DOI article:
Dobrowolski, Witold: Program ikonograficzny Sali Jadalnej Białego Domu w Łazienkach Królewskich w Warszawie: Wenus, Izyda, masoneria
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.18668#0211
PROGRAM IKONOGRAFICZNY SALI JADALNEJ BIAŁEGO DOMU W ŁAZIENKACH KRÓLEWSKICH.
205
3. Warszawa, Biały Dom w Łazienkach Królewskich, Sala Jadalna, ściana północna,
Apollo - personifikacja słońca. Fot. W. Dobrowolski
icznych, tradycją ikonograficzną związaną z refleksją na temat sposobów przedstawiania genezy i natury
świata. W okresie dominacji wpływów jońskich w 2. połowie VI w. przed Chr. i popularności jońskiej
filozofii przyrody, a także wschodnich poglądów na temat powstania świata z wody, uzewnętrzniła się
ona w wytworzeniu charakterystycznych typów greckich i etruskich bóstw wodnych, zaznaczających
możliwości kreacyjne wody umiejętnością ich przemiany w różnorodne zwierzęta, czy nawet w takie
żywioły jak ogień i powietrze, z pomocą protom czy odpowiednich symboli wystających im z grzbietu
lub z tyłu głowy14. Po dwu następnych wiekach, zdominowanych ściśle racjonalną i antropocentryczną
filozofią okresu klasycznego, w czasach revival kultury jońskiej pojawiły się w sztuce greckiej i italskiej
(zwłaszcza w ceramice apulijskiej 2. połowy IV i początkowych dekad III w. przed Chr.) motywy fanta-
stycznych wici roślinnych, łączących formy różnych roślin, spośród których splotów wyłaniają się ludzkie
głowy, popiersia i całe postaci, oraz wyobrażenia postaci ludzkich wynurzających się z liści akantu czy
ze splotów fantastycznej wici roślinnej. W tych późniejszych przedstawieniach akcent znaczeniowy został
przeniesiony z archaicznego obrazu bóstwa-kreatora, symbolizującego żywioł, na naturę, która, niejako
wewnętrznie, ujawnia kreacyjne możliwości związane z bóstwem w procesie stawania się i odradzania
świata. Trudno wszakże nie zauważyć związku ewolucyjnego między tymi dwiema grupami wyobra-
żeń. Choć przedstawienia te są rozpowszechnione w całej sztuce zdobniczej, zastanawia ich popularność
w etruskiej i italskiej sztuce grobowej czasów późnoklasycznych i wczesnohellenistycznych, w których
jak przypuszczamy, wyrażały one wiarę w zasadniczą jedność świata organicznego i w przezwyciężającą
śmierć cykliczną biologiczną odnowę życia.
Nie negując zatem możliwości wykorzystania rzymskiej dekoracji groteskowej do celów wyłącznie
dekoracyjnych, chcielibyśmy wszakże zwrócić uwagę na fakt, iż także ona, a zwłaszcza przeniknięta ideą
aetas aurea dekoracja groteskowa czwartego stylu z Domus Aurea Nerona15, łącząc w przenikające się
14 W. Dobrowolski, Mity morskie antyku, Warszawa 1987, passim; idem, Program Sali Balowej..., s. 136-140.
15 I. I а с o p i, Domus Aurea, Electa, Roma 1999; Zloty Dom Nerona...
205
3. Warszawa, Biały Dom w Łazienkach Królewskich, Sala Jadalna, ściana północna,
Apollo - personifikacja słońca. Fot. W. Dobrowolski
icznych, tradycją ikonograficzną związaną z refleksją na temat sposobów przedstawiania genezy i natury
świata. W okresie dominacji wpływów jońskich w 2. połowie VI w. przed Chr. i popularności jońskiej
filozofii przyrody, a także wschodnich poglądów na temat powstania świata z wody, uzewnętrzniła się
ona w wytworzeniu charakterystycznych typów greckich i etruskich bóstw wodnych, zaznaczających
możliwości kreacyjne wody umiejętnością ich przemiany w różnorodne zwierzęta, czy nawet w takie
żywioły jak ogień i powietrze, z pomocą protom czy odpowiednich symboli wystających im z grzbietu
lub z tyłu głowy14. Po dwu następnych wiekach, zdominowanych ściśle racjonalną i antropocentryczną
filozofią okresu klasycznego, w czasach revival kultury jońskiej pojawiły się w sztuce greckiej i italskiej
(zwłaszcza w ceramice apulijskiej 2. połowy IV i początkowych dekad III w. przed Chr.) motywy fanta-
stycznych wici roślinnych, łączących formy różnych roślin, spośród których splotów wyłaniają się ludzkie
głowy, popiersia i całe postaci, oraz wyobrażenia postaci ludzkich wynurzających się z liści akantu czy
ze splotów fantastycznej wici roślinnej. W tych późniejszych przedstawieniach akcent znaczeniowy został
przeniesiony z archaicznego obrazu bóstwa-kreatora, symbolizującego żywioł, na naturę, która, niejako
wewnętrznie, ujawnia kreacyjne możliwości związane z bóstwem w procesie stawania się i odradzania
świata. Trudno wszakże nie zauważyć związku ewolucyjnego między tymi dwiema grupami wyobra-
żeń. Choć przedstawienia te są rozpowszechnione w całej sztuce zdobniczej, zastanawia ich popularność
w etruskiej i italskiej sztuce grobowej czasów późnoklasycznych i wczesnohellenistycznych, w których
jak przypuszczamy, wyrażały one wiarę w zasadniczą jedność świata organicznego i w przezwyciężającą
śmierć cykliczną biologiczną odnowę życia.
Nie negując zatem możliwości wykorzystania rzymskiej dekoracji groteskowej do celów wyłącznie
dekoracyjnych, chcielibyśmy wszakże zwrócić uwagę na fakt, iż także ona, a zwłaszcza przeniknięta ideą
aetas aurea dekoracja groteskowa czwartego stylu z Domus Aurea Nerona15, łącząc w przenikające się
14 W. Dobrowolski, Mity morskie antyku, Warszawa 1987, passim; idem, Program Sali Balowej..., s. 136-140.
15 I. I а с o p i, Domus Aurea, Electa, Roma 1999; Zloty Dom Nerona...