DOI Heft:
Sztuka nowożytna
DOI Artikel:Matuszakajte, Maria: Wizerunek Stanisława Radziwiłła
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19584#0112
musiało powstać po 1522, kiedy książę został mianowany biskupem żmudzkim. Wszystkie inne
wizerunki synów oraz córek Mikołaja III powstawały prawdopodobnie w późniejszym okresie,
nierzadko w wiele lat po śmierci przedstawianych osób, chociaż, w pewnych wypadkach, malarze
mogli się posługiwać starszym płótnem, modernizując tylko według wymagań nowej mody,
jak to niekiedy praktykowano, dawny ubiór. Prawdopodobnie w ten właśnie sposób powstał
w połowie XVI w. wizerunek samego Mikołaja III, ukazujący go w narzuconej na zbroję boga-
tej, upiększonej gronostajami książęcej mantii118. Tym nowym wizerunkiem zastąpiono widocz-
nie celowo dawny nie zachowany konterfekt odpowiadający portretowi Nasiłowskiej. Radziwiłł
nie mógł posiadać jeszcze na nim oznak godności książęcej. Do drugiej połowy XVI w. należy
portret najstarszego syna księcia — Jana III119, zmarłego w 1542 r. (il. 10). Przedstawia on
rycerza w hiszpańskiej krezie oraz lśniącej, przepasanej szeroką szarfą zbroi120.
Przekazane przez Leybowicza konterfekty trzech książęcych córek należą do różnych okre-
sów czasu121, świadczy to, że powstawały one całkiem niezależnie od siebie, w różnych okolicz-
nościach, w miarę potrzeby uzupełniając galerie przodków. Najwcześniejszym spośród nich
jest wizerunek najstarszej córki — Zofii Anny (il. Il)122, ukazanej w ubiorze,charakterystycznym
dla III ćwierci XVI w.123, na który składa się sztywna suknia, o wąskich rękawach, zakończo-
nych w górnej części bufami. Stroju Radziwiłłówny dopełnia niewielka otwarta z przodu kreza
118 Icônes, jw., ryc. 12. Oprócz przechowanego w Muzeum Narodowym w Warszawie portretu służącego jako
wzór dla miedziorytu Leybowicza, zachowały się i inne wizerunki przedstawiające Mikołaja III jako księcia. Lie-
tuvos TSR Dailes muziejus nr inw. 237; Lietuvos RTS Istorijos Etnografijos muziejus nr inw. T 15 oraz oparte na
starszym pierwowzorze płótno T 236. Powstanie reprezentacyjnego portretu ukazującego Radziwiłła z dłonią opar-
tą na mitrze książęcej wiąże się prawdopodobnie z popieranym przez Zygmunta Augusta w połowie XVI w. dąże-
niem do wsławienia rodu, z którego pochodziła druga żona króla — Barbara Radziwiłłówna. O bliskich stosunkach
łączących samego władcę z gałęzią książąt na Goniądzu i Medelach dobitnie świadczy fakt, iż przed śmiercią biskup
żmudzki Mikołaj IV Radziwiłł zapisał mu w testamencie Knyszyn, który w przyszłości stał się ulubionym miejscem
pobytu Zygmunta Augusta. Kot łub aj, jw., s. 44.
119 Pierwsze wiadomości o Janie III pochodzą z 1516 r. W tym czasie stoczył on wraz z rycerstwem żmudzkim
w okolicach Ragnety zwycięską walkę z Krzyżakami, którzy wtargnęli na terytorium Żmudzi. W 1519 r. uczestni-
czył w bojach toczonych pod dowództwem Jerzego Radziwiłła z Krzyżakami na Warmii. К o 11 u b a j, jw., s. 40.
Podczaszy W. Ks. Lit. w 1522 г., starosta żmudzki w 1535 г., dzierżawca markowski i wasiłiski pojął za żonę Annę
Kościewiczównę. Miał z nią 3 cóiki: Petronelę za Stanisławem Dowojną, wojewodą połockim, Hannę za Stanisła-
wem Kiszką, wojewodą witebskim i Elżbietę wydaną za Hieronima Sieniawskiego, wojewodę ruskiego. Dworza-
czek, jw., tabl. 163.
120 Icônes, jw., ryc. 20.
121 Nie jest wykluczone, że niektóre portrety kobiece mogły powstać w galeriach należących do rodów spo-
winowaconych przez małżeństwa z Radziwiłłami.
122 Zofia Anna została poślubiona przez Jana Moniwida, który 1526 był wojewodą nowogródzkim, zaś 1535
został marszałkiem ziemskim W. Ks. Lit. oraz wojewodą trockim, starostą mereckim, oszmiańskim i daugieńskim.
Kotłubaj, jw., s. 38.
123 Icônes, jw., ryc. 14.
108
wizerunki synów oraz córek Mikołaja III powstawały prawdopodobnie w późniejszym okresie,
nierzadko w wiele lat po śmierci przedstawianych osób, chociaż, w pewnych wypadkach, malarze
mogli się posługiwać starszym płótnem, modernizując tylko według wymagań nowej mody,
jak to niekiedy praktykowano, dawny ubiór. Prawdopodobnie w ten właśnie sposób powstał
w połowie XVI w. wizerunek samego Mikołaja III, ukazujący go w narzuconej na zbroję boga-
tej, upiększonej gronostajami książęcej mantii118. Tym nowym wizerunkiem zastąpiono widocz-
nie celowo dawny nie zachowany konterfekt odpowiadający portretowi Nasiłowskiej. Radziwiłł
nie mógł posiadać jeszcze na nim oznak godności książęcej. Do drugiej połowy XVI w. należy
portret najstarszego syna księcia — Jana III119, zmarłego w 1542 r. (il. 10). Przedstawia on
rycerza w hiszpańskiej krezie oraz lśniącej, przepasanej szeroką szarfą zbroi120.
Przekazane przez Leybowicza konterfekty trzech książęcych córek należą do różnych okre-
sów czasu121, świadczy to, że powstawały one całkiem niezależnie od siebie, w różnych okolicz-
nościach, w miarę potrzeby uzupełniając galerie przodków. Najwcześniejszym spośród nich
jest wizerunek najstarszej córki — Zofii Anny (il. Il)122, ukazanej w ubiorze,charakterystycznym
dla III ćwierci XVI w.123, na który składa się sztywna suknia, o wąskich rękawach, zakończo-
nych w górnej części bufami. Stroju Radziwiłłówny dopełnia niewielka otwarta z przodu kreza
118 Icônes, jw., ryc. 12. Oprócz przechowanego w Muzeum Narodowym w Warszawie portretu służącego jako
wzór dla miedziorytu Leybowicza, zachowały się i inne wizerunki przedstawiające Mikołaja III jako księcia. Lie-
tuvos TSR Dailes muziejus nr inw. 237; Lietuvos RTS Istorijos Etnografijos muziejus nr inw. T 15 oraz oparte na
starszym pierwowzorze płótno T 236. Powstanie reprezentacyjnego portretu ukazującego Radziwiłła z dłonią opar-
tą na mitrze książęcej wiąże się prawdopodobnie z popieranym przez Zygmunta Augusta w połowie XVI w. dąże-
niem do wsławienia rodu, z którego pochodziła druga żona króla — Barbara Radziwiłłówna. O bliskich stosunkach
łączących samego władcę z gałęzią książąt na Goniądzu i Medelach dobitnie świadczy fakt, iż przed śmiercią biskup
żmudzki Mikołaj IV Radziwiłł zapisał mu w testamencie Knyszyn, który w przyszłości stał się ulubionym miejscem
pobytu Zygmunta Augusta. Kot łub aj, jw., s. 44.
119 Pierwsze wiadomości o Janie III pochodzą z 1516 r. W tym czasie stoczył on wraz z rycerstwem żmudzkim
w okolicach Ragnety zwycięską walkę z Krzyżakami, którzy wtargnęli na terytorium Żmudzi. W 1519 r. uczestni-
czył w bojach toczonych pod dowództwem Jerzego Radziwiłła z Krzyżakami na Warmii. К o 11 u b a j, jw., s. 40.
Podczaszy W. Ks. Lit. w 1522 г., starosta żmudzki w 1535 г., dzierżawca markowski i wasiłiski pojął za żonę Annę
Kościewiczównę. Miał z nią 3 cóiki: Petronelę za Stanisławem Dowojną, wojewodą połockim, Hannę za Stanisła-
wem Kiszką, wojewodą witebskim i Elżbietę wydaną za Hieronima Sieniawskiego, wojewodę ruskiego. Dworza-
czek, jw., tabl. 163.
120 Icônes, jw., ryc. 20.
121 Nie jest wykluczone, że niektóre portrety kobiece mogły powstać w galeriach należących do rodów spo-
winowaconych przez małżeństwa z Radziwiłłami.
122 Zofia Anna została poślubiona przez Jana Moniwida, który 1526 był wojewodą nowogródzkim, zaś 1535
został marszałkiem ziemskim W. Ks. Lit. oraz wojewodą trockim, starostą mereckim, oszmiańskim i daugieńskim.
Kotłubaj, jw., s. 38.
123 Icônes, jw., ryc. 14.
108