DOI Artikel:
Grąbczewska, Małgorzata Maria: Zbiór dagerotypów Biblioteki Polskiej w Paryżu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14572#0132
126
MAŁGORZATA MARIA GRĄBCZEWSKA
Narodowym w Warszawie8. Dla porównania warto przywołać wystawę dagerotypów francuskich, zaprezen-
towaną w 2003 г., najpierw w Musée d'Orsay w Paryżu, a następnie w Metropolitan Muséum of Art w Nowym
Jorku, na której pokazano 250 najcenniejszych dagerotypów oraz ponad 50 obiektów związanych z samym
procesem ich powstawania, a także liczne dokumenty ikonograficzne dotyczące dagerotypii i jej rozwoju.
Problemem w badaniu dagerotypów jest często brak wiedzy na temat tej techniki i nieumiejętność jej
rozpoznawania9. Dagerotypy są wciąż mylone z ambro- czy ferotypami. Dotyczy to zarówno kolekcji mu-
zealnych i archiwalnych, jak i rynku sztuki. Powoduje to zubożenie wiedzy oraz pogarszanie się stanu za-
chowania obiektów. Nieumiejętny sposób przechowywania dagerotypów może bowiem prowadzić do znacz-
nych zniszczeń i stopniowego zaniku obrazu. Taki los spotkał niektóre z dagerotypów przechowywanych
w Bibliotece Polskiej w Paryżu (BPP). W zbiorze tym, rozproszonym pomiędzy kolekcje artystyczne, ręko-
pisy i materiały ikonograficzne, znajdowały się także dagerotypy pozbawione opraw, szyb ochronnych,
0 obrazie zupełnie zatartym.
Podstawową trudnością z jaką spotkała się Wanda Mossakowska, był problem z dotarciem do kolek-
cjonerów prywatnych i mniej znanych kolekcji państwowych. Katalog zamknął się na 442 pozycjach. Z jej
pracy wynika, że wszystkie opisywane dagerotypy oglądała. Kilka lat później opublikowała artykuł będący
uzupełnieniem książki10. Zaprezentowała w nim dagerotypy odnalezione przez siebie już po wydaniu książ-
ki, a więc w latach 1989-2001". Pojawiło się w nim kolejnych 18 prac. Tu też po raz pierwszy badaczka
poruszyła problem polskich dagerotypów przechowywanych w kolekcjach znajdujących się poza granicami
kraju: w Moskwie, Wilnie, Montrésor, Paryżu. Wspomniała ona m.in. siedem dagerotypów przechowywa-
nych w zbiorach Biblioteki Polskiej w Paryżu i istniejącego przy niej Muzeum Adama Mickiewicza12: portret
Adama Mickiewicza, Celiny Mickiewiczowej (il. 1), Jules'a Micheleta oraz trzy dagerotypy osób z rodziny
Gałęzowskich. Komentarz Mossakowskiej ograniczył się, tak jak w wypadku pozostałych przedstawionych
obiektów, do opisu dagerotypu, charakteru występującego na nim przedstawienia oraz danych technicznych.
Dagerotypy Gałęzowskich zostały jedynie wspomniane. Choć autorka odbyła kwerendę w zbiorach Biblio-
teki, to część posiadanych przez nią danych, co sama przyznaje, pochodziła jedynie ze sprawozdania dr.
Andrzeja Biernata, dyrektora Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych. Niektóre informacje zamieszczo-
ne przez Mossakowską wyraźnie różnią się od obecnego stanu kolekcji. Dane te wymagają sprostowania
1 uściślenia. Większość dagerotypów znajdujących się w kolekcji Biblioteki Polskiej nie tylko nie została
ujęta przez Mossakowską w jej publikacjach, ale, pozostając fragmentem zbioru rękopisów czy niezinwen-
taryzownanej części kolekcji artystycznych, nie doczekała się publikacji czy prezentacji. Artykuł niniejszy
pomyślany jest więc jako uzupełnienie publikacji Mossakowskiej oraz przyczynek do historii fotografii oraz
charakterystyki polskich zbiorów dawnej fotografii.
BIBLIOTEKA POLSKA W PARYŻU I JEJ KOLEKCJA FOTOGRAFICZNA
Podstawową część zasobów Biblioteki Polskiej w Paryżu stanowią archiwa emigracyjne, będące bodaj
największą i najważniejszą taką kolekcją na świecie. Istotny zespół tworzy księgozbiór oraz zbiory artystycz-
ne, na które składają się kolekcje malarstwa i rzeźby, grafiki i rysunku, fotograficzna i ikonograficzna oraz
kartografia13. Zbiory kształtowały się niemal od początku powstania biblioteki w 1838 r. W momencie
D.Jackiewicz, Sztuka fotografii. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, czerwiec 1990, Warszawa 1990,
poz. 5-12.
9 O tych technikach m.in.: M.S. В arger, W.B. White, The daguerréotype: 19th century technology and modern science,
Washington 1991 ; Q. В a j a c, L'invention de la photographie, Paris 2001 ; W. Żdżarski, Początki fotografii warszawskiej, PWN,
Warszawa 1974.
10 W. M ossakowska, Dagerotypy polskie i polonika w zbiorach krajowych, „Dagerotyp", 2001, nr 10, s. 7-27.
11 Jak zaznacza autorka, artykuł ogranicza się do dagerotypów polskich i z Polską związanych. Wyklucza przede wszystkim
dagerotypy amerykańskie, których duża liczba pojawiła się w ciągu kilku ostatnich lat na polskim rynku.
12 Ibidem, s. 21.
13 Na temat Biblioteki Polskiej w Paryżu (BPP): F. Pułaski, Sprawozdanie z działalności Biblioteki Polskiej w Paryżu za
czas od 3 maja 1839 roku do 3 maja 1939 roku, Nicea 1940; A. Mędrzyński, Biblioteka Polska w Paryżu. Rys historyczny,
zbiory, dzień dzisiejszy, „Przegląd Biblioteczny", 1, 1983, s. 13-25; A. Łucka, Towarzystwo His tory czno-Literac kie i Biblioteka
Polska w Paryżu, [w:] Muzea, biblioteki i archiwa polskie na Zachodzie. Stała konferencja muzeów, bibliotek i archiwów polskich na
Zachodzie, Londyn 1991 ; Przewodnik po zespołach rękopisów Towarzystwa Historyczno-Literackiego i Biblioteki Polskiej w Paryżu,
MAŁGORZATA MARIA GRĄBCZEWSKA
Narodowym w Warszawie8. Dla porównania warto przywołać wystawę dagerotypów francuskich, zaprezen-
towaną w 2003 г., najpierw w Musée d'Orsay w Paryżu, a następnie w Metropolitan Muséum of Art w Nowym
Jorku, na której pokazano 250 najcenniejszych dagerotypów oraz ponad 50 obiektów związanych z samym
procesem ich powstawania, a także liczne dokumenty ikonograficzne dotyczące dagerotypii i jej rozwoju.
Problemem w badaniu dagerotypów jest często brak wiedzy na temat tej techniki i nieumiejętność jej
rozpoznawania9. Dagerotypy są wciąż mylone z ambro- czy ferotypami. Dotyczy to zarówno kolekcji mu-
zealnych i archiwalnych, jak i rynku sztuki. Powoduje to zubożenie wiedzy oraz pogarszanie się stanu za-
chowania obiektów. Nieumiejętny sposób przechowywania dagerotypów może bowiem prowadzić do znacz-
nych zniszczeń i stopniowego zaniku obrazu. Taki los spotkał niektóre z dagerotypów przechowywanych
w Bibliotece Polskiej w Paryżu (BPP). W zbiorze tym, rozproszonym pomiędzy kolekcje artystyczne, ręko-
pisy i materiały ikonograficzne, znajdowały się także dagerotypy pozbawione opraw, szyb ochronnych,
0 obrazie zupełnie zatartym.
Podstawową trudnością z jaką spotkała się Wanda Mossakowska, był problem z dotarciem do kolek-
cjonerów prywatnych i mniej znanych kolekcji państwowych. Katalog zamknął się na 442 pozycjach. Z jej
pracy wynika, że wszystkie opisywane dagerotypy oglądała. Kilka lat później opublikowała artykuł będący
uzupełnieniem książki10. Zaprezentowała w nim dagerotypy odnalezione przez siebie już po wydaniu książ-
ki, a więc w latach 1989-2001". Pojawiło się w nim kolejnych 18 prac. Tu też po raz pierwszy badaczka
poruszyła problem polskich dagerotypów przechowywanych w kolekcjach znajdujących się poza granicami
kraju: w Moskwie, Wilnie, Montrésor, Paryżu. Wspomniała ona m.in. siedem dagerotypów przechowywa-
nych w zbiorach Biblioteki Polskiej w Paryżu i istniejącego przy niej Muzeum Adama Mickiewicza12: portret
Adama Mickiewicza, Celiny Mickiewiczowej (il. 1), Jules'a Micheleta oraz trzy dagerotypy osób z rodziny
Gałęzowskich. Komentarz Mossakowskiej ograniczył się, tak jak w wypadku pozostałych przedstawionych
obiektów, do opisu dagerotypu, charakteru występującego na nim przedstawienia oraz danych technicznych.
Dagerotypy Gałęzowskich zostały jedynie wspomniane. Choć autorka odbyła kwerendę w zbiorach Biblio-
teki, to część posiadanych przez nią danych, co sama przyznaje, pochodziła jedynie ze sprawozdania dr.
Andrzeja Biernata, dyrektora Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych. Niektóre informacje zamieszczo-
ne przez Mossakowską wyraźnie różnią się od obecnego stanu kolekcji. Dane te wymagają sprostowania
1 uściślenia. Większość dagerotypów znajdujących się w kolekcji Biblioteki Polskiej nie tylko nie została
ujęta przez Mossakowską w jej publikacjach, ale, pozostając fragmentem zbioru rękopisów czy niezinwen-
taryzownanej części kolekcji artystycznych, nie doczekała się publikacji czy prezentacji. Artykuł niniejszy
pomyślany jest więc jako uzupełnienie publikacji Mossakowskiej oraz przyczynek do historii fotografii oraz
charakterystyki polskich zbiorów dawnej fotografii.
BIBLIOTEKA POLSKA W PARYŻU I JEJ KOLEKCJA FOTOGRAFICZNA
Podstawową część zasobów Biblioteki Polskiej w Paryżu stanowią archiwa emigracyjne, będące bodaj
największą i najważniejszą taką kolekcją na świecie. Istotny zespół tworzy księgozbiór oraz zbiory artystycz-
ne, na które składają się kolekcje malarstwa i rzeźby, grafiki i rysunku, fotograficzna i ikonograficzna oraz
kartografia13. Zbiory kształtowały się niemal od początku powstania biblioteki w 1838 r. W momencie
D.Jackiewicz, Sztuka fotografii. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, czerwiec 1990, Warszawa 1990,
poz. 5-12.
9 O tych technikach m.in.: M.S. В arger, W.B. White, The daguerréotype: 19th century technology and modern science,
Washington 1991 ; Q. В a j a c, L'invention de la photographie, Paris 2001 ; W. Żdżarski, Początki fotografii warszawskiej, PWN,
Warszawa 1974.
10 W. M ossakowska, Dagerotypy polskie i polonika w zbiorach krajowych, „Dagerotyp", 2001, nr 10, s. 7-27.
11 Jak zaznacza autorka, artykuł ogranicza się do dagerotypów polskich i z Polską związanych. Wyklucza przede wszystkim
dagerotypy amerykańskie, których duża liczba pojawiła się w ciągu kilku ostatnich lat na polskim rynku.
12 Ibidem, s. 21.
13 Na temat Biblioteki Polskiej w Paryżu (BPP): F. Pułaski, Sprawozdanie z działalności Biblioteki Polskiej w Paryżu za
czas od 3 maja 1839 roku do 3 maja 1939 roku, Nicea 1940; A. Mędrzyński, Biblioteka Polska w Paryżu. Rys historyczny,
zbiory, dzień dzisiejszy, „Przegląd Biblioteczny", 1, 1983, s. 13-25; A. Łucka, Towarzystwo His tory czno-Literac kie i Biblioteka
Polska w Paryżu, [w:] Muzea, biblioteki i archiwa polskie na Zachodzie. Stała konferencja muzeów, bibliotek i archiwów polskich na
Zachodzie, Londyn 1991 ; Przewodnik po zespołach rękopisów Towarzystwa Historyczno-Literackiego i Biblioteki Polskiej w Paryżu,