DOI Artikel:
Narębski, Lech: Fortyfikacje pruskie na ziemiach polskich w przededniu I wojny światowej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0198
196
LECH NARĘBSKI
1. Fotografia lotnicza Fortu V w Toruniu, przed 1918. Zbiory prywatne
Postęp techniczny w artylerii - zwłaszcza w połowie lat 80. XIX w., rozwój sieci kolejowej, a także
kształtowanie się strategicznych planów przyszłej wojny (plan Schlieffena) spowodował konieczność pilnej
modernizacji i rozbudowy umocnień. W końcu lat 80. XIX w. podjęto rozbudowę niedawno wzniesionych
pierścieni fortecznych Torunia i Poznania, przywrócono twierdzę w Grudziądzu7 (1886, rozbudowa po
1899) i założono nowe twierdze-przedmościa na Wiśle w Malborku (1899) i Chełmnie8 (1900).
Od roku 1887 realizowano niemal równolegle modernizacje fortów artyleryjskich - wzmocnienia kon-
strukcji betonem dla uodpornienia żywotnych części na działanie nowej generacji amunicji artyleryjskiej,
przebudowywano kaponiery, instalowano pancerze obserwacyjne (choć nie wszędzie zrealizowano pełny
program modernizacji), ale jednocześnie przestały one pełnić funkcję wielkich baterii do walki dalekiej.
W międzypolach wznoszono nowe, standaryzowane forty piechoty (na planie trapezu) oraz schrony dla
piechoty, artylerzystów i amunicji, baterie ziemne lub - sporadycznie - ziemno-betonowe i betonowe
z wieżami pancernymi.
Wyjątkowe miejsce w niemieckiej fortyfikacji zajmuje toruński Fort I - Jan III Sobieski (Fort la -
Buchta Fort, Feste Kónig Wilhelm I)9, jedyny fort pancerny fortyfikacji pruskich na całym wschodnim
froncie umocnień (1888-1892) i najstarszy w Rzeszy. Głównym uzbrojeniem fortu były cztery haubice
kalibru 21 cm, umieszczone w wieżach pancernych systemu Schumanna, produkcji zakładów Grussona
w Magdeburgu-Buckau. Z biegiem czasu (w ramach kolejnych modernizacji i wzmacniania wschodniego
frontu twierdzy) umocnienia rozbudowano w grupę dzieł - grupę warowną. W latach 1908-1910 zwięk-
szono liczbę stałych stanowisk artyleryjskich w obrębie grupy dla nowoczesnych, dalekonośnych armat
kalibru 15 cm10 (il. 2, 3).
7 K. Biskup, Twierdza Grudziądz na przełomie XIX i XX wieku, „Rocznik Grudziądzki”, 10, 1992, s. 59-124.
8 K. Biskup, Pruskie fortyfikacje Chełmna, „Zapiski Historyczne”, 64, 1999, z. 2, s. 69-91.
9 Atlas Twierdzy Toruń, z. 4, K. Kawa, L. N a r ę b s k i, Fort I - Jan III Sobieski. Buchtafort, Fort la - Feste Kónig Wilhelm 1,
Toruń 2008.
10 Zainstalowana tutaj artyleria mogła bombardować przeprawę graniczną na Drwęcy w Lubiczu oraz tereny za granicą państwa,
haubice wieżowe zaś każdy punkt na przedpolach pierścienia fortecznego.
LECH NARĘBSKI
1. Fotografia lotnicza Fortu V w Toruniu, przed 1918. Zbiory prywatne
Postęp techniczny w artylerii - zwłaszcza w połowie lat 80. XIX w., rozwój sieci kolejowej, a także
kształtowanie się strategicznych planów przyszłej wojny (plan Schlieffena) spowodował konieczność pilnej
modernizacji i rozbudowy umocnień. W końcu lat 80. XIX w. podjęto rozbudowę niedawno wzniesionych
pierścieni fortecznych Torunia i Poznania, przywrócono twierdzę w Grudziądzu7 (1886, rozbudowa po
1899) i założono nowe twierdze-przedmościa na Wiśle w Malborku (1899) i Chełmnie8 (1900).
Od roku 1887 realizowano niemal równolegle modernizacje fortów artyleryjskich - wzmocnienia kon-
strukcji betonem dla uodpornienia żywotnych części na działanie nowej generacji amunicji artyleryjskiej,
przebudowywano kaponiery, instalowano pancerze obserwacyjne (choć nie wszędzie zrealizowano pełny
program modernizacji), ale jednocześnie przestały one pełnić funkcję wielkich baterii do walki dalekiej.
W międzypolach wznoszono nowe, standaryzowane forty piechoty (na planie trapezu) oraz schrony dla
piechoty, artylerzystów i amunicji, baterie ziemne lub - sporadycznie - ziemno-betonowe i betonowe
z wieżami pancernymi.
Wyjątkowe miejsce w niemieckiej fortyfikacji zajmuje toruński Fort I - Jan III Sobieski (Fort la -
Buchta Fort, Feste Kónig Wilhelm I)9, jedyny fort pancerny fortyfikacji pruskich na całym wschodnim
froncie umocnień (1888-1892) i najstarszy w Rzeszy. Głównym uzbrojeniem fortu były cztery haubice
kalibru 21 cm, umieszczone w wieżach pancernych systemu Schumanna, produkcji zakładów Grussona
w Magdeburgu-Buckau. Z biegiem czasu (w ramach kolejnych modernizacji i wzmacniania wschodniego
frontu twierdzy) umocnienia rozbudowano w grupę dzieł - grupę warowną. W latach 1908-1910 zwięk-
szono liczbę stałych stanowisk artyleryjskich w obrębie grupy dla nowoczesnych, dalekonośnych armat
kalibru 15 cm10 (il. 2, 3).
7 K. Biskup, Twierdza Grudziądz na przełomie XIX i XX wieku, „Rocznik Grudziądzki”, 10, 1992, s. 59-124.
8 K. Biskup, Pruskie fortyfikacje Chełmna, „Zapiski Historyczne”, 64, 1999, z. 2, s. 69-91.
9 Atlas Twierdzy Toruń, z. 4, K. Kawa, L. N a r ę b s k i, Fort I - Jan III Sobieski. Buchtafort, Fort la - Feste Kónig Wilhelm 1,
Toruń 2008.
10 Zainstalowana tutaj artyleria mogła bombardować przeprawę graniczną na Drwęcy w Lubiczu oraz tereny za granicą państwa,
haubice wieżowe zaś każdy punkt na przedpolach pierścienia fortecznego.