DOI article:
Markiewicz, Anna: Mars Polonicus: wokół paryskich dysput braci Jabłonowskich z 1686 roku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0156
154
ANNA MARKIEWICZ
Jan Stanisław i Aleksander Jan Jabłonowscy ze swoimi guwernerami dotarli do Paryża. Było to zgodne
z wytycznymi spisanymi w instrukcji Stanisława Jabłonowskiego, który życzył sobie, aby jego synowie
właśnie tam kontynuowali rozpoczęte już w Pradze studia. Jak zapisał miecznik czemihowski pod datą
8 grudnia 1684 r., podkreślając cel całej podróży edukacyjnej synów hetmana:
Jaśnie Wielmożny Jmć Pan wojewoda i generał ziem ruskich, hetman wielki koronny nie dla tego samego w tym
wieku synów swoich do cudzych wyprawił krajów, żeby tylko świat widzieli, różnych prowincyi przymioty,
narodów zwyczaje i obyczaje zwiedzieli, różnemi językami mówili, ale żeby przy naukach wyzwolonych przy
bojaźni Bożej, w pobożności i wszelkich cnotach chrześcijańskich wzrastali i pomnażali się i dlatego ordynował
Ich Mciów do kolegium Societatis lesu sub patrocinio Ludovici Magni felicissime et gloriosissime regnantis* * 12.
Pod koniec 1684 r. Jabłonowscy zamieszkali przy rue St Jacque i rozpoczęli dwuletni kurs filozo-
fii w renomowanym paryskim collège Louis-le-Grand. Kolegium to od 1682 r. cieszyło się patronatem
samego Ludwika XIV i jako królewska fundacja przyciągało elitę młodej szlachty, zarówno francuskiej,
jak i europejskiej, było ściśle związane z dworem w Wersalu i skupiało najlepszych nauczycieli oraz
wybitnych artystów, którzy użyczali swego talentu na potrzeby wystawnych uroczystości odbywających
się na deskach szkolnej sceny.
W collège Louis-le-Grand bracia Jabłonowscy pobierali edukację w latach 1684-168613, a ich codzienne
życie urozmaicały różnorakie uroczystości, święta i ceremonie kościelne, co zostało odnotowane na kar-
tach diariuszy młodego wojewodzica ruskiego i jego preceptora14. W trakcie każdego semestru odbywały
się liczne dysputy i popisy retoryczne konwiktorów, każdego roku uczniowie konkurowali, odczytując
enigmata, czyli zagadki wystawiane w formie obrazów, oraz przygotowywali znakomite przedstawienia
teatralne - zwykle wiosną wystawiano operę, a w sierpniu, w związku z uroczystym rozdaniem nagród,
sztukę, której towarzyszył balet15. Kolegium fetowało najważniejsze wydarzenia z życia dworu, a na
wszystkich uroczystościach pojawiała się liczna i bardzo znamienita widownia.
Na kartach diariusza guwerner braci Jabłonowskich barwnie opisał liczne dysputy i publiczne wystą-
pienia, typowe dla jezuickiego programu nauczania. Warto odnotować choćby skreśloną wprawnym piórem
relację z dysputy odbywającej się w paryskim kolegium 3 sierpnia 1685 r., podczas której Jan Stanisław
i Aleksander Jan Jabłonowscy „jako Castor et Polux” dzielnie stawili czoła swoim adwersarzom. Co
ważne, autor przytoczył całą listę obecnych na dyspucie gości, zarówno znaczących duchownych, jak
i przebywających wówczas w Paryżu młodych polskich szlachciców16. Inny interesujący opis szkolnych
zmagań młodszego ze swych wychowanków Kossowicz przekazał 19 stycznia 1686 r. Z prawdziwą dumą
zrelacjonował na kartach swojego diariusza przebieg wydarzeń:
O zwyczajnej godzinie zadzwoniono do szkoły, a Jmć Pan wojewodzie młodszy ad rostra, Jmć ksiądz prefekt
Ich Mciów do argumentu i ledwie co natarł na Jego Mci nadjechał Jmć ksiądz nuncjusz i nagotowane sobie
zasiadłszy krzesło nie tylko z osobliwym ukontentowaniem pilnie i uważnie słuchał, ale i dziwował się tak
Dainville, L’éducation des jésuites (XVIe-XVIIIe siècles), Paris 1978; R. Chartier, M.M. Compere, D. Julia, L’éducation en France
du XVIe au XVIIF siècle, Paris 1976, s. 159nn.
12 Kossowicz, op. cit., s. 244-245.
13 A. Markiewicz, From Lviv to Paris. The Jabłonowski Brothers at the Jesuit Collège Louis-le-Grand, 1684-86, „Archivum
Historicum Societatis lesu”, v. 85, fase. 169, 2016/1, s. 187-219.
14 Sporządzone przez guwernera braci Jabłonowskich opisy różnorodnych uroczystości przynoszą również informacje odnoszące
się do oprawy artystycznej wydarzeń i towarzyszących im dekoracji efemerycznych. Przykładem mogą być notatki z 13 grudnia 1684 r.,
kiedy to orację w kościele ojców głosił znany jezuita Jacques de la Baune: „We śrzodę szkoły wakowały, po południu przed wieczorem
samym w kościele na dole Jmci ksiądz profesor rhetorices miał oracyją i niekrótką i dosyć węzłowatą cum applausum omnium in lau-
dem senatu prześwietnego parlamentu, który na dole w krzesłach aksamitnych karmazynowych barwionych siedział, pomieniony orator
z ambony perorował. Kościół wszystek był obity szpalerami aksamitnemi błękitnemi złotemi bogato uhaftowanemi liliami, na wielkim
ołtarzu osoba króla Jmci siedząca malowana pod baldachimem cum hoc lemmate: Armorum Legumque Parens. Wzgórę ponad krużgan-
kiem herby Panów senatorów parlamentu”, Kossowicz, op. cit., s. 246. Opis uroczystości zamieścił także jego młody podopieczny,
Aleksander Jan Jabłonowski: „Post prandium hic in Claromontano Collegio in templo habita est oratio a Patre Professore Rhetorices in
laudem Senatus Parisiensis, hac in oratione totus Senatus Parisiensis adfuit, quorum quinque ordines per totum templum fuerunt. Ipsum
vero templum pulchris pulcherimus vero emblematibus et omnium (a primo usque ad hobdiemum) praesidum stemmata, et cuilibet valde
pulchrum affixum emblema. Pulchris etiam peristromatibus adornatum templum fuit, scilicet holoscriceis, auro acu consutis”. B. Czart.,
rkps 1152 II, s. 6-7.
15 J. Rock, Terpsichore at Louis-Le-Grand. Baroque Dance on the Jesuit Stage in Paris, Saint Louis 1996.
16 Kossowicz, op. cit., s. 279-280.
ANNA MARKIEWICZ
Jan Stanisław i Aleksander Jan Jabłonowscy ze swoimi guwernerami dotarli do Paryża. Było to zgodne
z wytycznymi spisanymi w instrukcji Stanisława Jabłonowskiego, który życzył sobie, aby jego synowie
właśnie tam kontynuowali rozpoczęte już w Pradze studia. Jak zapisał miecznik czemihowski pod datą
8 grudnia 1684 r., podkreślając cel całej podróży edukacyjnej synów hetmana:
Jaśnie Wielmożny Jmć Pan wojewoda i generał ziem ruskich, hetman wielki koronny nie dla tego samego w tym
wieku synów swoich do cudzych wyprawił krajów, żeby tylko świat widzieli, różnych prowincyi przymioty,
narodów zwyczaje i obyczaje zwiedzieli, różnemi językami mówili, ale żeby przy naukach wyzwolonych przy
bojaźni Bożej, w pobożności i wszelkich cnotach chrześcijańskich wzrastali i pomnażali się i dlatego ordynował
Ich Mciów do kolegium Societatis lesu sub patrocinio Ludovici Magni felicissime et gloriosissime regnantis* * 12.
Pod koniec 1684 r. Jabłonowscy zamieszkali przy rue St Jacque i rozpoczęli dwuletni kurs filozo-
fii w renomowanym paryskim collège Louis-le-Grand. Kolegium to od 1682 r. cieszyło się patronatem
samego Ludwika XIV i jako królewska fundacja przyciągało elitę młodej szlachty, zarówno francuskiej,
jak i europejskiej, było ściśle związane z dworem w Wersalu i skupiało najlepszych nauczycieli oraz
wybitnych artystów, którzy użyczali swego talentu na potrzeby wystawnych uroczystości odbywających
się na deskach szkolnej sceny.
W collège Louis-le-Grand bracia Jabłonowscy pobierali edukację w latach 1684-168613, a ich codzienne
życie urozmaicały różnorakie uroczystości, święta i ceremonie kościelne, co zostało odnotowane na kar-
tach diariuszy młodego wojewodzica ruskiego i jego preceptora14. W trakcie każdego semestru odbywały
się liczne dysputy i popisy retoryczne konwiktorów, każdego roku uczniowie konkurowali, odczytując
enigmata, czyli zagadki wystawiane w formie obrazów, oraz przygotowywali znakomite przedstawienia
teatralne - zwykle wiosną wystawiano operę, a w sierpniu, w związku z uroczystym rozdaniem nagród,
sztukę, której towarzyszył balet15. Kolegium fetowało najważniejsze wydarzenia z życia dworu, a na
wszystkich uroczystościach pojawiała się liczna i bardzo znamienita widownia.
Na kartach diariusza guwerner braci Jabłonowskich barwnie opisał liczne dysputy i publiczne wystą-
pienia, typowe dla jezuickiego programu nauczania. Warto odnotować choćby skreśloną wprawnym piórem
relację z dysputy odbywającej się w paryskim kolegium 3 sierpnia 1685 r., podczas której Jan Stanisław
i Aleksander Jan Jabłonowscy „jako Castor et Polux” dzielnie stawili czoła swoim adwersarzom. Co
ważne, autor przytoczył całą listę obecnych na dyspucie gości, zarówno znaczących duchownych, jak
i przebywających wówczas w Paryżu młodych polskich szlachciców16. Inny interesujący opis szkolnych
zmagań młodszego ze swych wychowanków Kossowicz przekazał 19 stycznia 1686 r. Z prawdziwą dumą
zrelacjonował na kartach swojego diariusza przebieg wydarzeń:
O zwyczajnej godzinie zadzwoniono do szkoły, a Jmć Pan wojewodzie młodszy ad rostra, Jmć ksiądz prefekt
Ich Mciów do argumentu i ledwie co natarł na Jego Mci nadjechał Jmć ksiądz nuncjusz i nagotowane sobie
zasiadłszy krzesło nie tylko z osobliwym ukontentowaniem pilnie i uważnie słuchał, ale i dziwował się tak
Dainville, L’éducation des jésuites (XVIe-XVIIIe siècles), Paris 1978; R. Chartier, M.M. Compere, D. Julia, L’éducation en France
du XVIe au XVIIF siècle, Paris 1976, s. 159nn.
12 Kossowicz, op. cit., s. 244-245.
13 A. Markiewicz, From Lviv to Paris. The Jabłonowski Brothers at the Jesuit Collège Louis-le-Grand, 1684-86, „Archivum
Historicum Societatis lesu”, v. 85, fase. 169, 2016/1, s. 187-219.
14 Sporządzone przez guwernera braci Jabłonowskich opisy różnorodnych uroczystości przynoszą również informacje odnoszące
się do oprawy artystycznej wydarzeń i towarzyszących im dekoracji efemerycznych. Przykładem mogą być notatki z 13 grudnia 1684 r.,
kiedy to orację w kościele ojców głosił znany jezuita Jacques de la Baune: „We śrzodę szkoły wakowały, po południu przed wieczorem
samym w kościele na dole Jmci ksiądz profesor rhetorices miał oracyją i niekrótką i dosyć węzłowatą cum applausum omnium in lau-
dem senatu prześwietnego parlamentu, który na dole w krzesłach aksamitnych karmazynowych barwionych siedział, pomieniony orator
z ambony perorował. Kościół wszystek był obity szpalerami aksamitnemi błękitnemi złotemi bogato uhaftowanemi liliami, na wielkim
ołtarzu osoba króla Jmci siedząca malowana pod baldachimem cum hoc lemmate: Armorum Legumque Parens. Wzgórę ponad krużgan-
kiem herby Panów senatorów parlamentu”, Kossowicz, op. cit., s. 246. Opis uroczystości zamieścił także jego młody podopieczny,
Aleksander Jan Jabłonowski: „Post prandium hic in Claromontano Collegio in templo habita est oratio a Patre Professore Rhetorices in
laudem Senatus Parisiensis, hac in oratione totus Senatus Parisiensis adfuit, quorum quinque ordines per totum templum fuerunt. Ipsum
vero templum pulchris pulcherimus vero emblematibus et omnium (a primo usque ad hobdiemum) praesidum stemmata, et cuilibet valde
pulchrum affixum emblema. Pulchris etiam peristromatibus adornatum templum fuit, scilicet holoscriceis, auro acu consutis”. B. Czart.,
rkps 1152 II, s. 6-7.
15 J. Rock, Terpsichore at Louis-Le-Grand. Baroque Dance on the Jesuit Stage in Paris, Saint Louis 1996.
16 Kossowicz, op. cit., s. 279-280.