DOI Artikel:
Tracz, Ks. Szymon: Artystyczna oprawa brackich świąt i uroczystości w diecezji krakowskiej do 1783 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0232
230
KS. SZYMON TRACZ
1. Kaplica Arcybractwa Szkaplerza Świętego przy kościele Karmelitów „Na Piasku” w Krakowie
wraz z przylegającą izbą bracką (1643-1779) - widok od południa. Fot. S. Tracz
towarzyszące im dekoracje okazjonalne, które niestety się nie zachowały, możemy jedynie rekonstruować
na podstawie źródeł z epoki32 czy też relacji kronikarskich33.
Niniejsze opracowanie stanowi próbę nakreślenia ogólnej charakterystyki artystycznej oprawy brackich
uroczystości z terenów diecezji krakowskiej w epoce przedrozbiorowej34. Przeprowadzona w tym zakresie
wstępna kwerenda wykazała ogromną ilość materiałów, stąd też poniższe rozważania zostały oparte tylko
na wybranych przykładach, które - zdaniem autora - można uznać za reprezentatywne dla całego terenu.
Należy ufać, że czas przyszły przyniesie gruntowne studium całościowo omawiające to zagadnienie.
Głównym celem brackiej działalności był rozwój kultu publicznego, dlatego przede wszystkim kon-
centrowano się na właściwie urządzonej i przyozdobionej przestrzeni liturgicznej, będącej miejscem wspól-
nych praktyk duchowych oraz brackich spotkań, tak zwanych schadzek. Jeśli bractwo było zamożne, rolę
tę spełniała boczna kaplica przy kościele, przy którym konfraternię erygowano, co można zauważyć na
przykładzie kaplic bractw krakowskich.
Okazałą kaplicę posiadało, erygowane w 1595 r. przez późniejszego biskupa krakowskiego Marci-
na Szyszkowskiego (zm. 1630), Arcybractwo Męki Pańskiej przy kościele Franciszkanów w Krakowie.
Czteroprzęsłowe oratorium na rzucie wydłużonego prostokąta z krótkim prezbiterium, nakryte sklepieniem
kolebkowym z lunetami, powstało w wyniku gruntownej przebudowy po pożarze w 1655 r. gotyckiej nawy
bocznej kościoła. Do kaplicy od wschodu przylega zakrystia, nakryta sklepieniem krzyżowo-kolebkowym
z płaskim zwornikiem. Z prezbiterium łączą ją dwa portale o cechach gotyckich i mani ery stycznych35.
32 Np. P.H. Pruszcz, Kleynoty Stołecznego Miasta Krakowa [...], Kraków 1745; Przewodnik abo kościołów krakowskich krótkie
opisanie, oprać. J. Kilańczyk-Zięba, Kraków 2002. Na ich podstawie powstały ciekawe opracowania wzbogacone o kwerendę archi-
walną, np. M. Rożek, Uroczystości w barokowym Krakowie, Kraków 1976, s. 224-262; Spiller, Zań-Ograbek, op. cit., s. 135-141;
M. Fabiański, Złoty Kraków, Kraków 2010, s. 115-121; Wołyniec, op. cit., s. 140-145.
33 W tym względzie niezastąpione są szczegółowe opisy brackich uroczystości z uwzględnieniem odniesienia się do ich oprawy
artystycznej zawarte w relacjach wójta żywieckiego Andrzeja Komonieckiego (1658-1729) dla konfraterni działających na Żywiecczyźnie
w XVII i XVIII w. A. Komoniecki, Cronografia albo Dziejopis żywiecki, wyd. S. Grodziski, I. Dwomicka, Żywiec 1987.
34 Z powodu odrębnego charakteru działalności oraz wyjątkowej roli w kwestii fundacji artystycznej pominięto w niniejszym
opracowaniu np. funkcjonujące do dziś Arcybractwo Miłosierdzia założone w Krakowie przez ks. Piotra Skargę w 1584 r.
35 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4, Miasto Kraków, cz. 2, Kościoły i kłasztory śródmieścia 1, red. A. Bochnak, J. Samek,
Warszawa 1971, s. 112; Bruździński, op. cit., s. 17-19; Wołyniec, op. cit., s. 137.
KS. SZYMON TRACZ
1. Kaplica Arcybractwa Szkaplerza Świętego przy kościele Karmelitów „Na Piasku” w Krakowie
wraz z przylegającą izbą bracką (1643-1779) - widok od południa. Fot. S. Tracz
towarzyszące im dekoracje okazjonalne, które niestety się nie zachowały, możemy jedynie rekonstruować
na podstawie źródeł z epoki32 czy też relacji kronikarskich33.
Niniejsze opracowanie stanowi próbę nakreślenia ogólnej charakterystyki artystycznej oprawy brackich
uroczystości z terenów diecezji krakowskiej w epoce przedrozbiorowej34. Przeprowadzona w tym zakresie
wstępna kwerenda wykazała ogromną ilość materiałów, stąd też poniższe rozważania zostały oparte tylko
na wybranych przykładach, które - zdaniem autora - można uznać za reprezentatywne dla całego terenu.
Należy ufać, że czas przyszły przyniesie gruntowne studium całościowo omawiające to zagadnienie.
Głównym celem brackiej działalności był rozwój kultu publicznego, dlatego przede wszystkim kon-
centrowano się na właściwie urządzonej i przyozdobionej przestrzeni liturgicznej, będącej miejscem wspól-
nych praktyk duchowych oraz brackich spotkań, tak zwanych schadzek. Jeśli bractwo było zamożne, rolę
tę spełniała boczna kaplica przy kościele, przy którym konfraternię erygowano, co można zauważyć na
przykładzie kaplic bractw krakowskich.
Okazałą kaplicę posiadało, erygowane w 1595 r. przez późniejszego biskupa krakowskiego Marci-
na Szyszkowskiego (zm. 1630), Arcybractwo Męki Pańskiej przy kościele Franciszkanów w Krakowie.
Czteroprzęsłowe oratorium na rzucie wydłużonego prostokąta z krótkim prezbiterium, nakryte sklepieniem
kolebkowym z lunetami, powstało w wyniku gruntownej przebudowy po pożarze w 1655 r. gotyckiej nawy
bocznej kościoła. Do kaplicy od wschodu przylega zakrystia, nakryta sklepieniem krzyżowo-kolebkowym
z płaskim zwornikiem. Z prezbiterium łączą ją dwa portale o cechach gotyckich i mani ery stycznych35.
32 Np. P.H. Pruszcz, Kleynoty Stołecznego Miasta Krakowa [...], Kraków 1745; Przewodnik abo kościołów krakowskich krótkie
opisanie, oprać. J. Kilańczyk-Zięba, Kraków 2002. Na ich podstawie powstały ciekawe opracowania wzbogacone o kwerendę archi-
walną, np. M. Rożek, Uroczystości w barokowym Krakowie, Kraków 1976, s. 224-262; Spiller, Zań-Ograbek, op. cit., s. 135-141;
M. Fabiański, Złoty Kraków, Kraków 2010, s. 115-121; Wołyniec, op. cit., s. 140-145.
33 W tym względzie niezastąpione są szczegółowe opisy brackich uroczystości z uwzględnieniem odniesienia się do ich oprawy
artystycznej zawarte w relacjach wójta żywieckiego Andrzeja Komonieckiego (1658-1729) dla konfraterni działających na Żywiecczyźnie
w XVII i XVIII w. A. Komoniecki, Cronografia albo Dziejopis żywiecki, wyd. S. Grodziski, I. Dwomicka, Żywiec 1987.
34 Z powodu odrębnego charakteru działalności oraz wyjątkowej roli w kwestii fundacji artystycznej pominięto w niniejszym
opracowaniu np. funkcjonujące do dziś Arcybractwo Miłosierdzia założone w Krakowie przez ks. Piotra Skargę w 1584 r.
35 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4, Miasto Kraków, cz. 2, Kościoły i kłasztory śródmieścia 1, red. A. Bochnak, J. Samek,
Warszawa 1971, s. 112; Bruździński, op. cit., s. 17-19; Wołyniec, op. cit., s. 137.