DOI article:
Tracz, Ks. Szymon: Artystyczna oprawa brackich świąt i uroczystości w diecezji krakowskiej do 1783 roku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0242
240
KS. SZYMON TRACZ
10. Łukasz Apanowicz, Koronacja NMP ze scenami alegorycznymi, około połowy XVII w.,
kościół parafialny Matki Boskiej Szkaplerznej w Głębowicach. Fot. R. Nestorów
Zdarzało się, że uzupełnienie treści zawartych w brackim ołtarzu stanowiły na przykład zmienia-
ne antepedia z haftowanymi, malowanymi, rytymi lub płaskorzeźbionymi przedstawieniami, jak było to
w przypadku bractwa św. Zofii w Krakowie89, lub też bogato wyszywane obrusy, czego przykład stanowi
znany ze źródeł obrus ufundowany 8 XII 1633 r. przez Urszulę Korycińską, mieszczkę żywiecką, „różnemi
jedbawiami ze złotem na rąbku robiony, na którym miast wzorów misteria albo tajemnice Najświętszej
Panny z Pisma Świętego są wyhaftowane i subtelnie wyszyte”90. Należy także pamiętać, że do brackich
ołtarzy przypisane były własne paramenty liturgiczne (mszały, kielichy, monstrancje, relikwiarze, lichtarze,
tabliczki z kanonami, lampy, ornaty, wela itp.), które często poprzez swoje dekoracje nawiązywały do
charakteru konfraterni91.
W bezpośredniej bliskości ołtarza praktykowano też zwyczaj zawieszania przedstawień o treści kore-
spondującej z właściwym konfraterni nurtem pobożności. Tak stało się na przykład w Głębowicach,
gdzie na północnej ścianie drewnianego kościoła obok brackiego retabulum zawieszono monumentalny
XVII-wieczny obraz Koronacji NMP Łukasza Apanowicza (wys. 280 cm i szer. 250 cm), z dziewięcio-
ma alegorycznymi scenami związanymi z duchowością karmelitańską92 (il. 10). Z kolei w Żywcu przed
brackim ołtarzem wisiał znany ze źródeł świecznik, ufundowany przez Jędrzeja Bobera, mieszczanina
żywieckiego, jego centrum stanowiła rzeźbiona i złocona postać stojącej Madonny z Dzieciątkiem oto-
czonej promienistą glorią. Podczas brackich nabożeństw w świeczniku zapalano 56 świec na wspomnienie
części Różańca świętego93.
89 Frey-Stec, op. cit., s. 112-114.
90 Komoniecki, op. cit., s. 165; Tracz, op. cit., s. 126. Na marginesie można dodać, że innego rodzaju dopełnienie zdobień
ołtarza stanowiły tekstylia używane do okazjonalnych zdobień ołtarza (lub ołtarzy), jak np. w arcybractwie szkaplerznym w Krakowie,
którego inwentarze z lat 1780 i 1793 wymieniają kobierce i specjalne sukna do obicia stopni (gradusów) oraz czarne opony, używane
zapewne podczas wielkopostnych nabożeństw, por. Spiller, Zań-Ograbek, op. cit., s. 116.
91 Por. np. Tracz, op. cit., s. 129-131, 134, 136-137; Czyżewski, Walczak, op. cit., s. 156-157; Sowała, op. cit., s. 171,
il. 8.
92 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie..., s. 462; T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi
Krakowskiej, Kraków 1982, s. 431, il. 268.
93 Komoniecki, op. cit., s. 131; Tracz, op. cit., s. 126.
KS. SZYMON TRACZ
10. Łukasz Apanowicz, Koronacja NMP ze scenami alegorycznymi, około połowy XVII w.,
kościół parafialny Matki Boskiej Szkaplerznej w Głębowicach. Fot. R. Nestorów
Zdarzało się, że uzupełnienie treści zawartych w brackim ołtarzu stanowiły na przykład zmienia-
ne antepedia z haftowanymi, malowanymi, rytymi lub płaskorzeźbionymi przedstawieniami, jak było to
w przypadku bractwa św. Zofii w Krakowie89, lub też bogato wyszywane obrusy, czego przykład stanowi
znany ze źródeł obrus ufundowany 8 XII 1633 r. przez Urszulę Korycińską, mieszczkę żywiecką, „różnemi
jedbawiami ze złotem na rąbku robiony, na którym miast wzorów misteria albo tajemnice Najświętszej
Panny z Pisma Świętego są wyhaftowane i subtelnie wyszyte”90. Należy także pamiętać, że do brackich
ołtarzy przypisane były własne paramenty liturgiczne (mszały, kielichy, monstrancje, relikwiarze, lichtarze,
tabliczki z kanonami, lampy, ornaty, wela itp.), które często poprzez swoje dekoracje nawiązywały do
charakteru konfraterni91.
W bezpośredniej bliskości ołtarza praktykowano też zwyczaj zawieszania przedstawień o treści kore-
spondującej z właściwym konfraterni nurtem pobożności. Tak stało się na przykład w Głębowicach,
gdzie na północnej ścianie drewnianego kościoła obok brackiego retabulum zawieszono monumentalny
XVII-wieczny obraz Koronacji NMP Łukasza Apanowicza (wys. 280 cm i szer. 250 cm), z dziewięcio-
ma alegorycznymi scenami związanymi z duchowością karmelitańską92 (il. 10). Z kolei w Żywcu przed
brackim ołtarzem wisiał znany ze źródeł świecznik, ufundowany przez Jędrzeja Bobera, mieszczanina
żywieckiego, jego centrum stanowiła rzeźbiona i złocona postać stojącej Madonny z Dzieciątkiem oto-
czonej promienistą glorią. Podczas brackich nabożeństw w świeczniku zapalano 56 świec na wspomnienie
części Różańca świętego93.
89 Frey-Stec, op. cit., s. 112-114.
90 Komoniecki, op. cit., s. 165; Tracz, op. cit., s. 126. Na marginesie można dodać, że innego rodzaju dopełnienie zdobień
ołtarza stanowiły tekstylia używane do okazjonalnych zdobień ołtarza (lub ołtarzy), jak np. w arcybractwie szkaplerznym w Krakowie,
którego inwentarze z lat 1780 i 1793 wymieniają kobierce i specjalne sukna do obicia stopni (gradusów) oraz czarne opony, używane
zapewne podczas wielkopostnych nabożeństw, por. Spiller, Zań-Ograbek, op. cit., s. 116.
91 Por. np. Tracz, op. cit., s. 129-131, 134, 136-137; Czyżewski, Walczak, op. cit., s. 156-157; Sowała, op. cit., s. 171,
il. 8.
92 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie..., s. 462; T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi
Krakowskiej, Kraków 1982, s. 431, il. 268.
93 Komoniecki, op. cit., s. 131; Tracz, op. cit., s. 126.