Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (14.1970)

go)4. Tylko trzy spośród publikowanych kapiteli (nr kat. 4, 12, 13) były odkryte blisko gra-
nitowych kolumn w kościele na południowym stoku komu, datowanym na rok 9305. Dane
archeologiczne dotyczące miejsca znalezienia jak i szczegółowa analiza dekoracji pozwoliły
niekiedy na bliższe uściślenie datowania.

Kapitele wykonane są z piaskowca szerego, jasnoróżowego i czerwonego. Wszystkie mają
formę okrągłą, brak kapiteli pilastrów. Najprawdopodobniej większość była polichromowana;
na niektórych z nich występują wyraźne ślady polichromii. Grupa kapiteli z piaskowca jest
przykładem charakterystycznej dla tego terenu dekoracji architektonicznej, w której powta-
rzające się i przetwarzane lokalne motywy występują obok elementów klasycznych spotyka-
nych w koryntyzujących kapitelach egipskich okresu rzymskiego, jak również obok typowych
ornamentów koptyjskich. Także i wpływ bizantyjskich form kapiteli jest wyraźnie widoczny.
Niezbędne więc do analizy dekoracji chrześcijańskich kapiteli z Faras jest prześledzenie
stanu badań nad ogólnym rozwojem form kapiteli od schyłku okresu antycznego do czasów
islamskich.

STAN BADAŃ

Wśród stosowanych rodzajów kapiteli, kapitel koryncki miał najszerszy zasięg terytorialny
i czasowy. Od jego narodzin w Grecji, poprzez okres hellenistyczny i rzymski, w którym był
szczególnie popularny i lubiany, aż do czasów chrześcijańskich spotykamy ciągle na terenach
objętych wpływami sztuki antycznej, różne jego warianty. Dzięki swobodnej konstrukcji i deko-
racji dawał on nieograniczone możliwości przetworzeń. Swoiste cechy tych zmian pozwalają
wśród nich wyłonić pewne typy, które można powiązać z konkretnym terenem lub okresem.

Ze względu na szerokie stosowanie kapiteli korynckich i koryntyzujących w budownictwie
antycznym i wczesnochrześcijańskim, duże ich ilości zachowały się do naszych czasów, a wy-
kopaliska dostarczają ciągle nowych przykładów. W związku z tym prace poświęcone dekoracji
architektonicznej i kapitelom w głównej mierze opierają się na tym materiale zabytkowym.
Zajmując się więc opracowaniem późniejszych kapiteli trzeba sięgnąć do prac omawiających
antyczne kapitele korynckie i koryntyzujące, tym bardziej, że reminiscencje ich konstrukcyj-
nego i dekoracyjnego schematu znajdujemy jeszcze bardzo długo, nawet w czasach kiedy póź-
niejsze wzory kapiteli osiągnęły większą popularność, co również znajduje potwierdzenie w de-

* Kapitele były wykorzystane do budowy płn.-wsch. narożnika i ściany wschodniej Wielkiego Kościoła Ka-
tedralnego. Data ufundowania tego kościoła patrz: Michałowski, Faras, Die Kathedrale, jw., s. 65 i nast.,
także S. Jakobielski, Inskrypcja fundacyjna katedry w Faras. Rocznik Muzeum Narodowego w War-
szawie, X, 1966, s. 99 i nast.

5 Michałowski, jw., s. 81.

340