DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19558#0057
Jerozolimy203 z kościołami: Anastasis (rotunda z lewej strony mozaiki) i Wniebowstąpienia
(tzw. Imbomon na Górze Oliwnej, budowla na planie wieloboku)204. Ale identyfikacja tych
budowli nie jest pewna, nawet Imbomonu, uważanego za założenie poligonalne. Prowadzone
ostatnio wykopaliska odebrały podstawę jej identyfikacji, ponieważ wczesnochrześcijański Im-
bomon okazał się rotundą205. Budowle te mają, podobnie jak w antycznej sztuce, charakter
idealizujący, którego nie można interpretować topograficznie.
Tematem mozaiki jest majestat Chrystusa, nauczyciela i władcy, któremu składają hołd
Piotr i Paweł, kościół oraz cztery żywe istoty apokaliptyczne206. Tylko ten ostatni motyw nie
' ma wzorów w antycznej tradycji przedstawieniowej. Na sklepieniu baptysterium w Neapolu
z ok. 400 r. znajduje się jedno z najwcześniejszych w sztuce zachodniej przedstawienie czterech
istot zgodnie z opisem Apokalipsy mających sześć skrzydeł207, zarówno tu jak i w kościele
S. Pudenziana nie trzymają one ksiąg określających ich jako symbole ewangelistów208. Na
rzymskiej mozaice Paweł aklamuje swoją prawicą uniesioną nad leżącą na jego kolanach otwartą
księgą z wypisanymi dwoma pierwszymi słowami ewangelii Mateusza: „Liber generationis,'2°9.
Hieronim w prologu do tej ewangelii pisze o dwu zagadnieniach związanych z czterema apoka-
203 De Rossi sądził, że przedstawiony jest vicus Patricius, ponieważ obie niewiasty — oczywiste personi-
fikacje kościoła z pogan i Żydów — tłumaczył jako Praxedis i Pudentiana i mozaikę wyjaśniał na podstawie le-
gendy, wykształconej wokół tytularnych kościołów S. Pudenziana i S. Prassede; legenda, przypomniał A 11 e n-
d o r f, jw., przyp. 262, powstała dopiero w VI w. ; por. Acta Sanctorum Novembris, II, 2,1931 i H. D e 1 e h a y e,
Commentarius perpetuus in Martyrologium Hieronymianum, szp. 263 ; tenże, Étude sur le légendier romain.
(Subsidia hagiographica, XXIII), Bruxelles 1936, s. 263—266.
204 A. Heisenberg, Grabeskirche und Apostelkirche, zwei Basiliken Konstantins. I, Grabeskirche.
Leipzig 1908; A. Baumstark, Die Modestianischen und die Konstantinischen Bauten am Heiligen Gra-
bę zu Jérusalem. (Studien zur Geschichte und Kultur des Altertums, VII, z. 3/4), Paderborn 1915, s. 92;
K. S с h m a 11 z, Mater Ecclesiarum. Die Grabeskirche in Jérusalem. Studien zur Geschichte der kirchlichen
Baukunst und Ikonographie in Antike und Mittelalter. (Zur Kunstgeschichte des Auslandes 150), Strassburg
1918, s. 114—148: Die monumentalen Quellen.
205 A 11 e n d о r f, jw., przyp. 264 na podstawie V. С o r b о, Scavo archeologico a ridosso délia basilica
dell'Ascensione. Studium Biblicum Franciscanum X, 1959/1960, s. 205—248.
206 A. G r a b a r, Le portait en iconographie paléochrétienne. Revue des sciences religieuses, XXXVIr
nr 3—4, 1962, s. 87—109, il. 3 do s. 92.
207 M a i e r, Le baptistère, jw., s. 141—155, tabl. II.
208 U. N i 1 g e n, art. Evangelistensymbole. Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, VI, szp. 521 :
wprawdzie w tych przykładach z V w. książka lub zwój nie określają jednoznacznie czterech żywych istot jako
symboli ewangelistów, jednak taką interpretację potwierdzają ówczesne źródła literackie, np. Victorinus,
Schola in Apocalypsim. Patrologia Latina 4, 324: ,,quattuor animalia quattuor sunt evangelia" oraz przedstawienia
w rzymskich kompozycjach monumentalnych, współczesnych lub późniejszych, z książkami jako atrybutami.
209 v. D o b s с h ii t z, Paulus, jw., s. 14, 61 : ta księga oznacza tutaj cały N. Testament; Altendorf,
jw., przyp. 273 : Paweł trzyma księgę jako uczestnik sceny nauczania, która tutaj jeszcze ściśle jest związana z an-
tycznym wzorem filozoficznej dysputy; Oakeshott, jw., il. 42 (dobra reprodukcja tego fragmentu mozaiki).
53
(tzw. Imbomon na Górze Oliwnej, budowla na planie wieloboku)204. Ale identyfikacja tych
budowli nie jest pewna, nawet Imbomonu, uważanego za założenie poligonalne. Prowadzone
ostatnio wykopaliska odebrały podstawę jej identyfikacji, ponieważ wczesnochrześcijański Im-
bomon okazał się rotundą205. Budowle te mają, podobnie jak w antycznej sztuce, charakter
idealizujący, którego nie można interpretować topograficznie.
Tematem mozaiki jest majestat Chrystusa, nauczyciela i władcy, któremu składają hołd
Piotr i Paweł, kościół oraz cztery żywe istoty apokaliptyczne206. Tylko ten ostatni motyw nie
' ma wzorów w antycznej tradycji przedstawieniowej. Na sklepieniu baptysterium w Neapolu
z ok. 400 r. znajduje się jedno z najwcześniejszych w sztuce zachodniej przedstawienie czterech
istot zgodnie z opisem Apokalipsy mających sześć skrzydeł207, zarówno tu jak i w kościele
S. Pudenziana nie trzymają one ksiąg określających ich jako symbole ewangelistów208. Na
rzymskiej mozaice Paweł aklamuje swoją prawicą uniesioną nad leżącą na jego kolanach otwartą
księgą z wypisanymi dwoma pierwszymi słowami ewangelii Mateusza: „Liber generationis,'2°9.
Hieronim w prologu do tej ewangelii pisze o dwu zagadnieniach związanych z czterema apoka-
203 De Rossi sądził, że przedstawiony jest vicus Patricius, ponieważ obie niewiasty — oczywiste personi-
fikacje kościoła z pogan i Żydów — tłumaczył jako Praxedis i Pudentiana i mozaikę wyjaśniał na podstawie le-
gendy, wykształconej wokół tytularnych kościołów S. Pudenziana i S. Prassede; legenda, przypomniał A 11 e n-
d o r f, jw., przyp. 262, powstała dopiero w VI w. ; por. Acta Sanctorum Novembris, II, 2,1931 i H. D e 1 e h a y e,
Commentarius perpetuus in Martyrologium Hieronymianum, szp. 263 ; tenże, Étude sur le légendier romain.
(Subsidia hagiographica, XXIII), Bruxelles 1936, s. 263—266.
204 A. Heisenberg, Grabeskirche und Apostelkirche, zwei Basiliken Konstantins. I, Grabeskirche.
Leipzig 1908; A. Baumstark, Die Modestianischen und die Konstantinischen Bauten am Heiligen Gra-
bę zu Jérusalem. (Studien zur Geschichte und Kultur des Altertums, VII, z. 3/4), Paderborn 1915, s. 92;
K. S с h m a 11 z, Mater Ecclesiarum. Die Grabeskirche in Jérusalem. Studien zur Geschichte der kirchlichen
Baukunst und Ikonographie in Antike und Mittelalter. (Zur Kunstgeschichte des Auslandes 150), Strassburg
1918, s. 114—148: Die monumentalen Quellen.
205 A 11 e n d о r f, jw., przyp. 264 na podstawie V. С o r b о, Scavo archeologico a ridosso délia basilica
dell'Ascensione. Studium Biblicum Franciscanum X, 1959/1960, s. 205—248.
206 A. G r a b a r, Le portait en iconographie paléochrétienne. Revue des sciences religieuses, XXXVIr
nr 3—4, 1962, s. 87—109, il. 3 do s. 92.
207 M a i e r, Le baptistère, jw., s. 141—155, tabl. II.
208 U. N i 1 g e n, art. Evangelistensymbole. Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, VI, szp. 521 :
wprawdzie w tych przykładach z V w. książka lub zwój nie określają jednoznacznie czterech żywych istot jako
symboli ewangelistów, jednak taką interpretację potwierdzają ówczesne źródła literackie, np. Victorinus,
Schola in Apocalypsim. Patrologia Latina 4, 324: ,,quattuor animalia quattuor sunt evangelia" oraz przedstawienia
w rzymskich kompozycjach monumentalnych, współczesnych lub późniejszych, z książkami jako atrybutami.
209 v. D o b s с h ii t z, Paulus, jw., s. 14, 61 : ta księga oznacza tutaj cały N. Testament; Altendorf,
jw., przyp. 273 : Paweł trzyma księgę jako uczestnik sceny nauczania, która tutaj jeszcze ściśle jest związana z an-
tycznym wzorem filozoficznej dysputy; Oakeshott, jw., il. 42 (dobra reprodukcja tego fragmentu mozaiki).
53