DOI Artikel:
Kociszewska, Ewa: Poeci Plejady o sztuce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14572#0074
68
EWA KOCISZEWSKA
nych twórców włoskich, o których we wczesnym sonecie pisał: „Je ne scaurois penser que des peintres es-
tranges / Méritent tant que nous, les postes de lounges..."184. Pomimo wszystkich złośliwych uwag i częstych
wzmianek o „vaine peinture", motywacji dla rywalizacji poezji z dziełami malarskimi poszukiwać należy
nie tylko w królewskich rachunkach i przywilejach. Spór z malarstwem prowadzony był w bardziej subtel-
ny sposób, polegający nie na podkreślaniu znikomej wartości dzieł plastycznych, ale raczej na próbie twór-
czego naśladowania pożądanych przez zleceniodawców obrazów.
W omówionych utworach poeci usiłowali w ramach swojego medium naśladować efekty i cechy właś-
ciwe malarstwu, dążąc jednocześnie do udowodnienia wyższości własnej profesji. Zamiarem autorów było,
zgodnie z kategorią enargeia, dobitne unaocznienie opisywanych scen tak, by jawiły się jak namalowane.
Ponadto, nieustannie starali się wydobywać i akcentować cechy niedostępne sztukom plastycznym, a będące
domeną poezji, przede wszystkim trwanie w czasie, możliwość przedstawiania wielu zmiennych stanów,
oddanie dźwięku i skomplikowanych idei. Chęć rywalizacji, zazdrość o osiągnięcia twórców innej dziedzi-
ny stała się tu przyczyną twórczego i niecodziennego - wyrażającego się bowiem zupełnie odmiennymi
środkami aemulatio, twórczej imitacji. Niezależnie od czystości intencji poetów Plejady, motywowanych,
prócz podziwu dla sukcesów malarzy, zwykłą invidians powstały utwory niezwykłe. Naiwnie byłoby sądzić,
że wiersze naśladujące obrazy miały wedle zamysłu Ronsarda zastąpić dzieła malarskie. Były one przede
wszystkim popisem niezwykłej zręczności pióra i dowodem nieograniczonych możliwości poezji, mogącej
z łatwością ustanawiać cenione dzieła sztuki. Jednocześnie wiersze te budziły uznanie dzięki wyrafinowa-
nemu konceptyzmowi. Odpowiednia i czytelna dla wykształconego odbiorcy z królewskiego kręgu była
w nich również problematyka paragone, przywołująca podobne debaty z admirowanych dworów włoskich.
Jeśli więc zleceniodawcy Ronsarda podzielali jego przekonanie, iż wersy sonetów są rodzajem waluty, nor-
malnego środka płatniczego186, za te właśnie wiersze-obrazy, dzięki ich wykoncypowanej formie i retorycz-
nej sprawności przekonywania, poeci powinny być szczególnie hojnie wynagrodzeni.
THE PLÉIADE POETS ON ART
Ab s tract
Traditionally, the members of the Pléiade, a group of French Renaissance poets focused around Pierre de Ronsard, are con-
sidered to have been especially sensitive to the beauty of visual arts and various beaux objets, sophisticated artistic objects the de-
scriptions of which enriched their poems. The présence of works of art in poetry, however, was not limited to mere admiration. It
focused around the attempts to demonstrate both the relationship between arts, according to the Horatian maxim ut pictura poesis,
and rivalry with them, inscribing into Paragone, a Renaissance dispute about superiority of one of the arts.
The Pléiade poets many a time brought up architectural thèmes. Popular were ecphrasis of existing or imaginary buildings,
the use of metaphors referring to architecture and the topos of poem-as-monument exegi monumentum. In the book thèse conven-
tions are presented through the example of the most famous poems of the Pléiade group, among other a treatise Deffence et illustra-
tion de la langue françoyse, sonnets by Joachim Du Bellay from the collections of Les Antiquitez de Rome and Les Regretz, or odes
by Pierre de Ronsard.
An important context for the measures emphasising a community of expressions of poetry and visual arts was made by cen-
tralised system of patronage at the French court of the last Valois kings. Occasionally, the system caused confiicts between poets and
artists (motivated by non-artistic factors), anxious for favours of patrons.
Affinity of the Pléiade poetry to its contemporary painting is presented through the ars poetica by Jacques Peletier du Mans
and Ronsard, as well as rhetoric concepts of copia and enargeia, explained in the treatise by Desiderius Erasmus Roterodamus De
duplici copia verborum. As an example of the poets' attempts to produce the effects similar to paintings and at the same time to
emphasise the superiority of poetry three poems are used. The form of the first one, Les Douze fables de Fleuves ou Fontaines by
Pontus de Tyard, suggests that it was written as a programme of painting décoration of a mansion at Anet; it seems, however, that
it was supposed to be a rhetoric exercise and a voice in Paragone debate. The other two, Des peintures contenues dedans un tableau
and Elegie a Janet by Ronsard, were inspired by the 16th-century paintings. They could be regarded as the fruit of a spécial sort of
émulation, stressing the unparalleled créative power of poetry.
Cyt. za С a mp о, Ronsard s Contentious Sisters..., s. 245. Wydaje się, że Ronsard nie był osamotniony w swojej niechę-
ci wobec adorowanych we Francji włoskich artystów. Zbliżoną postawę prezentował Rabelais, który w Gargantui w obsceniczny
sposób sparodiował zakupiony przez Franciszka I słynny obraz Michała Anioła Leda z łabędziem (F. R i g o 1 o t, Leda and the Swan:
Rabelais's Parody of Michelangelo, „Renaissance Quarterly", 38, 1985, s. 688-700).
185 Na temat starożytnej koncepcji zazdrości jako motywu imitacji i emulacji: G.W. Pigman III, Versions of Imitation in
the Renaissance, „Renaissance Quarterly", 33, 1980, s. 16-20.
186 Cave, Cornucopia..., s. 257-258.
EWA KOCISZEWSKA
nych twórców włoskich, o których we wczesnym sonecie pisał: „Je ne scaurois penser que des peintres es-
tranges / Méritent tant que nous, les postes de lounges..."184. Pomimo wszystkich złośliwych uwag i częstych
wzmianek o „vaine peinture", motywacji dla rywalizacji poezji z dziełami malarskimi poszukiwać należy
nie tylko w królewskich rachunkach i przywilejach. Spór z malarstwem prowadzony był w bardziej subtel-
ny sposób, polegający nie na podkreślaniu znikomej wartości dzieł plastycznych, ale raczej na próbie twór-
czego naśladowania pożądanych przez zleceniodawców obrazów.
W omówionych utworach poeci usiłowali w ramach swojego medium naśladować efekty i cechy właś-
ciwe malarstwu, dążąc jednocześnie do udowodnienia wyższości własnej profesji. Zamiarem autorów było,
zgodnie z kategorią enargeia, dobitne unaocznienie opisywanych scen tak, by jawiły się jak namalowane.
Ponadto, nieustannie starali się wydobywać i akcentować cechy niedostępne sztukom plastycznym, a będące
domeną poezji, przede wszystkim trwanie w czasie, możliwość przedstawiania wielu zmiennych stanów,
oddanie dźwięku i skomplikowanych idei. Chęć rywalizacji, zazdrość o osiągnięcia twórców innej dziedzi-
ny stała się tu przyczyną twórczego i niecodziennego - wyrażającego się bowiem zupełnie odmiennymi
środkami aemulatio, twórczej imitacji. Niezależnie od czystości intencji poetów Plejady, motywowanych,
prócz podziwu dla sukcesów malarzy, zwykłą invidians powstały utwory niezwykłe. Naiwnie byłoby sądzić,
że wiersze naśladujące obrazy miały wedle zamysłu Ronsarda zastąpić dzieła malarskie. Były one przede
wszystkim popisem niezwykłej zręczności pióra i dowodem nieograniczonych możliwości poezji, mogącej
z łatwością ustanawiać cenione dzieła sztuki. Jednocześnie wiersze te budziły uznanie dzięki wyrafinowa-
nemu konceptyzmowi. Odpowiednia i czytelna dla wykształconego odbiorcy z królewskiego kręgu była
w nich również problematyka paragone, przywołująca podobne debaty z admirowanych dworów włoskich.
Jeśli więc zleceniodawcy Ronsarda podzielali jego przekonanie, iż wersy sonetów są rodzajem waluty, nor-
malnego środka płatniczego186, za te właśnie wiersze-obrazy, dzięki ich wykoncypowanej formie i retorycz-
nej sprawności przekonywania, poeci powinny być szczególnie hojnie wynagrodzeni.
THE PLÉIADE POETS ON ART
Ab s tract
Traditionally, the members of the Pléiade, a group of French Renaissance poets focused around Pierre de Ronsard, are con-
sidered to have been especially sensitive to the beauty of visual arts and various beaux objets, sophisticated artistic objects the de-
scriptions of which enriched their poems. The présence of works of art in poetry, however, was not limited to mere admiration. It
focused around the attempts to demonstrate both the relationship between arts, according to the Horatian maxim ut pictura poesis,
and rivalry with them, inscribing into Paragone, a Renaissance dispute about superiority of one of the arts.
The Pléiade poets many a time brought up architectural thèmes. Popular were ecphrasis of existing or imaginary buildings,
the use of metaphors referring to architecture and the topos of poem-as-monument exegi monumentum. In the book thèse conven-
tions are presented through the example of the most famous poems of the Pléiade group, among other a treatise Deffence et illustra-
tion de la langue françoyse, sonnets by Joachim Du Bellay from the collections of Les Antiquitez de Rome and Les Regretz, or odes
by Pierre de Ronsard.
An important context for the measures emphasising a community of expressions of poetry and visual arts was made by cen-
tralised system of patronage at the French court of the last Valois kings. Occasionally, the system caused confiicts between poets and
artists (motivated by non-artistic factors), anxious for favours of patrons.
Affinity of the Pléiade poetry to its contemporary painting is presented through the ars poetica by Jacques Peletier du Mans
and Ronsard, as well as rhetoric concepts of copia and enargeia, explained in the treatise by Desiderius Erasmus Roterodamus De
duplici copia verborum. As an example of the poets' attempts to produce the effects similar to paintings and at the same time to
emphasise the superiority of poetry three poems are used. The form of the first one, Les Douze fables de Fleuves ou Fontaines by
Pontus de Tyard, suggests that it was written as a programme of painting décoration of a mansion at Anet; it seems, however, that
it was supposed to be a rhetoric exercise and a voice in Paragone debate. The other two, Des peintures contenues dedans un tableau
and Elegie a Janet by Ronsard, were inspired by the 16th-century paintings. They could be regarded as the fruit of a spécial sort of
émulation, stressing the unparalleled créative power of poetry.
Cyt. za С a mp о, Ronsard s Contentious Sisters..., s. 245. Wydaje się, że Ronsard nie był osamotniony w swojej niechę-
ci wobec adorowanych we Francji włoskich artystów. Zbliżoną postawę prezentował Rabelais, który w Gargantui w obsceniczny
sposób sparodiował zakupiony przez Franciszka I słynny obraz Michała Anioła Leda z łabędziem (F. R i g o 1 o t, Leda and the Swan:
Rabelais's Parody of Michelangelo, „Renaissance Quarterly", 38, 1985, s. 688-700).
185 Na temat starożytnej koncepcji zazdrości jako motywu imitacji i emulacji: G.W. Pigman III, Versions of Imitation in
the Renaissance, „Renaissance Quarterly", 33, 1980, s. 16-20.
186 Cave, Cornucopia..., s. 257-258.