Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (22.1978)

nę, wydaną za Jakuba Stuarta, pretendenta do tronu angielskiego23. Dzięki niej młody Radziwiłł
został wprowadzony do pierwszych salonów stolicy. Po dwóch latach spędzonych za granicą
Michał Kazimierz powrócił do kraju, gdzie 22 kwietnia 1725 pojął za żonę Urszulę Franciszkę
Wiśniowiecką i w prędkim czasie dostąpił kolejnych wysokich godności. Od 1728 koniuszy li-
tewski, został 1734 marszałkiem nadwornym, a następnie był mianowany hetmanem polnym
litewskim i kasztelanem trockim ; 1742 otrzymał kasztelanię wileńską, zaś od 1744 piastował urząd
wojewody wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego.

19. grudnia 1737 wraz ze śmiercią siedemdziesięcioletniego Jakuba Sobieskiego, który nie
zostawił męskich potomków, wygasł ten ród. Z córek Sobieskiego znajdowała się wówczas przy
życiu jedynie Karolina ks. de Bouillon. Na początku 1738 roku Michał Kazimierz Rybeńko na-
wiedził ciało jej ojca zmarłego w Żółkwi, gdzie królewicz Jakub spędził ostatnie swe lata. Michał
Rybeńko został przyjęty przez Marię Karolinę, z którą rozpoczął jako najbliższy jej krewny,
pertraktacje o odstąpienie mu dóbr żółkiewskich24. Pertraktacje te zakończyły się umową, za-
wartą 11 marca tegoż roku. Księżna de Bouillon ustępowała Michałowi Kazimierzowi Radzi-
wiłłowi dobra składające się z 11 miasteczek oraz 140 wsi, w zamian za jednorazowo wypłaconą
kwotę 260.000 zł, 98.000 zł rocznego dożywocia, oraz prawo na dożywotnią rezydencję w Żółkwi25.
W dwa miesiące po zawarciu tej umowy nastąpił zgon Marii Karoliny, zaś Radziwiłł udał się po-
wtórnie do Żółkwi, by przewieźć ciało zmarłej do Warszawy, gdzie 17 listopada urządził jej wspa-
niały pogrzeb, celebrowany przez kardynała Lipskiego. Pochowano ją u panien Sakramentek26.

Prawo Michała Kazimierza Radziwiłła do olbrzymiej sukcesji po Sobieskich zostało zakwes-
tionowane przez wojewodę sandomierskiego Jana Tarłę, który zahipotekował na dobrach żół-
kiewskich znaczną sumę, udzieloną w pożyczce Jakubowi Sobieskiemu. Po trwającym kilka lat
zażartym sporze trybunał lubelski wydał 29 listopada 1743 roku dekret, przysądzający całą suk-
cesję Radziwiłłowi, zobowiązanemu do wypłaty Tarle 1.889.000 złotych polskich27. 19 grudnia
tegoż roku już jako prawowity spadkobierca sprawił książę Rybeńko w Żółkwi pogrzeb królewi-
czowi Jakubowi, którego ciało dotąd stało niepogrzebane w kaplicy28. Mimo zbrojnego sprzeciwu

23 Jw., s. 438.

24 Jw., s.451.

25 Jw., s. 452.

26 Dekorację na pogrzeb Marii Karoliny z Sobieskich de Bouillon w kościele Sakramentek w Warszawie
projektowe! budowniczy królewski Jakub Fontana. J. Chruścicki, Pompa Funebris. Warszawa 1974, s. 296.
Projekt rysunkowy katafalku zosta! wykonany przez malarza włoskiego Antonio Francesco Melanę. Tamże, s. 306.

27 Kot łub aj, jw., s. 452.

28 Na pogrzebie Jakuba Sobieskiego, fundowanym przez Michała Kazimierza Radziwiłła Rybeńkę, castrum
doloris zaprojektowali ksiądz Jerzy Mocki, tytularny opat żółkiewski oraz architekt Andrzej Castelli, zaś dekorację
rzeźbiarską wykonał J. Leblas, Chruścicki, jw., s. 232, il. 115,116. W danym wypadku przy tworzeniu pro-
gramu ikonograficznego fundator, broniący prawa do sukcesji po zmarłym, położył szczególny nacisk na więzy,
łączące go z Sobieskimi. Tamże, s. 226.

89