DOI Artikel:
Grzybkowska, Teresa: Orgród Armidy arkadyjskiej - Heleny Radziwiłłowej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14577#0035
OGRÓD ARMIDY ARKADYJSKIEJ - HELENY RADZIWIŁŁOWEJ 29
27. H. Ittar, Klucz do Świątyni Diany, rys., 28. Klucz do Świątyni Sybilli 29. Kolumna zakończona szyszką,
1800. Muzeum w Nieborowie i Arkadii w Puławach, 1801. Fundacja XX I w. n.e., z Arkadii koło Nieboro-
Czartoryskich w Krakowie wa. Muzeum w Nieborowie
i Arkadii. Fot. T. Grzybkowska
Kształt klucza oparty jest na motywie kaduceusza - symbolu Hermesa - ojca Pana. Jednak arkadyjski
kaduceusz wieńczy szyszka, atrybut Pana, umieszczana na jego tyrsie. Podobna w kształcie szyszka dekoruje
ścianę Przybytku Pana (il. 30). Więc w kluczu do Świątyni Diany zaprojektowanym przez Ittara zostały połą-
czone symbole Hermesa i Pana. Można też przypuszczać, że formę szyszki Ittar zaczerpnął z szyszek wień-
czących dwie ogrodowe kolumny z I w. (il. 29), znajdujące się wówczas i dziś w Arkadii92. Niewykluczone,
że i same kolumny symbolizowały wolnomularskiego Hermesa93, w Arkadii po wielekroć przywoływanego,
bowiem był on pośrednikiem między światem zmarłych i żywych, między przeszłością a przyszłością.
Pan symbolizował witalne, wiecznie odradzające się siły natury. Podobnie jak Kybele - Wielka Matka
- identyfikowana też z Artemidą Efeską, więc Dianą! Właśnie z Kybele łączono szyszkę w kluczu do puław-
skiej Świątyni Sybilli94. Jednak w kontekście arkadyjskiej Świątyni Diany, w której znajdował się Przybytek
Pana, owa szyszka bliższa jest synowi Hermesa. Klucz połączył symbole obu bóstw zadomowionych w Arka-
dii. Znamienne, że również w małym intymnym ogródku Izabeli Czartoryskiej w Puławach stała wśród
kwiatów marmurowa figura Fauna (utożsamianego też z Panem), na którego właścicielka lubiła patrzeć95.
Przedstawienie Fauna stanowiło częstą dekorację parków, ale myśląc o przyjaźni obu dam fakt ten jeszcze
silniej wiąże Puławy z Arkadią.
Radziwiłłowa ofiarowała klucz Izabeli Czartoryskiej, aby nim otwierała Świątynię Pamięci, zwaną też
Świątynią Sybilli96. Dusze sławnych Polaków zaklęte zostały w zgromadzone tam pamiątki. A przecież nie
92 Et in Arcadia ego..., s. 152-153, kat. 67-68.
93 N. W ój t o w i с z, Masoneria. Mały słownik, Warszawa 2006, s. 155.
94 J.J. D r e ś с ik, Klucz do Świątyni Sybilli (Pamięci) w Puławach, [w:] Ogród. Forma..., s. 303, kat. 204.
95 I. Czartoryska, Mon petit jardin ou le souvenir de mes bons jours, Kraków. Biblioteka Czartoryskich, rkps 6067 (daw.
Ew. 986), s. 39. O wieńczeniu posągu Fauna w parku puławskim w czasie sierpniowej zabawy w 1803 r. wspomina M. Szafrańska,
Ogród jako teatr, [w:] Ogród. Forma..., s. 322-323.
96 J.J. D r e ś с i k, Dwa puławskie klucze w Muzeum XX Czartoryskich, [w:] Rzemiosło artystyczne. Materiały Sesji Oddziału
Warszawskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, red. R. В o b r o w, t. 2, [Warszawa] 2001, s. 273-283; Ż у gu 1 s к i j u п., op. cit.
27. H. Ittar, Klucz do Świątyni Diany, rys., 28. Klucz do Świątyni Sybilli 29. Kolumna zakończona szyszką,
1800. Muzeum w Nieborowie i Arkadii w Puławach, 1801. Fundacja XX I w. n.e., z Arkadii koło Nieboro-
Czartoryskich w Krakowie wa. Muzeum w Nieborowie
i Arkadii. Fot. T. Grzybkowska
Kształt klucza oparty jest na motywie kaduceusza - symbolu Hermesa - ojca Pana. Jednak arkadyjski
kaduceusz wieńczy szyszka, atrybut Pana, umieszczana na jego tyrsie. Podobna w kształcie szyszka dekoruje
ścianę Przybytku Pana (il. 30). Więc w kluczu do Świątyni Diany zaprojektowanym przez Ittara zostały połą-
czone symbole Hermesa i Pana. Można też przypuszczać, że formę szyszki Ittar zaczerpnął z szyszek wień-
czących dwie ogrodowe kolumny z I w. (il. 29), znajdujące się wówczas i dziś w Arkadii92. Niewykluczone,
że i same kolumny symbolizowały wolnomularskiego Hermesa93, w Arkadii po wielekroć przywoływanego,
bowiem był on pośrednikiem między światem zmarłych i żywych, między przeszłością a przyszłością.
Pan symbolizował witalne, wiecznie odradzające się siły natury. Podobnie jak Kybele - Wielka Matka
- identyfikowana też z Artemidą Efeską, więc Dianą! Właśnie z Kybele łączono szyszkę w kluczu do puław-
skiej Świątyni Sybilli94. Jednak w kontekście arkadyjskiej Świątyni Diany, w której znajdował się Przybytek
Pana, owa szyszka bliższa jest synowi Hermesa. Klucz połączył symbole obu bóstw zadomowionych w Arka-
dii. Znamienne, że również w małym intymnym ogródku Izabeli Czartoryskiej w Puławach stała wśród
kwiatów marmurowa figura Fauna (utożsamianego też z Panem), na którego właścicielka lubiła patrzeć95.
Przedstawienie Fauna stanowiło częstą dekorację parków, ale myśląc o przyjaźni obu dam fakt ten jeszcze
silniej wiąże Puławy z Arkadią.
Radziwiłłowa ofiarowała klucz Izabeli Czartoryskiej, aby nim otwierała Świątynię Pamięci, zwaną też
Świątynią Sybilli96. Dusze sławnych Polaków zaklęte zostały w zgromadzone tam pamiątki. A przecież nie
92 Et in Arcadia ego..., s. 152-153, kat. 67-68.
93 N. W ój t o w i с z, Masoneria. Mały słownik, Warszawa 2006, s. 155.
94 J.J. D r e ś с ik, Klucz do Świątyni Sybilli (Pamięci) w Puławach, [w:] Ogród. Forma..., s. 303, kat. 204.
95 I. Czartoryska, Mon petit jardin ou le souvenir de mes bons jours, Kraków. Biblioteka Czartoryskich, rkps 6067 (daw.
Ew. 986), s. 39. O wieńczeniu posągu Fauna w parku puławskim w czasie sierpniowej zabawy w 1803 r. wspomina M. Szafrańska,
Ogród jako teatr, [w:] Ogród. Forma..., s. 322-323.
96 J.J. D r e ś с i k, Dwa puławskie klucze w Muzeum XX Czartoryskich, [w:] Rzemiosło artystyczne. Materiały Sesji Oddziału
Warszawskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, red. R. В o b r o w, t. 2, [Warszawa] 2001, s. 273-283; Ż у gu 1 s к i j u п., op. cit.