niż historii sztuki. Nie zachęcały do badań niełatwe do interpretacji źródła historyczne,
określające jego formę artystyczną - szybko zmieniającą się i przemijającą. Dobrze więc, że tym interesu-
jącym zjawiskiem artystycznym zajęli się w końcu i historycy sztuki. Zrobili to ulegając wszakże mylnemu
wnioskowi, że ogród - projektowany często przez architektów - należy do tej właśnie dziedziny sztuki.
Wprawdzie architekci nieraz nadawali kształt ogrodom, oczywiste jest jednak, że nie idą w parze dzieła słu-
żące do zamieszkiwania i te inne, czyli ogrody, których tematem jest przyroda, będąca na ogół przeciwień-
stwem domowego ukojenia i stateczności żywiołów. W XIX w. jednak, choć zawód twórcy ogrodów utrwa-
lił się w profesji architekta krajobrazu, nazywanego wówczas ogrodnikiem pejzażystą lub ogrodnikiem
artystycznym, sztuka ogrodowa wydawała się tak bardzo należeć do procesów kształtowania przestrzeni, że
historycy sztuki, którzy zaczęli zwracać na ogród uwagę, opisywali go z racji jego przynależności do bu-
dowli: pałacu, willi, domu.
Jak powiedziano, dobrze, że ogród stał się przedmiotem penetrującej przeszłość refleksji również jako
dzieło sztuki, a nie tylko wdzięczny temat literackiej i malarskiej galanterii. Artykuł ten ma za zadanie opisać
okoliczności powstania i przekształceń historii ogrodów. To, co w opisie takim być może wykroczy poza
historyczną dokumentację, to ukazanie ewolucji metod i kluczy interpretacyjnych stosowanych przez daw-
nych i współczesnych nam badaczy sztuki ogrodowej. Zmieniające się punkty widzenia, sposoby i narzędzia
zależały od przekształceń samych badań historycznych i od zmieniającego się rozumienia istoty ogrodu2.
PRZED HISTORIĄ OGRODÓW
W antycznym świecie grecko-rzymskim ogród kojarzył się z symboliką religijną i treściami użytkowy-
mi, a nie estetycznymi walorami formy. Massimo Venturi Ferriolo wymienia dwanaście topoi ogrodu gre-
ckiego, takich jak np. miejsca błogosławione, ogrody nauki, ustronia miłości, święte gaje, objawienia płod-
Zamysł problematyki tego artykułu zrodził się w toku pracy nad tekstem Odpowiedzi profesora Maria Astunto na listy
Małgorzaty Szafrańskiej', [w:] Mowa i moc obrazów. Prace dedykowane Profesor Marii Poprzęckiej, Wydawnictwa Uniwersytetu
Warszawskiego, Warszawa 2005, s. 359-364.
Historia badań ogrodów i ich metodologii była dotychczas przedmiotem niewielu prac; wśród nich są przede wszystkim:
M. M o s s e r, L'histoire des jardins en France: un état des lieux, „Histoire de l'art", 1990, nr 12, s. 21-25; Garden History: Issues,
Approaches, Methods. Dumbarton Oaks Colloquium on the History of Landscape Architecture, XIII, J.D. Hunt (éd.), Dumbarton
Oaks, Washington 1992; Perspectives on garden historiés. Dumbarton Oaks Colloquium on the History of Landscape Architecture,
XXI, M. Conan (éd.), Dumbarton Oaks, Washington 1999; A. Helmreich, The English Garden and National Identity: The
Competing Styles of Garden Design, 1870-1914, Cambridge University Press, Cambridge 2002.
Wydawnictwo Neriton, 2007
MAŁGORZATA SZAFRAŃSKA
ZAMEK KRÓLEWSKI W WARSZAWIE
„PRZESIEWACZE PIASKU":
UWAGI NA TEMAT POWSTANIA I EWOLUCJI HISTORII OGRODÓW1
W świadomości badaczy przeszłości i czytelników ich książek ogród długo istniał jako element raczej
historii obyczajów niż historii sztuki. Nie zachęcały do badań niełatwe do interpretacji źródła historyczne,
określające jego formę artystyczną - szybko zmieniającą się i przemijającą. Dobrze więc, że tym interesu-
jącym zjawiskiem artystycznym zajęli się w końcu i historycy sztuki. Zrobili to ulegając wszakże mylnemu
wnioskowi, że ogród - projektowany często przez architektów - należy do tej właśnie dziedziny sztuki.
Wprawdzie architekci nieraz nadawali kształt ogrodom, oczywiste jest jednak, że nie idą w parze dzieła słu-
żące do zamieszkiwania i te inne, czyli ogrody, których tematem jest przyroda, będąca na ogół przeciwień-
stwem domowego ukojenia i stateczności żywiołów. W XIX w. jednak, choć zawód twórcy ogrodów utrwa-
lił się w profesji architekta krajobrazu, nazywanego wówczas ogrodnikiem pejzażystą lub ogrodnikiem
artystycznym, sztuka ogrodowa wydawała się tak bardzo należeć do procesów kształtowania przestrzeni, że
historycy sztuki, którzy zaczęli zwracać na ogród uwagę, opisywali go z racji jego przynależności do bu-
dowli: pałacu, willi, domu.
Jak powiedziano, dobrze, że ogród stał się przedmiotem penetrującej przeszłość refleksji również jako
dzieło sztuki, a nie tylko wdzięczny temat literackiej i malarskiej galanterii. Artykuł ten ma za zadanie opisać
okoliczności powstania i przekształceń historii ogrodów. To, co w opisie takim być może wykroczy poza
historyczną dokumentację, to ukazanie ewolucji metod i kluczy interpretacyjnych stosowanych przez daw-
nych i współczesnych nam badaczy sztuki ogrodowej. Zmieniające się punkty widzenia, sposoby i narzędzia
zależały od przekształceń samych badań historycznych i od zmieniającego się rozumienia istoty ogrodu2.
PRZED HISTORIĄ OGRODÓW
W antycznym świecie grecko-rzymskim ogród kojarzył się z symboliką religijną i treściami użytkowy-
mi, a nie estetycznymi walorami formy. Massimo Venturi Ferriolo wymienia dwanaście topoi ogrodu gre-
ckiego, takich jak np. miejsca błogosławione, ogrody nauki, ustronia miłości, święte gaje, objawienia płod-
Zamysł problematyki tego artykułu zrodził się w toku pracy nad tekstem Odpowiedzi profesora Maria Astunto na listy
Małgorzaty Szafrańskiej', [w:] Mowa i moc obrazów. Prace dedykowane Profesor Marii Poprzęckiej, Wydawnictwa Uniwersytetu
Warszawskiego, Warszawa 2005, s. 359-364.
Historia badań ogrodów i ich metodologii była dotychczas przedmiotem niewielu prac; wśród nich są przede wszystkim:
M. M o s s e r, L'histoire des jardins en France: un état des lieux, „Histoire de l'art", 1990, nr 12, s. 21-25; Garden History: Issues,
Approaches, Methods. Dumbarton Oaks Colloquium on the History of Landscape Architecture, XIII, J.D. Hunt (éd.), Dumbarton
Oaks, Washington 1992; Perspectives on garden historiés. Dumbarton Oaks Colloquium on the History of Landscape Architecture,
XXI, M. Conan (éd.), Dumbarton Oaks, Washington 1999; A. Helmreich, The English Garden and National Identity: The
Competing Styles of Garden Design, 1870-1914, Cambridge University Press, Cambridge 2002.