DOI article:
Osiecka-Samsonowicz, Hanna: "Z wielką pompą do nieba" - pogrzebowe "Theatrum" w Rzeczypospolitej w XVIII wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0214
212
HANNA OSIECKA-SAMSONOWICZ
7. Jan Sękowski, projekt katafalku
hetmana Jana Klemensa Branickiego,
wystawionego w kościele Jezuitów w Krakowie w 1777 r.,
rysunek piórkiem,
Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego
8. Hipotetyczna rekonstrukcja katafalku
Jakuba Sobieskiego wystawionego według projektu
Antonia Castello w kolegiacie w Żółkwi w 1743 r.
Rys. Adam Samsonowicz
towym polskim tłumaczeniu, żałobny wystrój świątyni - najpewniej przez Antonia Castello29. Na środku
kościoła wzniesiono ogromny katafalk: „figura jego [była] okrągła na 8 kolumnach”, między którymi stały
rzeźby reprezentujące cnoty zmarłego. Konstrukcję wieńczyła kopuła z figurą Famy na szczycie, a dekora-
cję uzupełniał zawieszony powyżej paludament z wielką złotą koroną (il. 8)30. Nie można wykluczyć, że
formę tempietta miał także katafalk Anny z Sanguszków Radziwiłłowej wystawiony w 1747 r. w kościele
Jezuitów w Nieświeżu, dzieło Maurizia Pedettiego, dla którego jednym ze źródeł inspiracji było zapewne
żółkiewskie castrum doloris królewicza. Zachowana rycina (il. 9) sugeruje jednak, że struktura, nakryta
stożkowym zwieńczeniem, założona była na rzucie półkola i łączyła motyw tempietta oraz bramy trium-
falnej. Jeśli autor tego miedziorytu, Hirsz Leybowicz, nie zniekształcił projektu Pedettiego byłby to - jak
się zdaje - jedyny znany katafalk wystawiony na takim planie.
Oprócz rozbudowanych uroczystości pogrzebowych często, szczególnie około połowy XVIII stulecia,
w całej Rzeczpospolitej przed główną ceremonią lub po niej, lecz w innej świątyni, organizowano oddzielny
pochówek serca i innych organów. Zwyczaj ten znany był w niemal całej Europie, jednak nawet w przy-
29 G. Mocki, Relatio Pompae Funebralis Serenissimi Regii Poloniarum Principis Jacobi Ludovici, [w:] Gemma Coronae Sarmati-
cae: Jacobus Ludovicus Primogenitus Joannis III Invictissimi & potentissimi Poloniarum Regis Filius [...] Per [...] Jacobum, Casimirum,
Rubinkowski [...] 1746 Exposita, Posnaniae, s. nib; Deskrypcya pogrzebu S. P. Naiasniejszego krolewica..., s. 1-6.
30 Katafalk ten nie wzorował się więc na castrum doloris wzniesionym według projektu F. Barigioniego z okazji egzekwii za
Augusta II w kościele S. Clemente w Rzymie, jak uznał J. Chrościcki, Pompa funebris. Z dziejów kultury staropolskiej, Warszawa
1974, s. 202-203.
HANNA OSIECKA-SAMSONOWICZ
7. Jan Sękowski, projekt katafalku
hetmana Jana Klemensa Branickiego,
wystawionego w kościele Jezuitów w Krakowie w 1777 r.,
rysunek piórkiem,
Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego
8. Hipotetyczna rekonstrukcja katafalku
Jakuba Sobieskiego wystawionego według projektu
Antonia Castello w kolegiacie w Żółkwi w 1743 r.
Rys. Adam Samsonowicz
towym polskim tłumaczeniu, żałobny wystrój świątyni - najpewniej przez Antonia Castello29. Na środku
kościoła wzniesiono ogromny katafalk: „figura jego [była] okrągła na 8 kolumnach”, między którymi stały
rzeźby reprezentujące cnoty zmarłego. Konstrukcję wieńczyła kopuła z figurą Famy na szczycie, a dekora-
cję uzupełniał zawieszony powyżej paludament z wielką złotą koroną (il. 8)30. Nie można wykluczyć, że
formę tempietta miał także katafalk Anny z Sanguszków Radziwiłłowej wystawiony w 1747 r. w kościele
Jezuitów w Nieświeżu, dzieło Maurizia Pedettiego, dla którego jednym ze źródeł inspiracji było zapewne
żółkiewskie castrum doloris królewicza. Zachowana rycina (il. 9) sugeruje jednak, że struktura, nakryta
stożkowym zwieńczeniem, założona była na rzucie półkola i łączyła motyw tempietta oraz bramy trium-
falnej. Jeśli autor tego miedziorytu, Hirsz Leybowicz, nie zniekształcił projektu Pedettiego byłby to - jak
się zdaje - jedyny znany katafalk wystawiony na takim planie.
Oprócz rozbudowanych uroczystości pogrzebowych często, szczególnie około połowy XVIII stulecia,
w całej Rzeczpospolitej przed główną ceremonią lub po niej, lecz w innej świątyni, organizowano oddzielny
pochówek serca i innych organów. Zwyczaj ten znany był w niemal całej Europie, jednak nawet w przy-
29 G. Mocki, Relatio Pompae Funebralis Serenissimi Regii Poloniarum Principis Jacobi Ludovici, [w:] Gemma Coronae Sarmati-
cae: Jacobus Ludovicus Primogenitus Joannis III Invictissimi & potentissimi Poloniarum Regis Filius [...] Per [...] Jacobum, Casimirum,
Rubinkowski [...] 1746 Exposita, Posnaniae, s. nib; Deskrypcya pogrzebu S. P. Naiasniejszego krolewica..., s. 1-6.
30 Katafalk ten nie wzorował się więc na castrum doloris wzniesionym według projektu F. Barigioniego z okazji egzekwii za
Augusta II w kościele S. Clemente w Rzymie, jak uznał J. Chrościcki, Pompa funebris. Z dziejów kultury staropolskiej, Warszawa
1974, s. 202-203.