Rocznik Historii Sztuki (40.2015)

62

JOANNA M. SOSNOWSKA

nia w Oleandrach przez Józefa Piłsudskiego do zgromadzonych tam członków Związku Strzeleckiego
i Polskich Drużyn Strzeleckich. Datę końcową wyznaczałby dzień 20 września 1916 r., kiedy nastąpiło
wycofanie oddziałów z frontu i przeformowanie w Polski Korpus Posiłkowy, lub kryzys przysięgowy
w dniach 9-11 lipca 1917 r., na skutek którego żołnierze I i III Brygady zostali internowani przez wła-
dze niemieckie. Takiego stanowiska nikt jednak z badaczy nie przyjął, choć Milewska i Zientara starały
się w swej książce, a także w późniejszym artykule zamieszczonym w monumentalnym dziele Legenda
Legionów wyodrębnić ten właśnie zespół prac i określić ich specyfikę, ale przeważyło ujęcie szerokie.
W ostatnim czasie badaczki określiły swoje stanowisko w sposób następujący: „Termin »sztuka legiono-
wa« przyjmujemy dla określenia twórczości z lat I wojny światowej artystów, którzy służyli w Legionach
Polskich lub sympatyzowali z ideą walki zbrojnej przeciwko Rosji”4.
Niewątpliwie miało na to wpływ podejście do zagadnienia organizatorów pierwszych wystaw zwa-
nych, znowu potocznie, legionowymi, mających miejsce już w 1915 r., a także w następnych latach
wojny i później, w okresie międzywojennym. We wszystkich obok rzeczywistych artystów-żołnierzy brali
udział zarówno twórcy podejmujący wątki patriotyczno-wojenno-legionowe (il. 1), ale nieuczestniczący
w działaniach wojennych, jak i ci, którzy towarzyszyli wojsku, nie biorąc jednak udziału w walkach,
na przykład z racji wieku. Byli wśród nich również artyści-żołnierze przynależący do innych formacji
wojskowych w ramach armii austriackiej, sympatyzujący jednak z ideą legionową. Po 1918 r. na tak
zwanych wystawach legionowych zaczęto pokazywać także prace, które powstały już w okresie pokoju,
ale odnosiły się wydarzeń wojennych. Mówiono też o sztuce legionistów w kontekście ich późniejszej
twórczości. W 1933 r. miała miejsce w warszawskim Instytucie Propagandy Sztuki wystawa Koła Arty-
stów Legionowych, na której obok prac już historycznych pokazano głównie dzieła nowe i niezwiązane
z wojną. Sytuacja była więc złożona, a długotrwałe, politycznie warunkowane wykluczenie tematu z badań
naukowych po 1945 r. utrwaliło nieprecyzyjny sposób namysłu nad nim5.


1. Wincenty Wodzinowski, artysta legionowy w pracowni malarskiej, 1917, fotografia, nr inw. MJP/1468/1.
Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku

4 W. Milewska, M. Zientara, Wątek dziedziczenia tradycji powstańczych w sztuce legionowej (1914-1918), „Krzysztofory.
Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa”, 1998, z. 20, s. 114.
5 Pierwszy tekst naukowy na temat sztuki w kręgu Legionów ukazał się dopiero w 1986 r., zob. W. Milewska, O znaczeniu
przedstawień portretowych w sztuce legionowej, „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe MHMK”, 1986, z. 13, s. 108—116; pierwsza książka
a zarazem syntetyczne opracowanie tematu w 1994 r. zob. W. Wyganowska, Sztuka Legionów Polskich 1914-1918, Warszawa 1994.
Przegląd literatury podają Milewska, Zientara, Sztuka Legionów Polskich..., s. 7-10.