DOI article:
Kudelska, Dorota: Fryderyk Pautsch i jego obrazy w wiedeńskim Herresgeschichtliches Museum
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0093
FRYDERYK PAUTSCH I JEGO OBRAZY W WIEDEŃSKIM HEERESGESCHICHTLICHES MUSEUM
91
presjonistyczna deformacja kształtów w obrazach podobnych do dwu Pogrzebów poległych pod Mahala
drapieżnie przypomina o brutalnej sile niszczenia dominującej nad ludzkim losem.
Rzeczywiście interesujące obrazy, w których artysta, rezygnując z obiektywności realizmu, dba o dialog
z tradycją malarską, są trudne do określenia stylistycznego. Taka jest Szarża pod Rokitną doprowadzająca
Matejkowską dynamikę do kinetyzmu. Taka jest też przewrotna i wyrafinowana uroda bajkowych kolo-
rów wojennego świata, przez który wędruje Sześciu pojmanych Rosjan. Przez aluzje plastyczne i czas
wystawienia Szarża stawia pytania o sens walki, a Sześciu pojmanych Rosjan kieruje myśl na nieuchronną
przemijalność ludzkich poczynań i coroczne nadchodzenie wiosny w odwiecznym porządku. Buduje to
dystans do własnego czasu, który rzadko kiedy przebijał z obrazów wojennych.
ZAKOŃCZENIE:
ODNOŚNIE DO STANU BADAŃ NAD SZTUKĄ W CZASIE 1 WOJNY ŚWIATOWEJ
Kompleksowe opracowanie, czy choćby skatalogowanie obrazów z czasu I wojny światowej, nawet
w skali jednego kraju, nastręcza duże trudności. Ujawniły to ostatnie wystawy w setną rocznicę „samo-
bójstwa Europy”40. W imponujących wydawnictwach znajdują się prawie wyłącznie reprodukcje fotogra-
fii z epoki, chociaż na wystawach gdzieniegdzie wisiały także obrazy41. W piśmiennictwie austriackim
dotyczącym tej tematyki dominuje ujęcie przedstawiające sztukę „państwową”, co odzwierciedlają tytu-
ły ekspozycji rocznicowych. Oczywiście w niewielkim stopniu odpowiada to nacjom zaangażowanym
w konflikt i mającym swoich reprezentantów w Kriegspresseąuartier. Na wystawach Kriegspresseąuartier
wszyscy byli traktowani równorzędnie, o czym świadczą katalogi. Od pierwszej retrospektywnej wystawy
zorganizowanej w Austrii w 1923 r., w Heeresgeschichtliches Museum, przez następne, w latach 1934
i 1935, można zaobserwować stałą tendencję ilościowego redukowania obecności artystów czeskich, węgier-
skich, słowackich czy polskich na rzecz artystów austriackich i tych, którzy będąc innej narodowości niż
austriacka, pozostali w Austrii po 1918 r.
Po 1945 r. nie było zbiorowej, dużej wystawy malarstwa z czasu I wojny światowej. Pokazy obejmo-
wały węziej ujęte tematy, na przykład lotnictwo, zespoły dotyczące konkretnych bitew - najczęściej nad
Isonzo. Często nie towarzyszyły im żadne katalogi (dotyczy to Austrii, jak i innych państw). W obrębie
sztuki austriackiej stosunkowo najlepiej opracowano rzeźbę portretową z lat 1914-191842. Odpowiedniego
tomu poświęconego malarstwu nie ma i, o ile mi wiadomo, prace tego rodzaju nie są prowadzone.
Wobec tego wciąż aktualne są postulaty zawarte w kilkustronicowym wstępie Liselotte Popelki do
katalogu Vom ,,Hurra” zum Leichefeld (Od „hurra” do pola trupów/do ziemskiej kostnicy) z 1981 r.43
Wskazuje ona zarówno potrzebę badań historycznych i inwentaryzacyjnych, jak i na konieczność zasta-
nowienia się nad możliwymi obszarami badań problemowych (od stworzenia malarskiej geografii, przez
podziały narodowościowe twórców), widzi konieczność refleksji nad tematyką i gatunkami, czy też odmia-
nami malarstwa, które towarzyszyło Wielkiej Wojnie - bo nie były to tylko sceny ściśle z nią związane
tematycznie. Popelka podkreśla konieczność prowadzenia skoordynowanych kwerend w poszczególnych
państwach Europy. Niemal wszędzie bowiem, lepiej lub gorzej, zachowały się austriackie archiwa.
Może na początek warto skoncentrować międzynarodową wystawę obrazów wokół konkretnej miej-
scowości, gdzie toczyła się jakaś ważna taktycznie bitwa? Oczywiście przy niezbędnym założeniu, że
zespół malarzy przypomni wielonarodowe przemieszanie żołnierzy, a tematyka i formy dzieł nie będą
ograniczone tylko do repertuaru pokazywanego na wystawach wojennych.
40 A. Chwalba, Samobójstwo Europy. Wielka wojna 1914-1918, Karków 2014.
41 Np. M.Ch. Ort ner, Die k.u.k. Armee im Ersten Weltkrieg: Uniformierung und Ausriistung von 1914 bis 1918, vol. I-II, Wien
2013.
42 I. Krumpock, unter Mitarbeitet von A. Z a j i c und B. F r o d 1, Die Bildwerke im Heergeschichtliches Museum, Wien 2004.
43 L. P o p e 1 k a, Vom „Hurra” zum Leichefeld. Gemalde aus der Kriegsbildersammlung 1914-1918. Ausstellungskatalog, Heeresge-
schichtliches Museum, Wien 1981. W katalogu niewielkiej wystawy nie ma wzmianki o Pautschu, za to prezentację zaczyna zapoznany
w Polsce Leonard Wintorowski.
91
presjonistyczna deformacja kształtów w obrazach podobnych do dwu Pogrzebów poległych pod Mahala
drapieżnie przypomina o brutalnej sile niszczenia dominującej nad ludzkim losem.
Rzeczywiście interesujące obrazy, w których artysta, rezygnując z obiektywności realizmu, dba o dialog
z tradycją malarską, są trudne do określenia stylistycznego. Taka jest Szarża pod Rokitną doprowadzająca
Matejkowską dynamikę do kinetyzmu. Taka jest też przewrotna i wyrafinowana uroda bajkowych kolo-
rów wojennego świata, przez który wędruje Sześciu pojmanych Rosjan. Przez aluzje plastyczne i czas
wystawienia Szarża stawia pytania o sens walki, a Sześciu pojmanych Rosjan kieruje myśl na nieuchronną
przemijalność ludzkich poczynań i coroczne nadchodzenie wiosny w odwiecznym porządku. Buduje to
dystans do własnego czasu, który rzadko kiedy przebijał z obrazów wojennych.
ZAKOŃCZENIE:
ODNOŚNIE DO STANU BADAŃ NAD SZTUKĄ W CZASIE 1 WOJNY ŚWIATOWEJ
Kompleksowe opracowanie, czy choćby skatalogowanie obrazów z czasu I wojny światowej, nawet
w skali jednego kraju, nastręcza duże trudności. Ujawniły to ostatnie wystawy w setną rocznicę „samo-
bójstwa Europy”40. W imponujących wydawnictwach znajdują się prawie wyłącznie reprodukcje fotogra-
fii z epoki, chociaż na wystawach gdzieniegdzie wisiały także obrazy41. W piśmiennictwie austriackim
dotyczącym tej tematyki dominuje ujęcie przedstawiające sztukę „państwową”, co odzwierciedlają tytu-
ły ekspozycji rocznicowych. Oczywiście w niewielkim stopniu odpowiada to nacjom zaangażowanym
w konflikt i mającym swoich reprezentantów w Kriegspresseąuartier. Na wystawach Kriegspresseąuartier
wszyscy byli traktowani równorzędnie, o czym świadczą katalogi. Od pierwszej retrospektywnej wystawy
zorganizowanej w Austrii w 1923 r., w Heeresgeschichtliches Museum, przez następne, w latach 1934
i 1935, można zaobserwować stałą tendencję ilościowego redukowania obecności artystów czeskich, węgier-
skich, słowackich czy polskich na rzecz artystów austriackich i tych, którzy będąc innej narodowości niż
austriacka, pozostali w Austrii po 1918 r.
Po 1945 r. nie było zbiorowej, dużej wystawy malarstwa z czasu I wojny światowej. Pokazy obejmo-
wały węziej ujęte tematy, na przykład lotnictwo, zespoły dotyczące konkretnych bitew - najczęściej nad
Isonzo. Często nie towarzyszyły im żadne katalogi (dotyczy to Austrii, jak i innych państw). W obrębie
sztuki austriackiej stosunkowo najlepiej opracowano rzeźbę portretową z lat 1914-191842. Odpowiedniego
tomu poświęconego malarstwu nie ma i, o ile mi wiadomo, prace tego rodzaju nie są prowadzone.
Wobec tego wciąż aktualne są postulaty zawarte w kilkustronicowym wstępie Liselotte Popelki do
katalogu Vom ,,Hurra” zum Leichefeld (Od „hurra” do pola trupów/do ziemskiej kostnicy) z 1981 r.43
Wskazuje ona zarówno potrzebę badań historycznych i inwentaryzacyjnych, jak i na konieczność zasta-
nowienia się nad możliwymi obszarami badań problemowych (od stworzenia malarskiej geografii, przez
podziały narodowościowe twórców), widzi konieczność refleksji nad tematyką i gatunkami, czy też odmia-
nami malarstwa, które towarzyszyło Wielkiej Wojnie - bo nie były to tylko sceny ściśle z nią związane
tematycznie. Popelka podkreśla konieczność prowadzenia skoordynowanych kwerend w poszczególnych
państwach Europy. Niemal wszędzie bowiem, lepiej lub gorzej, zachowały się austriackie archiwa.
Może na początek warto skoncentrować międzynarodową wystawę obrazów wokół konkretnej miej-
scowości, gdzie toczyła się jakaś ważna taktycznie bitwa? Oczywiście przy niezbędnym założeniu, że
zespół malarzy przypomni wielonarodowe przemieszanie żołnierzy, a tematyka i formy dzieł nie będą
ograniczone tylko do repertuaru pokazywanego na wystawach wojennych.
40 A. Chwalba, Samobójstwo Europy. Wielka wojna 1914-1918, Karków 2014.
41 Np. M.Ch. Ort ner, Die k.u.k. Armee im Ersten Weltkrieg: Uniformierung und Ausriistung von 1914 bis 1918, vol. I-II, Wien
2013.
42 I. Krumpock, unter Mitarbeitet von A. Z a j i c und B. F r o d 1, Die Bildwerke im Heergeschichtliches Museum, Wien 2004.
43 L. P o p e 1 k a, Vom „Hurra” zum Leichefeld. Gemalde aus der Kriegsbildersammlung 1914-1918. Ausstellungskatalog, Heeresge-
schichtliches Museum, Wien 1981. W katalogu niewielkiej wystawy nie ma wzmianki o Pautschu, za to prezentację zaczyna zapoznany
w Polsce Leonard Wintorowski.