DOI Artikel:
Markiewicz, Anna: Mars Polonicus: wokół paryskich dysput braci Jabłonowskich z 1686 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0157
MARS POLONICUS. WOKÓŁ PARYSKICH DYSPUT BRACI JABŁONOWSKICH Z 1686 ROKU
155
młodego fizyka tak mężnym i skutecznym odporom. A Ich Mci ojcowie jezuici jeden na drugiego poglądając:
fort bien, fort bien, podniósł grzebienia i sam profesor nad nim stojąc i też fort bien wraz powtarzał, w tych
tedy aplauzach sześciom adwersarzom potężnym, mężnie każdemu dosyć czyniąc pod onychże samych też
odniósł pochwały, i chwalebnie z powinszowaniem mianowicie od Jmci księdza rektora zszedł z onego placu17.
Liczne podobne wystąpienia na forum szkoły stanowiły przygotowanie do końcowej, publicznej obrony tez.
Edukację Jana Stanisława i Aleksandra Jana Jabłonowskich w collège Louis-le-Grand zwieńczyły uro-
czyste dysputy, które odbyły się w lipcu i sierpniu 1686 r. Przygotowania do takich wystąpień trwały zwykle
wiele tygodni, młodzi uczniowie paryskiego kolegium osobiście zapraszali wybitnych gości, drukowano
program wystąpienia i przygotowywano afisze18. Podobnie było i w przypadku braci Jabłonowskich. Nie
zachowały się niestety podróżne rachunki ani korespondencja, które pozwoliłyby na poznanie aspektów
finansowych całego przedsięwzięcia oraz zaleceń kierowanych z Rzeczypospolitej, zachowane diariusze
przybliżają jednak przebieg przygotowań do uroczystości. Pierwsze wzmianki odnoszące się do końcowej
dysputy z zakresu matematyki, planowanej na 22 lipca 1686 r., pojawiają się w diariuszach Aleksandra
Jana Jabłonowskiego i Jana Michała Kossowicza kilka dni wcześniej. Już 18 lipca wojewodzice ruscy
zaczęli zapraszać gości na swoje wystąpienie19, poświęcili temu kilka dni. Aleksander Jan skrupulatnie
wyliczył zaproszonych, wśród których znaleźli się zarówno przedstawiciele dworu, najwyżsi dostojnicy
kościelni, członkowie królewskiej akademii nauk, sami jezuici, jak i obecni już w Paryżu inni podróżni
z Rzeczypospolitej oraz zaprzyjaźnieni konwiktorzy20.
W poniedziałek 22 lipca 1686 r. w kolegium jezuitów pojawili się niemal wszyscy zaproszeni przez
synów hetmana goście. Kossowicz odnotował przebieg dysputy, a jego relacja zawiera również, wyjątkowy
na tle innych polskich źródeł, opis dekoracji efemerycznych przygotowanych na tę uroczystość:
W dzień świętej Maryj ej Magdaleny o trzeciej z południa godzinie zaproszeni poczęli zjeżdżać się goście, w pół
do czwartej obadwa Ich Mć wstąpili na rostra ku tej okazjej przygotowane i aksamitem karmazynowym okryte;
nad głowami profesora i Ich Mw Jaśnie Wielmożnego Jmci Pana wojewody i generała ziem ruskich, hetmana
wielkiego Korony Polskiej był portret21.
Okazuje się zatem, że nad obitymi karmazynowym aksamitem mównicami umieszczono portret hetmana
Jabłonowskiego, symbolicznie patronującego całej uroczystości. Nie wiadomo niestety nic o wspomnianym
w tekście źródła wizerunku, z diariusza Kossowicza wynika jednak, iż w czasie pobytu w Paryżu młodzi
Jabłonowscy korzystali, zapewne kilkakrotnie, z usług paryskich malarzy, między innymi w lutym 1685 r.
przesłali z Paryża do Lwowa dawno niewidzianym rodzicom swoje aktualne portrety, dziś nieznane22.
17 Ibidem, s. 334.
18 Dupont-Ferrier, La vie quotidienne d’un collège parisien..., t. 1, s. 245-246.
19 A.J. Jabłonowski odnotował pod datą 18 lipca 1686 r.: „Cum theses ex mathematica sustinere 22 currentis debuerimus ad
invitandos itaque hospites perreximus. Post prandium itaque invitavimus hos. Generalem Cisterciensium, Illustrissimum Episcopum
Bellovacensem, Illustrissimum Episcopum Cenomonensem, Generalem PP. Missionariorum, filios Dominae Marchionissae de Bethune,
Illustrissimum Abbatem de Louvoy, Illutsrissimum Dominum Comitem de Laffellviard, Dominum Aubert Introductorem Legatorum apud
Serenissimum Ducem Orleanensem, Dominum Abbatem de Rodes, Illustrissimos Principes Radzivillos, Illustrissimos Dominos Palatini-
das Vilnenses Dominos Sapieha, Dominum Nieborski, Dominum Kretkowski, Illustrissimos Dominos Comites de Sassenage, Dominum
Marchionem de Tressan, Dominum Coetlogon, Dominum Montendre, pluresque alios”; kolejnego dnia również wojewodzie zapisał:
„Perreximus inprimis ad Domum Professam, ubi inivitavimu hos Admodum Reverendos Patres. Patrem Praepositum Domum Professae,
Patrem de la Chaise confessarium Regium, Patrem Vergu socium suum, Patrem confessarium Fratris Regis, Patrem Jordan confessarium
uxoris Fratris Regis, confessarium Serenissimae Delphinae, plurimosque alios Patres. Dominum de la Chapelle, Dominum Helissant.
Post prandium invitavimus Nuncium Sedis Apostolicae, Dominum Marchionem de Bethune, Ducem de Richemont, Dominum Boneville
et Dominum Gyraut introductores omnium legatorum apud Regem, Dominum Turgot, Dominos Abbates Skarbek et Bokum”, pod datą
20 lipca: „Post prandium invitavimus Academiam Regiam Scientiarum, invitavimus etiam Admodum Reverendum Patrem Rectorem
Noviciatus Parisiorum, Dominum Komiakt, Illustrissimum Abbatem de Croissy”. B. Czart., rkps 1152 II, s. 221- 223. Kossowicz zapi-
sał: „Ich Mć zapraszali różnych gości, tak duchownych jako i świeckich, na dzień dwudziesty wtóry miesiąca schodzącego na dysputę
swoją, którą będą mieli z matematyki w poniedziałek da Bóg przyszły”. Kossowicz, op. cit., s. 367.
20 B. Czart., rkps 1152 II, s. 221-223; Kossowicz, op. cit., s. 367.
21 Kossowicz, op. cit., s. 368. Zagadnienie podobnych okolicznościowych dekoracji i wystroju sal, w których odbywały się
dysputy podejmuje V. Meyer, Le décor de la salle lors des soutenances de these sous 1’Ancien Regime, [w:] L’illustration. Essais
d’iconographie (Actes du Séminaire CNRS 1993-1994), red. M.T. Caracciolo, S. Le Men, Paris 1999, s. 193-205; eadem, Les theses,
leurs soutenances..., s. 81-83.
22 Kossowicz, op. cit., s. 255.
155
młodego fizyka tak mężnym i skutecznym odporom. A Ich Mci ojcowie jezuici jeden na drugiego poglądając:
fort bien, fort bien, podniósł grzebienia i sam profesor nad nim stojąc i też fort bien wraz powtarzał, w tych
tedy aplauzach sześciom adwersarzom potężnym, mężnie każdemu dosyć czyniąc pod onychże samych też
odniósł pochwały, i chwalebnie z powinszowaniem mianowicie od Jmci księdza rektora zszedł z onego placu17.
Liczne podobne wystąpienia na forum szkoły stanowiły przygotowanie do końcowej, publicznej obrony tez.
Edukację Jana Stanisława i Aleksandra Jana Jabłonowskich w collège Louis-le-Grand zwieńczyły uro-
czyste dysputy, które odbyły się w lipcu i sierpniu 1686 r. Przygotowania do takich wystąpień trwały zwykle
wiele tygodni, młodzi uczniowie paryskiego kolegium osobiście zapraszali wybitnych gości, drukowano
program wystąpienia i przygotowywano afisze18. Podobnie było i w przypadku braci Jabłonowskich. Nie
zachowały się niestety podróżne rachunki ani korespondencja, które pozwoliłyby na poznanie aspektów
finansowych całego przedsięwzięcia oraz zaleceń kierowanych z Rzeczypospolitej, zachowane diariusze
przybliżają jednak przebieg przygotowań do uroczystości. Pierwsze wzmianki odnoszące się do końcowej
dysputy z zakresu matematyki, planowanej na 22 lipca 1686 r., pojawiają się w diariuszach Aleksandra
Jana Jabłonowskiego i Jana Michała Kossowicza kilka dni wcześniej. Już 18 lipca wojewodzice ruscy
zaczęli zapraszać gości na swoje wystąpienie19, poświęcili temu kilka dni. Aleksander Jan skrupulatnie
wyliczył zaproszonych, wśród których znaleźli się zarówno przedstawiciele dworu, najwyżsi dostojnicy
kościelni, członkowie królewskiej akademii nauk, sami jezuici, jak i obecni już w Paryżu inni podróżni
z Rzeczypospolitej oraz zaprzyjaźnieni konwiktorzy20.
W poniedziałek 22 lipca 1686 r. w kolegium jezuitów pojawili się niemal wszyscy zaproszeni przez
synów hetmana goście. Kossowicz odnotował przebieg dysputy, a jego relacja zawiera również, wyjątkowy
na tle innych polskich źródeł, opis dekoracji efemerycznych przygotowanych na tę uroczystość:
W dzień świętej Maryj ej Magdaleny o trzeciej z południa godzinie zaproszeni poczęli zjeżdżać się goście, w pół
do czwartej obadwa Ich Mć wstąpili na rostra ku tej okazjej przygotowane i aksamitem karmazynowym okryte;
nad głowami profesora i Ich Mw Jaśnie Wielmożnego Jmci Pana wojewody i generała ziem ruskich, hetmana
wielkiego Korony Polskiej był portret21.
Okazuje się zatem, że nad obitymi karmazynowym aksamitem mównicami umieszczono portret hetmana
Jabłonowskiego, symbolicznie patronującego całej uroczystości. Nie wiadomo niestety nic o wspomnianym
w tekście źródła wizerunku, z diariusza Kossowicza wynika jednak, iż w czasie pobytu w Paryżu młodzi
Jabłonowscy korzystali, zapewne kilkakrotnie, z usług paryskich malarzy, między innymi w lutym 1685 r.
przesłali z Paryża do Lwowa dawno niewidzianym rodzicom swoje aktualne portrety, dziś nieznane22.
17 Ibidem, s. 334.
18 Dupont-Ferrier, La vie quotidienne d’un collège parisien..., t. 1, s. 245-246.
19 A.J. Jabłonowski odnotował pod datą 18 lipca 1686 r.: „Cum theses ex mathematica sustinere 22 currentis debuerimus ad
invitandos itaque hospites perreximus. Post prandium itaque invitavimus hos. Generalem Cisterciensium, Illustrissimum Episcopum
Bellovacensem, Illustrissimum Episcopum Cenomonensem, Generalem PP. Missionariorum, filios Dominae Marchionissae de Bethune,
Illustrissimum Abbatem de Louvoy, Illutsrissimum Dominum Comitem de Laffellviard, Dominum Aubert Introductorem Legatorum apud
Serenissimum Ducem Orleanensem, Dominum Abbatem de Rodes, Illustrissimos Principes Radzivillos, Illustrissimos Dominos Palatini-
das Vilnenses Dominos Sapieha, Dominum Nieborski, Dominum Kretkowski, Illustrissimos Dominos Comites de Sassenage, Dominum
Marchionem de Tressan, Dominum Coetlogon, Dominum Montendre, pluresque alios”; kolejnego dnia również wojewodzie zapisał:
„Perreximus inprimis ad Domum Professam, ubi inivitavimu hos Admodum Reverendos Patres. Patrem Praepositum Domum Professae,
Patrem de la Chaise confessarium Regium, Patrem Vergu socium suum, Patrem confessarium Fratris Regis, Patrem Jordan confessarium
uxoris Fratris Regis, confessarium Serenissimae Delphinae, plurimosque alios Patres. Dominum de la Chapelle, Dominum Helissant.
Post prandium invitavimus Nuncium Sedis Apostolicae, Dominum Marchionem de Bethune, Ducem de Richemont, Dominum Boneville
et Dominum Gyraut introductores omnium legatorum apud Regem, Dominum Turgot, Dominos Abbates Skarbek et Bokum”, pod datą
20 lipca: „Post prandium invitavimus Academiam Regiam Scientiarum, invitavimus etiam Admodum Reverendum Patrem Rectorem
Noviciatus Parisiorum, Dominum Komiakt, Illustrissimum Abbatem de Croissy”. B. Czart., rkps 1152 II, s. 221- 223. Kossowicz zapi-
sał: „Ich Mć zapraszali różnych gości, tak duchownych jako i świeckich, na dzień dwudziesty wtóry miesiąca schodzącego na dysputę
swoją, którą będą mieli z matematyki w poniedziałek da Bóg przyszły”. Kossowicz, op. cit., s. 367.
20 B. Czart., rkps 1152 II, s. 221-223; Kossowicz, op. cit., s. 367.
21 Kossowicz, op. cit., s. 368. Zagadnienie podobnych okolicznościowych dekoracji i wystroju sal, w których odbywały się
dysputy podejmuje V. Meyer, Le décor de la salle lors des soutenances de these sous 1’Ancien Regime, [w:] L’illustration. Essais
d’iconographie (Actes du Séminaire CNRS 1993-1994), red. M.T. Caracciolo, S. Le Men, Paris 1999, s. 193-205; eadem, Les theses,
leurs soutenances..., s. 81-83.
22 Kossowicz, op. cit., s. 255.