DOI article:
Hornowska, Ewa: Świadomość obrazowania Fortunaty Obrąpalskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14572#0175
ŚWIADOMOŚĆ OBRAZOWANIA FORTUNATY OBRĄPALSKIEJ
169
do dalszej obróbki artystycznej55. Obrąpalska, świadoma narzuconych ograniczeń, potrafiła prowadzić z nimi
artystyczną i instytucjonalną grę. W poznańskim oddziale PTF przy jej wydatnym udziale zorganizowano
w 1952 r. wystawę Realizm socjalistyczny w fotografii, z której była dumna jeszcze po wielu latach, gdyż
pod hasłowym tematem udało się, jak sama twierdziła, przemycić zdjęcia na dobrym czy wręcz doskonałym
poziomie56. W okresie tym nie tylko wysyłała prace na wystawy przyrodnicze i krajoznawcze (krajowe
i okręgowe), o tematyce społecznej oraz na pokazy międzynarodowe organizowane przez polskie i europej-
skie stowarzyszenia fotograficzne, ale też brała udział w ich organizowaniu, prowadziła odczyty w powia-
towych kołach PTF i aktywnie działała w ZPAF. W PTF zainicjowała pracę sekcji artystycznej i przez wiele
lat nią kierowała (od 1953 do 1965 r.)57, a przez jej szkołę przeszło spore grono poznańskich fotografów,
zarówno amatorów, jak i późniejszych członków ZPAF. Stopniowo jednak wycofywała się z pracy labora-
toryjnej, aż w roku 1972, kiedy wykryto u niej alergię na chemikalia, zupełnie zaprzestała wykonywania
zdjęć.
Podsumowaniem pracy twórczej Obrąpalskiej była jej wystawa retrospektywna w poznańskim salonie
Polskiego Towarzystwa Fotograficznego w lutym i marcu 1958 r.58 Składało się na nią 45 prac dających
przegląd stosowanych przez fotografkę technik i ulubionych tematów. Najwcześniejsze zdjęcie, Gęsięta, po-
chodziło z roku 1939 i było jak na ten czas zdecydowanie anachroniczne, tak pod względem tematu, jak
i obrazowania. W całym zestawie poza kompozycjami z cyklu Dyfuzja w cieczy wyróżniały się Powoje, Per-
lamutto, Murarze (1949, il. 9), Wysiłek, Drzewo (1949, il. 10), Roślina (1955, il. 11), Wiosna (1957), Lila
(1957), Ślady (1957), Głowa starca (1946), Górale (1954) i Wiatraki (1954). W większości były to odbitki
srebrowe, poddane niekiedy dodatkowym zabiegom, np. złotej kąpieli. Zapewne niektóre zostały na nowo
opracowane, ale większość była prezentowana już wcześniej i dobrze znana. Było tak w wypadku Tancerki,
której druga wersja pojawiła się na wystawie, oraz Drzewa, Przekleństwa i Głowy starca, właściwie Portre-
tu ojca sprzed 1937 r. Wystawa pokazała, że poza nielicznymi próbami podjętymi w początkowym okresie
twórczości (w końcu lat 30. i na początku 40.), Obrąpalska nie posługiwała się technikami szlachetnymi,
najczęściej ograniczając się do opanowanej do perfekcji techniki bromowej, czasem wzbogaconej o solary-
zację czy inwersję, które służyły jej do różnicowania efektów w obrębie jednego motywu czy jednej kom-
pozycji. Za ich pomocą osiągała ogromną rozpiętość stylistyczną i to również ujawniła wystawa. Między
skrajnie zgrafizowaną Rośliną (il. 11) a malarskimi Trzema planami (1950) w pierwszej chwili trudno do-
szukać się jakiegokolwiek pokrewieństwa, chociaż chodzi w nich o to samo: znalezienie środka wyrazu jak
najbliższego treści przedstawienia, niemalże tautologicznego. Obraz Rośliny, przedstawionej konturowo,
jakby narysowanej jedną nieprzerwaną kreską jest ascetyczny, suchy jak sama roślina - sukulent z rodziny
wilczomleczy. W Trzech planach mamy zaś do czynienia z typowym, bogatym w szczegóły pejzażem, ale
nie krajobraz jest treścią zdjęcia, lecz za pomocą perspektywy (tu: perspektywy powietrznej) uchwycony
problem malarski - bliski, średni i daleki plan klasycznego studium.
Być może do socrealistycznych „eksperymentów" pokazanych na wystawie „Realizm socjalistyczny
w fotografii" należeli Murarze, scena rodzajowa swoją budową bardziej przypominająca niektóre - o kilka
lat późniejsze - obrazy arsenałowców, niż realistyczne zdjęcia, jakich sporo można było zobaczyć w ów-
czesnej prasie. Wskutek pseudosolaryzacji płaska kompozycja sceny rozgrywającej się w średnim planie
55 Jedyna wzmianka na temat tego fragmentu twórczości Obrąpalskiej: M. J u г e с к a, Socrealizm w fotografii, „Sztuka", XIII,
1988, nr 5-6, s. 58-61.
56 I. Raj ewska, Jak powstawała ,,Tancerka", „Gazeta Poznańska. Magazyn", 19 I - 20 I 1974, nr 16, s. 5.
57 G o d 1 e w s к i, op. cit., s. 51-52; U. Czartoryska, Poznańskie Towarzystwo Fotograficzne, „Fotoamator. Dodatek do
miesięcznika Fotografia", XII, 1964, nr 7, s. II-III. Za pomoc w uściśleniu niektórych dat i faktów oraz w dotarciu do unikatowych
wydawnictw dziękuję Panu prof. Stefanowi Wojneckiemu, który jest nieocenionym źródłem wiedzy o historii fotografii po-
znańskiej.
58 Fortunata Obrąpalska. Wystawa retrospektywna. Katalog wystawy, Polskie Towarzystwo Fotograficzne, Oddział w Pozna-
niu, luty - marzec 1958, [Poznań 1958]. Dwa lata później Obrąpalska miała jeszcze jedną wystawę indywidualną w Poznaniu
i Wrocławiu, ale przeszła ona prawie bez echa, choć artystka wspominała, że została dobrze przyjęta. Jeszcze przed jej śmiercią
Galeria Miejska w Poznaniu zorganizowała wystawę monograficzną {Fortunata Obrąpalska. Katalog wystawy, oprać. W. Mako-
wiecki, M. Michałowska, Galeria Miejska Arsenał, Poznań 1999), a prace ze swych zbiorów pokazało Muzeum Historii
Fotografii (Fortunata Obrąpalska. Katalog wystawy, Muzeum Historii Fotografii w Krakowie, Kraków [2001]). Obie wystawy
walnie przyczyniły się do przypomnienia dorobku artystki, mniejszy udział miały w tym opracowania historyczne, np. J. Piwo-
warski, Fortunata Obrąpalska, [w:] Polska Fotografia Artystyczna. IV Sympozjum Historyczne. 150 lat fotografii 1839-1989.
Materiały sympozjum, cz. I, 19, 20, 21 maja 1989, Szczecin 1989, s. 94-106.
169
do dalszej obróbki artystycznej55. Obrąpalska, świadoma narzuconych ograniczeń, potrafiła prowadzić z nimi
artystyczną i instytucjonalną grę. W poznańskim oddziale PTF przy jej wydatnym udziale zorganizowano
w 1952 r. wystawę Realizm socjalistyczny w fotografii, z której była dumna jeszcze po wielu latach, gdyż
pod hasłowym tematem udało się, jak sama twierdziła, przemycić zdjęcia na dobrym czy wręcz doskonałym
poziomie56. W okresie tym nie tylko wysyłała prace na wystawy przyrodnicze i krajoznawcze (krajowe
i okręgowe), o tematyce społecznej oraz na pokazy międzynarodowe organizowane przez polskie i europej-
skie stowarzyszenia fotograficzne, ale też brała udział w ich organizowaniu, prowadziła odczyty w powia-
towych kołach PTF i aktywnie działała w ZPAF. W PTF zainicjowała pracę sekcji artystycznej i przez wiele
lat nią kierowała (od 1953 do 1965 r.)57, a przez jej szkołę przeszło spore grono poznańskich fotografów,
zarówno amatorów, jak i późniejszych członków ZPAF. Stopniowo jednak wycofywała się z pracy labora-
toryjnej, aż w roku 1972, kiedy wykryto u niej alergię na chemikalia, zupełnie zaprzestała wykonywania
zdjęć.
Podsumowaniem pracy twórczej Obrąpalskiej była jej wystawa retrospektywna w poznańskim salonie
Polskiego Towarzystwa Fotograficznego w lutym i marcu 1958 r.58 Składało się na nią 45 prac dających
przegląd stosowanych przez fotografkę technik i ulubionych tematów. Najwcześniejsze zdjęcie, Gęsięta, po-
chodziło z roku 1939 i było jak na ten czas zdecydowanie anachroniczne, tak pod względem tematu, jak
i obrazowania. W całym zestawie poza kompozycjami z cyklu Dyfuzja w cieczy wyróżniały się Powoje, Per-
lamutto, Murarze (1949, il. 9), Wysiłek, Drzewo (1949, il. 10), Roślina (1955, il. 11), Wiosna (1957), Lila
(1957), Ślady (1957), Głowa starca (1946), Górale (1954) i Wiatraki (1954). W większości były to odbitki
srebrowe, poddane niekiedy dodatkowym zabiegom, np. złotej kąpieli. Zapewne niektóre zostały na nowo
opracowane, ale większość była prezentowana już wcześniej i dobrze znana. Było tak w wypadku Tancerki,
której druga wersja pojawiła się na wystawie, oraz Drzewa, Przekleństwa i Głowy starca, właściwie Portre-
tu ojca sprzed 1937 r. Wystawa pokazała, że poza nielicznymi próbami podjętymi w początkowym okresie
twórczości (w końcu lat 30. i na początku 40.), Obrąpalska nie posługiwała się technikami szlachetnymi,
najczęściej ograniczając się do opanowanej do perfekcji techniki bromowej, czasem wzbogaconej o solary-
zację czy inwersję, które służyły jej do różnicowania efektów w obrębie jednego motywu czy jednej kom-
pozycji. Za ich pomocą osiągała ogromną rozpiętość stylistyczną i to również ujawniła wystawa. Między
skrajnie zgrafizowaną Rośliną (il. 11) a malarskimi Trzema planami (1950) w pierwszej chwili trudno do-
szukać się jakiegokolwiek pokrewieństwa, chociaż chodzi w nich o to samo: znalezienie środka wyrazu jak
najbliższego treści przedstawienia, niemalże tautologicznego. Obraz Rośliny, przedstawionej konturowo,
jakby narysowanej jedną nieprzerwaną kreską jest ascetyczny, suchy jak sama roślina - sukulent z rodziny
wilczomleczy. W Trzech planach mamy zaś do czynienia z typowym, bogatym w szczegóły pejzażem, ale
nie krajobraz jest treścią zdjęcia, lecz za pomocą perspektywy (tu: perspektywy powietrznej) uchwycony
problem malarski - bliski, średni i daleki plan klasycznego studium.
Być może do socrealistycznych „eksperymentów" pokazanych na wystawie „Realizm socjalistyczny
w fotografii" należeli Murarze, scena rodzajowa swoją budową bardziej przypominająca niektóre - o kilka
lat późniejsze - obrazy arsenałowców, niż realistyczne zdjęcia, jakich sporo można było zobaczyć w ów-
czesnej prasie. Wskutek pseudosolaryzacji płaska kompozycja sceny rozgrywającej się w średnim planie
55 Jedyna wzmianka na temat tego fragmentu twórczości Obrąpalskiej: M. J u г e с к a, Socrealizm w fotografii, „Sztuka", XIII,
1988, nr 5-6, s. 58-61.
56 I. Raj ewska, Jak powstawała ,,Tancerka", „Gazeta Poznańska. Magazyn", 19 I - 20 I 1974, nr 16, s. 5.
57 G o d 1 e w s к i, op. cit., s. 51-52; U. Czartoryska, Poznańskie Towarzystwo Fotograficzne, „Fotoamator. Dodatek do
miesięcznika Fotografia", XII, 1964, nr 7, s. II-III. Za pomoc w uściśleniu niektórych dat i faktów oraz w dotarciu do unikatowych
wydawnictw dziękuję Panu prof. Stefanowi Wojneckiemu, który jest nieocenionym źródłem wiedzy o historii fotografii po-
znańskiej.
58 Fortunata Obrąpalska. Wystawa retrospektywna. Katalog wystawy, Polskie Towarzystwo Fotograficzne, Oddział w Pozna-
niu, luty - marzec 1958, [Poznań 1958]. Dwa lata później Obrąpalska miała jeszcze jedną wystawę indywidualną w Poznaniu
i Wrocławiu, ale przeszła ona prawie bez echa, choć artystka wspominała, że została dobrze przyjęta. Jeszcze przed jej śmiercią
Galeria Miejska w Poznaniu zorganizowała wystawę monograficzną {Fortunata Obrąpalska. Katalog wystawy, oprać. W. Mako-
wiecki, M. Michałowska, Galeria Miejska Arsenał, Poznań 1999), a prace ze swych zbiorów pokazało Muzeum Historii
Fotografii (Fortunata Obrąpalska. Katalog wystawy, Muzeum Historii Fotografii w Krakowie, Kraków [2001]). Obie wystawy
walnie przyczyniły się do przypomnienia dorobku artystki, mniejszy udział miały w tym opracowania historyczne, np. J. Piwo-
warski, Fortunata Obrąpalska, [w:] Polska Fotografia Artystyczna. IV Sympozjum Historyczne. 150 lat fotografii 1839-1989.
Materiały sympozjum, cz. I, 19, 20, 21 maja 1989, Szczecin 1989, s. 94-106.